Отбасында қарым-қатынасындағы психотерапияның негізгі бағыттары

ХХІ ғасырдың соңғы тоқсанында түрлі психикалық бұзылыстардың “отбасылық диагностикасы” мен “отбасылық емдеу” туралы оқу пайда болды. Ресейдегі әлемде алғаш отбасы терапиясын нағыз негізін салушы И.В.Маляревский болып есептеледі, ол 1882 жылы Санкт-Петербургте психикалық ауру балалар мен жасөспірімдер үшін дәрігерлік –тәрбиелік мекеменің қалаған, оның қызметкерлері психикалық аурулардың отбасындағы өзара қатынасты анықтау мен есі ауысқандардың сол немесе басқа көріністердің қалыптасуында дисгормониялық тәрбмелеудің роліне көп көңіл бөлген. Ауру балалардың туысқандары мен қазіргі отбасы терапиясының бейнесі болып таблатын “отбасылық тәрбиелеу” өткізіледі.

2-ші әлемдік соғыс аяқталғаннан кейін 20 ғасырдың 40 жылдарынан бастап, отбасылық терапияға деген қажеттілік өсті. Қазіргі уақытта отбасы терапияда бірнеше бағыттарды бөледі: психодинамикалық, жүйелік және бағдарламалық, сонымен қатарэклетикалық. “Кішкентай Ганс” оқиғасынан Фрейд талдауынан туындаған психодинамикалық бағыт тарихи бірінші болды. Сол кезде психодинамикалық ыңғайдың негізгі белгілерін әсіресе отбасы мүшелерінің тарихи өткенін олардың ұғынбаған (жете түсінбеген) тілектерін, психологиялық мәселелері мен өзара проекцияларын талдап қисынға келді.

Психотерапияның тапсырмалары (міндеттері) – инсайтқа жету, яғни өткен өмірдегі шешілмеген мәселелердің қазіргі уақытта отбасындағы өзара қатынасқа қалай әсер ететіндігін, мұндай бұзылған қарым-қатынастың контекстен невротикалық белгілер мен оның кейбір мүшелерінің өмірге бейімделуінің конструктивті емес тәсілдері қалай пайда болғандығын саналы меңгеру. Қазіргі уақытта психотерапевтің жағынан да, отбасы мүшелері жағынан да, көптеген күш салуды талап ететін мұндай ыңғай жоғары тиімді болғанымен экономика аз мақсатқа бағытталған болып есептеледі.

Қазіргі уақытта отбасылық психотерапевтің жартысынан көбі жүйелік отбасылық теропия ағымында жұмыс жұмыс істейді, төрттен бірі психодинамикалық бағытты ұсынады. Эклетикалық бағыттың өкілдері психотерапевтік жұмыста емдік механизмдер бойынша түрлі әдістерді: гипноз, аутогенді жаттықтыру, медитация, қылықты модификациялау бойынша үй тапсырмасы, өзара қатынастың талдауы мен қорытылуы, топтық дискуссия және т.б. біріктіреді.

Шетелдік отбасы терапиясының мектептері мен бағыттары жайында.

Пало Аято мектебінің өкілі Джей Хейли “мәселені шешуші терапия” әдісінің авторы болды. Оның көптеген әдістемелері Милтон Эриксоннан алынған. Хейлидің пікірінше, отбасындағы қатынас отбасының басқа мүшелерін басқару таласының нәтижесімен анықталады. Белгі – қоршағандардың қылығын басқару тәсілдерінің бірі. Джей Хейлидің көзқарасынша, психотерапияның міндеті адамдардың басқа әсер теу тәсілін ұсынудан тұрады. Отбасы терапиясы емдік тиімділігі, егер терапиялық сессияда отбасының барлық мүшелері жиналса, айталықтай артады. Отбасы терапияға Хейлидің үлесі отбасы түрлі дерективтер (тапсырмалар) беруі болды. Тапсырмаларды орындау теңдікті қамтамасыз ететін әрбір отбасы мүшесі өз пікірін айтуға немесе бір нәрсе істеуге құқылы болды. Психотерапевт шанс уақытында да, үйге де тапсырма береді. Ол тапсырмалардың мақсаты:

- отбасы мүшелерінің қылығын өзгерту;

- психотерапевтің отбасы мүшелерімен қатынасты орнықтыру үшін қосымша ынталандыруды табу; тапсырмаларды орындауда отбасы мүшелерінің реакцияларын жаттап алу;

- отбасы мүшелерінің сүйемелдеуін жүзеге асыру, яғни, тапсырманы орындау уақытысында психотерапевт көзге көрінбейтіндей қатысады.

