Егізгі әдебиеттер1. [ 49-51 ], 2. [ 48-54 ] ,.
осымша әдебиеттер 4. [ 31-32 ],5. [ 11-28
Бақылау сұрақтары:
1.Абсолюті температураның бірлігіне ие қолданады.
2. Қандай температуралы шкала қолданады?
3. Ртутті термометрдің кемшілігмен жетістігі ?
4. Ртутті термометрдің класификациясы ?
5. Сұйықты термометрдің кемшілігі мен жетістігі ?
6. Пайдалануына және қолдану аймағы қандай
ріс 9. Техникалық термометрлер, кедергі термометрлер. Олармен жұмыс істеуге арналған қосымша құрылғылар. Температураны өлшеуге арналған автоматты аспаптар.
Техникалы термометрлер температураны өлшеуге арналған жұмыс істеген кезде оларды сұйықпен немесе ртутпен толтырады. Техникалы термометрлер – 30 дан +6000 өлшегенде қолданылады. Ал органикалы жидкістік термометрлер – 200ден + 200С. Түріне қарай техникалы термометрлер тура және бұрышты болып келеді.
Ртутты техникалы темометрлерді жұмысқа дайындау үшін толық тексеріледі. Ал органикалы сұйық ты термометрлер жәйғана тексерілуден өткізіледі. Техникалы электонды термометрлер белгі беру үшін және температураны реттеп отыру үшін қолданылады. (-30 дан+3000С)
Техникалы электромагнитті термометрлер айнымалы және бірқалыпты тоқта сеппен жұмыс істейді. Электрлі септің жұмысты тоқтатуы сынап қызып көлемін кеңейтіп термометрдің төменгі жағы көлемін үлкейтеді.
Әйнекті сұйық термометрлердің ерекшелігі мен көрсеткіші. Температураны тура өлшеген кезде көрсеткішіне келесі түзетулер ендіріледі.
1) Ртуттың температураға түсетін сызықшалары;
2) Бастапқы нүктеге қосылуы;
3) Негізгі түзетулер термометрдің көмегімен болады;
4) Температураға түсетін сызықшаларды формуламен есептейді.
∆=nk(t-tв)
n – сызықшаға түсетін градустың саны 0С
k – температурный коэффициен вадишогорасишрения
t – температурамен көрсетілетін температура
tв – сызықшаға түсетін орташа температура қосымша термометрмен есептелген.
Капилярдің кіші диаметрлі өзегінде өзгерген температураны жидкісті термометрмен өлшегенде бірқалыпты емес бірден әсер етеді. Мұндай өзгерістер бірден температурада көрсетіледі. Іске қосарда аздап қыздырып алып шкаланың үстіңгі температурасы +200С болу керек. Термометрді салқындатқанда жидкіс қатпайтындай болуы керек.
Монометрлі термометр
Монометрлі термометрлер сұйық және газды өлшеуге қолданылады 150-ден 6000С-қа дейін. Монометрлі термометрлермен қысымды өлшейді. Монометрлі термометрлер өлшенетін заттың құрамына бөлінеді:
1) Газды (-200 +6000С)
2) Сұйықты (+150 +3000С)
3) Конденсациясы (-50 +3000С)
Жетістіктері:
1)Температураны дистанционды өлшеу қосымша энергияны қажет етпейді.
2)Салыстырмалы қарарпайым конструкциямен көрсеткіштері автоматты түрде жазылады.
3)Жарылу қабілеті төмен.
4)Сыртқы магнитті алаңда сүзбейді.
Кемшіліктері
1)Жоғарғы дәрежеде өлшей алмайды.
2)Қайта өңдей қиын
3)Капилярдың механикалық қаттылығы төмен
4)Көрсету ара қашықтығы жақын
5)Термометрдің өлшегіш құралдары бөлінеді
Көрсеткіштерi
1)Сөздігінен жазатын
2)Комбайында
Термометрлі түрлендіргіш
Термометрлі түрлендіргіштер -200 +2500С аралығындағы температураны өлшеуге қолданылады. Түрлендіргіштің мақсаты жылу энергиясын қайта өңдеп ЭДС-тің бос орындарына айдайды. ЭДС термотүрлендіргіште оның қыздыруымен ыстық ерітіндімен суығының арасында электронды поток пайда болады.