Пало Алто мектебінде басқа ірі фигура Мюрри Бауэн болды. Оны АҚШ-тағы отбасы терапиясының негізін қалаушылардың бірі деп есептейді. Ххғасырдың 60 жылдарында отбасы психотерапиясының әдісін жасап шығарған:

Қатынастарды айқындау және анықтау.

“Үшбұрышқа кіргізілмеу” (бауэн психотерапевтерге қақтығыстарға эмоционалды берілмей, өз зейіннің қатынас процесіне шоғырлануды ұсынған);

ерлі-зайыптыларды тиңмді эмоционалды үйрету. “Мен-қалпы” сабағы.

Отбасылық психоаналитикалық терапия: Психоаналитикалық отбасы терапиясының мақсаты психотерапия қатысушыларының жеке тұлғаларының өткен бейсаналы қатынастар базасында емес, қазіргі шындыққа негізделіп бүтіндік толыққанды тұлғалар сияқты әрекеттесу жағдайында болатындай етіп өзгеруі болып табылады. Психоаналитикалық бағытталған терапевтер басқа мектептерге қарағанда аз дерективтенген.

Бұл терапевтикалық бағытта келесі техникалар қолданылады: конфронтация, кларификация, интерпретация және тәжірибелі өңдеу, коммуникативті қабілеттерді жақсарту техникалары, “бос асссоциациялар” техникасы. Психоаналитиктер бос талқылауды кенеттен сұрақтар мен тоқтатып, бақылау мен тыңдауды таңдайды.

Отбасылық жүйелік терапия: Бұл бағыттың ірі өкілдері - Мара Сельвини Палаццай, Клу Маданес; Сальвадор Минухин және т.б. қазіргі уақытта жүйелілік бағыт ең кең танылған перспективті, экономикалық орынды және отбасы терапиясының терапевтикалық тиімді бағыттарының бірі болып есептелінеді. бҰл бағыттың дамуынша айтарлықтай әсер көрсеткен Илья Пригожиннің жалпы жүйенің теориясы жағдайы боладын.

Жеке отбасы теропиясында отбасы құралған байланыстарды сақтау мен эволюциясына талпынатын бүтіндік жүйе ретінді қарастырылады. Отбасы пайда болуы (тіршілігі) бойында дамудың заңдылығы дағдарыстан өтеді (некеге тұру, ата-аналық отбасынан бөлу, жүктілік, баланың туылуы, баланың мектепке дейінгі мектеп мекемесіне түсуі, олардың мектепті бітіруі және өзінің өмір жолын таңдауы, ата-аналардан ажырау, ата-анасының зейтеақыға кетуі т.б.). әсірісе осы тіршіліктің бөлігінде отбасы бұрынғы тәсілдер мен жаңа мәселелерді шешуге қабілетсіз болғандықтан өздерінің бейімделуші реакцияларын күрделендіру қажеттілігінің алдында тұрады.

Жеке отбасының негізгі қадамдары келесідей:

- психотерапевті отбасымен біріктіру;

- психотерапевтикалық сұранысты тұжырымдап айту;

- отбасылық қатынастарды реконструкциялау;

- психотерапияның аяқталуы мен бөлінуі.

Мара Сельвини Паллацоли түрлі жыныстағы терапевтер бригадасы отбасымен жұмыс істейтін, ал қалғандары олардың жұмыстарын бақылайтын бір жақты мөлдір айнаның артында жұмыс істейтін принципті ұстанған. Психотерапияның бірлігі бір үйде тұратын отбасы мүшелерінің барлық сессияға қатысуы болып табылады. Кезсесулердің жиілігі айына бір рет, бар болғаны он ақ сессияға дейін. Оның әдісі қысқа және кенет болатын, ал кенет шешуші қозғалыспен отбасында өзгерістің туғызуы тырысатын. Пародоксальді тапсырма өте мұқият өңделіп, отбасындағы регидті ережелер мен аңыздарға қарсы тұратын оң барлық мүшелерін әрекеттер сериясына тартатын.

Бағдарламалық отбасы терапиясы: Отбасы терапиясының бұл әдісі мәселені шешуге бағытталғандықтан “мәселені шешуші” “қысқа” деп аталады. Бұл бағыттың ең танымды тұрғалары – Джей Хейли, Гари Уитер, Клу Маданес. Өз жұмыстарында психотерапевтер отбасы мүшелерінің тұлғалық ерекшеліктерін шоғырлатпайды. Берілген ыңғай белгінің бөліктеріне үлкен көңіл бөлумен, ал отбасыға қызығушылықпен сипатталады. Бұл бағыт әйгілігін 1970 жылы ие болды. Бұл әдістің идеяларын көптеген өкілдері Милтон Эриксонның жұмыс тәжірибесінен алып пайдаланған. Оның тәжірибесіне екі ыңғай тән: әсер етудің жанама әдістерін қолдану және клиент ұсынғанның барлығын қабылдау.

Бағдарламалық ыңғайдың мәні отбасындағы өзгеріс, бұзылыстың себебін түсінуден маңыздырақ болғандықтан мәселені шешуүшін бағдарламаларды өңдеу болып табылады. Бағдарламалық терапевтер мәселенің тұрақтылығын қамтамасыз ететін факторларды зерттейді. Көптеген бағдарламалық психотерапевтердің пікірінше қалыпты жұмыс істейтін отбасы – бұл белгілерден қашатын және өзгермелі жағдайлардың талабына сәйкес жұмыс істей алатын отбасы.

Отбасы қылықтық психотерапия: Отбасы қылықтық психотерапия өзінің негізгі принципі ретінде қылықты салдармен біріктіруде көрінеді, осыдан қылықтың паттерні жағымды салдар туынданғанға дейінгі барлық жағдайдағы өзгерістерге қарсы тұрады. Бұл бағыттың өкілдерін қылықтардың жүйелілігінің талдауы қызықтырады. Некедегі қанағаттанушылық бір-бірне тұғызған қанағаттанудың көмегімен емес, өзара фрустрациялардың жоқтығымен айтарлықтай көп мөлшерде шартталу жағдайы негізге алынады.

Жиі қолданылатын техникалардың бірі ата-аналардың қылықтық тренингі болып табылады. Психотерапияның процесі терапевт клиенттің мәселесінің мәні мен оны шешу жолдары көзқарасын өзгертуден басталады. Қылықтың психотерапевтер емдеуге бүкіл отбасын емес тек баланы және ата-ананың бірін шақыратын кейбіреулердің бірі. Ата-аналар қылықтар тренингі балаларды тәрбиелеу, эмоционалдық қылықтың әсер ету, тану және модификациялау сұрақтарында олардың іскерлігін жоғарылату мақсаты бар.

Жұмыстың ең танымал техникалары келесілері:

- қалыптастыру – жүйелні нығайту арқылы тілекті кішкентай порцияларға бөлу арқылы оған жету;

- жетондық жүйе - сәтті қылықтары үшін балаларды марапаттау есебінде ақша немесе ұпайды қолдану;

- шарттық жүйе ата-аналардың қылығының өзгеруі баланың қылығының синхронды өзгеруі келісуді өзіне қосады;

- мараппатауға өзгерістер мен айырбастау;

- бөлу шектеу түрінде жазалау;

отбасы қылық терапиясы бұл өзінің қарапайымдылығы мен тиімділігі болғандықтан ең әйгілі әдістердің бірі.

Басқа бағыттар: Отбасылық коммуникативті терапия Пало Алто бағытынан бөлініп шықты. Оның жүргізуші өкілдері П. Вацианик,Д.Джексон және басқалары болып табылады.

Отбасы коммуникативті терапия мақсаты коммуникация тәсілдерінің өзгеруі немесе интеракцияның жұмыс істейтін үлгілерін өзгеру мақсатымен саналы әрекеттер болып табылады.

Алғашында бұл бағыттың өкілдері, мысалы, Вирджиния Сатир, жәй отбасындағы коммуникацияны жақсартуды мақсат етіп қойды, содан соң бұл идея блегіні қолдайтын коммуникацияның тәсілдерін өзгертуге дейін кішірейді. Отбасы коммуникация негізгі техникалар тобы келесілері болып табылады, отбасы мүшелерін анық коммуникацияның ережелеріне үйрету; отбасында коммуникацияны талдау және интерпретациялау; әртүрлі тәсілдер мен ережелердің көмегімен отбасындағы коммуникацияны манипулыциялау. Бұл психотерапияның түрлі жоғары тиімділіктегі әдіс ретінде дәлелдене алады.

Тәжірибеге негізделген отбасы психотерапия бағытының өкілдерінің бірі ең танымалдары Карл Уйткейер және Огаст Напри. Бұл әдіс “тәжірибе” мен “сапалы мәнге” негізделген.