Ыстығында – жақсы, ал суық ерітіндіде – нашар. Бұл шаманың айырмашылығын термо ЭДС термотүрлендіргіш анықтайды.
Өлшеу құралы – бұл өлшеу экпериментінде қолданылатын техникалық құрылғы және нормаланған дәлдік сипаты болады.
Өлшеу жолымен алынған санды ақпарат өзіндік өлшеу ақпаратын ұсынады.
Өлшеу ақпараты – бұл объектімен олардың өзара әсер ету нәтижесінде өлшеу құралы көмегімен алынатын материалды обьектісі құбылысы немесе процесі қасиеті немесе қасиеті туралы санды мәлімет.
Өлшеу ақпаратының саны- бұл объекті қасиетінің санды бағалауының анықталмауын азайтуда санды мөлшері.
Эксперимент процесінде зерттеу обьектілері және өлшеу құралдарының өзара әсері дыбыс беру түгелдігін ұсынады, олар ақпарат тасушы болып табылады. Ақпартты маңызды тасушы электрлік ток кернеу, қарқынды және басқа электрлік параметрлер.
Өлшеу дыбысы – берілген дәлдікпен физикалық шамамен өлшенетін функциональды байланысқан дыбыс.
Өлшеу әдісі – бұл принциптер және өлшеу құралдарын қолдануда қвабылдағыштар жиынтығы. Өлшеу техникасында маңызды мәнді өлшеу бірлігі алады.
Өлшеу бірлігі - өлшеудің осындай күйі, бұл кезде олардың нәтижелері көрсетілген, ал өлшеу қателігі берілген ықтималдықпен белгілі. Өлшеу бірілігі өлшеудің әртүрлі әдістері мен құралдарын қолданумен әртүрлі орындарда орындалған әртүрлі шарттарда келтірілген әртүрлі эксперименттердің нәтижелерін салыстыруға мүмкіндік береді. Бұл физикалық шаманың орнатылған бірлігін дәл шығару және сақтау және өлшеу құралдарымен қолданылатын олардың өлшемдерін беру жолымен жетеді.
Ортамыздағы температураны өлшеуді анықтау термоэлектрлі түрлендіргіштермен анықталады. Мыналарды орындау арқылы:
- түрлендіргіштегі термо ЭДС цепін өлшеу
- бос жер температурасын анықтау
- термо ЭДС-тің өлшеу шамасының температурасына түзетілер артынан қойылады
- термо ЭДС-ті температурадан өлшенетін температура наықтайды.
Термоэлектродты материалдан термотүрлендіргіш ажыратады.
- металды термопалдан
- мықты темірден
- нашар темірден
- ерітіндіден
Термоэлектрлі түрлендіргіш мынадай түрін шығарады.
1)ТВР – термо түрлендіргіш вольфрамерлі
2)ТПР – термотүрлендіргіш пиатинородлерлі
3)ТПП – термотүрлендіргіш платиналы өлшенетін затты контакталы тәсілмен өлшеу.
Қоршаған ортадан сақтандырылуы (ойдағыдай, судан қорғалған, қоршаған ортадан қорғалған, т.б. заттардан қорғалған).
Термопарлар қиын еритін темірден және ерітіндіден тұрады:
1)Өлшенетін затқа жабыспалығы (жабыспақ, жабыспақ емес).
2)Механикалық әсерге төзімділігі (қарапайым, селкілдемейді).
3)Инерция арқылы (аз инерциялы МИ, орташа, үлкен, БИ шексіз НИ).
4)Санына қарай термопарлар температура өлшеу үшін бір қоршауда (біреулі, екеулі, үшеулі)
5)Қоршаудың санына қарай (бір қоршаулы, екі қоршаулы).