Ерлі-зайыпты психотерапия: Ерлі зайыпты психотерапия отбасылық жұпқа бағытталған психотерапияның формасын атайды. Ол отбасылық жұпқа отбасылық қатығыстар мен дағдарысты жағдайларды бастан кешіруге, өзара қақтығыста үндестікке жетуге, қажеттіліктерді өзара қанағаттандыруды қамтамасыз етуге көмектеседі. Ол өз бетінше әдіс ретінде де, отбасы психотераипя кезеңі ретінде де жұмыс істей алады. Жұмыс ерлі-зайыптылармен немесе психотерапевтің қабылдауына келген серіктестің бірімен өткізіледі. Ерлі-зайыпты психотерапия мұндай вариантында психотерапевтпен күйеуі (әйеләнің) мәселелері емес, оның ерлі-зайыптылығы жөніндегі ойлары, сезімдері, уайымдары ғана талқыланады.

Қазіргі уақытта ерлі-зайыпты психотерапияда динамикалық, қылықтық және гуманистік ыңғайлары ең кең тараған.

Динамикалық ыңғайда ерлі-зайыптының қолайсыздықтың екі серіктестіктің ішкі қылық мотивация көзқарасымен қарастырылады. Тұлғалық қатынастардың динамикасы мен олардың психикалық процестердің динамикасымен байланысы қарастырылып отырады.

Ерлі-зайыпты психотерапияның қылықтың ыңғайының мақсаты серіктестерінің қылығының өзгеруі бәрінен бұрын болып табылады. Онда оқыту мен шарттаудың әдістері қолданады, ол мынаны қамтамасыз етеді:

- күйеуі (әйелінің) өзара жағымды қылықтарын басқару;

- қатынас пен туындаған мәселелерді бірігіп шешу аймағында қажетті әлеуметтік білімдер мен дағдыларды меңгеру;

- өзара өзінің қылығын өзгерту жайындағы ерлі-зайыптының келісімді өңдеу мен жүзеге асыру;

отбасы терапиясында қазіргі уақытта қылықтың бағыт ең кең тараған. Оның ең әйгілі формалары – ерлі-зайыптының шарттарды жасау, коммуникативті тренинг, конструктивті талас, мәселелерді шешу тәсілдері және т.б. қазіргі уақытта көптеген мамандар бәрінен жиі когнитивті –қылықтық терапия мен жүйелі психотерапияны байланыстыра интегративті ыңғайды қолданады.

Шарт негізінде қылық терминінде өздерінің талаптары мен өзіне алынған жағдайларды оның ерлі-зайыптылар анықтайтын келісім шарт жатады. Талаптарды формулағанда келесі тәртіпті қолдау ұсынылады: жалпы наразылық, оны нақтылау, одан кейін жағымды сөздер (ұсыныстар), соңында әрбір жұбайдың әрқайсысының міндеттерін тізу мен шарт.

Гуманистік бағытта ерлі-зайыптының қатынасын психологиялық түзетуде үйлесімді неке негізінде ашықтық, аутогендік, толеранттылқ, басқаға тиімділік пен әрбірінің тұлғалық тәуелсіз дамуы түсінігі маңызды болып табылады. Бұл ыңғай динамикалық қарама-қарсылық ретінде дамыған. Ол зайыптының тарихи өткенінің әсеріне, шектен тыс манипулятивті қылықтық ыңғайға бағытталған. Мұнда психотерапевт ерлі-зайыпты өздерінің сезімдерін вербализациялауға және осыдан түсінікті жақсартуға жағдайлар жасайды. Серіктестердің жекелік дамуы үшін қолайлы жағдайлар құрайтын ашық некелік ұстанымдар құрастырылған болатын;

Шындық ұстанымы, “қазір және осы жерде”;

Серіктестктің жекелік өмірін сыйлау;

Ашық қатынас басқаның “ойын оқымай” өзінің сезімдері мен тілектері жайында ашық айту;

Отбасы ролдерді орындауда ширақтылық;

Тең құқықтық;

Сенімділік;

аутектілік - өзінің бағасын білу, басқаның түсінігіне сәйкес өмір сүру құқығын бағалау;

ашық серіктестік - әркім өзінің жеке құқықтары мен әуестілігі бар.

Отбасылық кеңес беру: Отбасылық кеңес беру – бұл отбасылық терапияның бір түрі, оның өзіндік терапевтикалық қатысудың ерекшелейтін белгілері мен шектері бар. Отбасылық кеңес беру, отабасылық терапиямен бірге параллельді дамып, бір –бірін өзара байытты. Отбасылық кеңес берудің алдында тұрған мақсаты – отбасындағы әрекеттестікті өзгерту мен жеке тұлғалық өсу мүмкіндігін қамтамасыз етуүшін отбасы мүшелерінің мәселелерін зерттеу болып табылады.

Отбасы кеңес беру мен отбасы терапиясы немен өзгешеленеді? Біріншіден, отбасы кеңес беру аурудың тұжырымдамасын қабылдайды. Екіншіден, отбасындағы ролдік әрекеттестік жағдай мен аспектісін талдауға екпін қояды. Үшіншіден, ол кеңес беру субъектілерінің жекелік ресурстарын іздеу мен жағдайды шешудің тәсілдерін талқылауға көмек беруге шақырылған.

Отбасы кеңес берудің басты теоретикалық тұжырымдар санының ішіне когнитивті – қылықтық терапия, рационалды-эмоционалды терапия және басқа келтіріледі. Мұнымен оның арсеналында бар әдістер мен тәсілдердің түрлілігі қамтамасыз етілген. Отбасы кеңес берудің негізгі принциптері мен ережелері келесі бөлімдерге келеді;

Байланысты орнату және кеңес берушінің клиентке қосылуы. Оптималды қатынасқа мүмкіндік туғызатын конструктивті арақашықтықты сақтаудың көмегімен, сонымен қатар кеңес берушімен кеңес алушының мимикалары мен тыныс алуларын синхронизация тәсілдерін, өзінің отбасылық мәселелері жайында хабарлаушының басым репрезативті жүйесін бейнелейтін сөздік формасн кеңес берушінің қолдауымен қол жетеді.

Мета-модельдеу (НЛП) және терапевтикалық метафорлар тәсілдерін қолдану мен клиенттің мәселелері туралы ақпаратты жинау. Бұл мақсатқа жету үшін кеңес беруші мынадай нақтылайтын сұрақтарды қоя алады: “мынадай нәтижеге қол жеткізе аласыз ба?”, “сіз нені қалайсыз?”, “ ол жайында жоқ деген жағымсыз , бөлшексіз, яғни жағымды нәтижені суреттейтін сөздермен айтуға тырысыңызшы”.

Психотерапевтикалық келісім шартты талқылау отбасына кеңес берудің маңызды міндеттерінің міндеті болып табылады. Бұл кезеңде клиент пен оның кеңес берушісінің арасындағы жауапкершілік қалай бөлінетіндігін талқылау жүргізіледі. Мысалы: отбасы кеңес беру қауіпсіздік жағдайларына, клиенттің мәселелерін шешуге жету технологиясына кеңес беруші жауап береді. өз кезегінде клиент өзі белсенділігі, өзінің ролдік қылығын өзгерту тілегінде шынайылығын және т.б. үшін жауапты болады. Бұл фазаны сәтті өткеннен кейін қатысушылар жұмыстың ұзақтығы (3-6 сағат) бір сеансты өткізу ұзақтығымен терапевтикалық кездесулердің кезеңдігі (мысалы, алғашында аптасында 1 рет, кейіннен 2-3 аптада бір рет) жайында келіседі.

Соңында төлем ақы шарттары мен келісім шарт жағдайларын екі жақ бұзу санкциялары талқыланады.

Кейіннен клиенттің мәселесін нақтылау, сонымен қатар жалпы отбасының және оның мүшесінің әрқайсысының ресурстары анықталады. Бұған мынандай сұрақтар қойылуға мүмкіндігін туғызады: “сіз бұрын қиындықтармен қалай күрестіңіз?”, “сізге онда не көмектесті?”, “ сіз қандай жағдайларды мықты болдыңыз?” ,” сіз өз күшіңізді қалай қолдандыңыз?”.

Кеңес берушінің өзінің қылығы мұнда клиентке кеңес беру процедурасының қауіпсіздігі мен сәттілігіндегі үмітін нығайту керек: “Сіздің тілегіңіз өзгерісті, сіздің бұрынғы тәжірибеңізді, белсенділік пен шынайылықты кеңес берушінің сізбен бірге қызмет істеуге тілектестігімен бірігу, оның профессионалды қасиеттері мен жұмыс тәжірибесі жұмыстың сәттілігінің кепілдігі болады”. Кеңес берудің қатысушылар мен құлықтың қалыптасқан стереотиптерінің жағымды және жағымсыз жақтары талқыланады. Мысалы, мына сақтардың көмегімен: “ сіздің пікіріңізше, құралған жағдайда ең жағымсызы не? Ал бұл жағдайларда ең жағымдысы не?” құлықтың жаңа шаблондарын бірігіп іздеу жүзеге асады. Кеңес беруші келесі сұрақтарды ұсыналы: “ Сіз мәселені шешу үшін әлі не істеген жоқсыз?” , “сіз үшін маңызды адамдар ұқсас жағдайда өздерін қалай ұстайды? Сіз солай істей алар ма едіңіз?” немесе “сізге осындай істі істеуге не көмектеседі?” кеңес беруші визуализация тәсілдерін қолдана алады: клиенттер транста болып, туындайтын кенестетикалық сезімдерді белгілеп жаңа жағдайларың бейнесін құрайды.

“Экологиялық тексеру”. Кеңес беруші отбасылық мүшелеріне ұқсас жағдайда 5-10жылдан кейін өзін елестетіп, өзінің күйін зерттеуді ұсынады.

Отбасы кеңес берудің соңында жақындап, кеңес беруші нәтижелерді “қауіпсіздігі” бойынша күш сала бастайды. Кейде клиенттерге жаңа қылық шаблонын меңгеруде сенімділік алуға көмектесетін әрекеттерді қажет етумен байлаысты. Олар кеңес берушіден алынған нәтижелерді талқылау үшін үй тапсырмасы мен бірнеше уақыт өткеннен кейін қайта кеңес алуға шақыру ала алады.

Қазіргі уақытта отбасы кеңес беру Ресей аймағы даласындағы кең тараған психотерапевтикалық көмектің түрі болып табылады.

Бөлу. Мұндай процедура жағдайлар қатарында қажетті болған, мысалы, әдебиеттерде “пародаксальді тапсырмалардың” көмегімен Джей Хейли қалай істегені жайында суреттеледі, оны нақты орындау теріс нәтижеге алып келеді, өзінің сезімдерін көрсету жайында кеңес беру өткізілген жас ерлі-зайыптылар өздерінің “эмоционалды әсер беруді тексеру үшін” күніне бір сағат ұрысу ұсынылған. Хейли саналы түрде ешкім өзіне кесірін тигізе алмайтынын біліп, адами табиғатын осылайша ескерген. Ерлі-зайыпты тапсырманы орындауға тырысып, оны тастап кетті, оларда бір-бірін бағалау тілегі күшейіп, “ақымақ кеңес беруші” кеңесінен бас тартып, осылайша “бөліну” болды.

Қазіргі уақытта кейбір отбасындағы қатынастарды психотерапевтикалық түзету. Отбасы терапиясында психотерапевт отбасын зерттеп, отбасылық бұзылысты анықтап, олардың өмірлерінде тілекті өзгерістерге жету мақсатымен отбасы мен оның жеке мүшелерінің әсерін ұйымдастырудан басталады. Онда мәселелер мен міндеттер туындайды, оларды шартты үш топқа бөледі, отбасы терапиясы отбасының дұрыс қарым-қатынасының қалыптасуы, терапияны жүргізудің жалпы сұрақтары, соңында отбасы психотерапия әдістемелері.

Отбасы психотерапиясына жағымды қатынасты қалыптастыру, ұйымдастырушы эмоционалды және интелектуалды себептердің салдарынан отбасы мүшелерімен оның қатысушылары үшін қиын болғанымен қажетті, сондықтан психотерапевтке психотерапияға қатысудың күшті және тұрақты мотивациясын қалыптастыру қажет.

Ереже бойынша, бірінші кездесу болашақты анықтау болып табылады – оның уақытысында психотерапевт соқтығысатын мәселесін күрделілігі анықталады, ол клиенттер (отбасы мүшелері) отбасы психотерапиясы жайында алғашқы түсініктерді алады және онда қатысуын жалғастыру керек пе екендігі анықталады. Жалпы алғашқы кездесу барысында қысқа уақыт ішінде клиенттің күрделі және ұзақ жұмыс қажеттігі мен психотерапияның сәттілігі үшін жауапкершілік сезімі мен белменділігін түсінуге терапевт көмектесу міндеті бар, содықтан, отбасы мүшелері мен алғашқы кездесудің жақсы өңделген жоспары қажет. Басында психотрапевт клиенттің мәселесімен танысу отбасы отбасымен т.б. мен байланысты оның эмоционалды уайымдарын көкейкестіру, клиент күнделікті өмірде кездесетін фрустрациялардың жиынтығы көруді беру керек. психотерапевтің одан кейінгі міндеті - клиентте отбасы психотерапиясы оның мәселелерін шешуін табуға көмектесетін түсінігін құру. Психотерапевт клиенттің көңіл –күйін психотерапияға қатысуға мотивін құру, сонымен қатар, аз емес маңызды қатысуға қарсы тұратын мотивтерді өңдеу, болашақ қиындықтарды көру мәселесі шешудің жолдарын табу үшін қолдануы керек. Бұл кездесудің тағы бір маңызды аспектісі – клиент психотерапевтен көмекті енжар күтетін болашақ жағдайды болдыртпау үшін онда психотерапевтикалық іс-әрекеттің мазмұнына белсенді қызығушылықты қалыптастыру. Оның орнында ол психотерапевтің көмегімен өзінің отбасы мәселелерді шешуді белсенді істеуге бағытталады.

Отбасы психотерапевт өзінің жұмысын ұйымдастыруда түрлі түрдегі мәселелерді шешуге тура келеді, мысалы:

Жалғыз жұмысты істеу немесе терапевтке шақыру?

Отбасымен кабинетте немесе оның тұратын мекен-жайы бойынша қайда жұмыс істеу керек?

өзінің отбасымен немесе алғашында отбасы мүшелерімен сабақтар жүргізе ме?

Ең жақсы кездесулердің жиілігі мен ұзақтығы қандай?

Жеке немесе отбасылық мәселелердің қайсысынан бастауы керек?

Нақты әрекеттер жоспарын жасау керек пе, немесе экспорт қою керек пе?

Отбасы психотерапиясын ұйымдастыру мен өткізу тәсілі отбасы психотерапиясының “ғылыми көзқараспен” анықталуы керек. отбасы психотерапиясы ұйымдастыруы таңдауы идеалда отбасының ерекшелігіне тәуелді болуы қажет. Кез-келген отбасы психотерапевт отбасы, оның жеке мүшелелері оның мәселелері мен отбасылық жағдайларға байланысты психотерапияның әртүрлі стильдерін қолдануға дайын болуы тиіс.

Бір отбасы мүшесімен – авториталды стиль, екіншісімен- директивті стилі тиімдірек болуы мүмкін. Бұл психотерапевт алдында тұрған сұрақтарға жауап барлық жағдайдың жиынтығына байланысты. Содан соң психотерапияда қандай әдістер ең көп қолданылатындығы жайында сұрақтар қарастырылады. Отбасы психотерапиясының әдістемесі – бұл психотерапевт нақты психотерапевтикалық тапсырманы шешетін әрекеттердің типтік жиынтығы. Отбасылық психотерапия өзінің даму уақтысында қайта пайда болған мектептердің тәжірибесінен келген әртүрлі техникалардың көптеген санына иемденді. Отбасы психотерапияда кең қолданылатын психотерапиялық техникалардың негізгі түрлерін атап шығайық:

Директивтер – бұл отбасы мүшелерінің мақсаттарына жету үшін отбасы жағынан немесе оның жеке мүшелері жағынан нақты әрекеттердің қажеттігі жайында тік, нақты сілтеулер. Бұл бір нәрсені істеу сілтеуі; осы кезге дейінгіден бір нәрсені басқаша; осы кезге дейінгі істемегенді істемеу болуы мүмкін. Пародоксальді дерективтер жағдайында айтылғаннан гөрі оның мақсаты қарама-қарсы. Директивтерді қолдану тиімділігі оны қолданудың дұрыстығына тәуелді, отбасын мұқият зерттеуді психотерапевтің үлгісімен отбасыға психотерапевтикалық әсері, ол ең бастысы психотерапевтің жеткілікті беделдігін қажет етеді.

Отбасылық дискуссия әдісі – отбасы психотерапия тәжірибесінде кең қолданылады. Оны өткізу уақтысында отбасы мүшелері олардың өміріне қатысты мәселелердің кең шеңбері және түрлі отбасылық сұрақтарды шешу жолдары талқыланады. Дискуссия көптеген мақсаттарды анықтауы мүмкін: мысалы, отбасылық әрекеттестік жайындағы қате түсініктерді жөндеу немесе отбасы мүшелерін дискуссия әдістеріне үйрету. Дискуссияны басқару психотерапевт пен қажетті іскерлікті талап етеді. Отбасы дискуссияларын өткізуде қолданылатын негізгі амалдардың қатарынаүндемеуді тиімді пайдалану, тыңдай алу қабілеті, сұрақтардың көмегімен оқыту, қайталау, талдап қорыту, нақты пірікмен конфронтация және т.б.

Соңында сәтті отбасылық өмірге қажетті іскерлікер мен дағдылар отбасы мүшелерінде жеткіліксіз екендігі анықталады; отбасы психотерапия барысында бұл жетпейтін дағдылар түрлі психотерапивтикалық техникалар, арнайы жаттығулар мен тренировкалардың көмегімен қалыптасады. Олардың жалпы принципі отбасы мүшесінің алдында нақты міндет тұрады, мысалы, ол қалыптастыруы керек, іскерлік пен дағды түрінде, және тапсырманы орындай алған, алмағаны жайында сынауға болатын критерий айтылады.

Отбасылық психоаналитикалық терапия: Психоаналитикалық отбасының терапияның қатысушыларының тұрғасының (қазіргі шындық негізінде) бұрынғы бейсаналы қатынастар негізінде емес, толыққанды сау тұлғалар ретінде әрекеттесуге дайын болатындай етіп өзгеруі болып табылады. Психоаналитиктер бақылау мен тыңдауды таңдап, бос талқылауды кенет сұрақтармен тоқтатады.

Отбасы жүйелі психотерапия: Қазіргі уақытта жүйелі бағытталу ең кең ұсынылған перспективті, экономикалық мақсатқа бағытталған және терапевтикалық тиімді отбасы терапия бағыты болып есептеледі. Жүйелі отбасы психотерапиясында отбасы құрылған байланыстарды сақтау мен эволюцияға талпынатын бүтіндік жүйе ретінде қарастырылады. Отбасының пайда болуы дамудың заңдылықты дағдарысынан өтеді (некеге тұру, ата-ана отбасынан айырылуы, жүктілік бланың туылуы, баланың мектепке дейінгі / мектеп мекемелеріне түсуі, олардың мектепті бітіруі және өзінің өмір жолын таңдауы, ата-аналардан ажырау, ата – анасының зейнетақыға шығуы және т.б.) әсіресе осы тіршілігінің бөлігінде отбасы бұрынғы тәсілдер мен жаңа мәселелерді шешуге қабілетсіз болғандықтан өздерінің бейімделуіне реакцияларын күрделендіру қажеттілігінің алдында тұрады.

Жаңа отбасы психотерапиясының негізіг қадамдары келесідей:

1. психотерапевті отбасымен бітіру;

2. психотерапевтикалық сұранысты тұжырымдап айту;

3. отбасылық қатынастарды реконструкциялау;

4. психотерапияның аяқталуы мен бөлінуі.

Бағдарламалық отбасылық психотерапия.

Бұл отбасылық психотерапияның әдісі “мәселені шешуші” деп аталады. Өз жұмысында бұл бағыттың психотерапевтері отбасы мүшелерінің жекелік ерекшелігіне шоғырланбайды. Бұл ыңғай белгі бөліктері мен отбасыға аз қызығушылыққа шектен тыс зейінмен сипатталады. Бағдарламалық бағыттың мәні мәселені шешу үшін бағдарламаны өңдеу болып табылады, себебі отбасындағы өзгеріс бұзылыстың себептерін түсіну отбасында маңызды.

Жанұяның имплицитті теориясы: Жанұяны әртүрлі тұрғыдан қарстыру немесе кеңес беруде жанұяның әртүрлі теориялық моделіне сүйенеді. Дегенменде, бұл модельдер ашы түрде көрініп, тұрмайды, бірақ ауытқуы мен қалыптылық осыларға байланысты болады. Л. Г. Люсик жанұялық терапияға әртүрлі жол табатын “Жанұялық теория” мақсатында үлкен зерттеу жүргізілді. Жанұяны зерттеушінің құрған кеңесі немесе болжамы жанұялық теориялық моделінен ғана емес, ондағы қалыптасқан жанұяның имплицитті моделіне де байланысты. Бұл психотерапияның тиімділігі бұл мақсаттар мен интерпритациялар клиенттер үшін қаншалықты қалыпты болып саналады соған байланысты. Бірақта вербальді деңгейде біз өзіндік мақсаттың, стереотиптің, клиенттің тұлға екендігінде деген сыйластықтың жоқтығын, сонымен қоса өмірлік тәжірибесі бар, өз мақсаты мен құндылықтарын әрқашанда ұғына бермейтін тірі одан болып қала береді.

Жанұяны қатаң ғылым объектісі ретінде қарастыратын әлеуметтанушылардың өздері де “жанұялық өмірдегі тұлғалық тәжірибе сыналушылардың шынайы еместігі мен өз өзін қоғауы жанұялық қарым-қатынасты зерттеуге құлшыныс білдіруге кедергі жасайды “ деп айта кетеді.

Психолог – кеңесінің жұмысы жемісті болу үшін әрбір жанұядағы жанұялық теорияны ондағы бағытты, жұмыс техникасын өзінше жорамалдап қоймай жанұяның өзіндік концепциясын ұғынып, өзі жұмыс істейтін жанұяда қандай мәдениеттің басымырақ екенін түсінуі қажет. Жанұяға еніп кеткен мәдениет екінші бір тері сияқты: біз онда дағдылы түрде өсеміз де оның бар екендігін байқамай да қаламыз. Дегенменде оның біздің мінез-құлқымызға әсері көп екеніне таң қалмауға да болады. Бұл біздің жатырда пайда болғаннан бастап өміріміз, яғни, анамыздың жүкті кезінде өзін қалай сезінгені, нәресте кезімізде бізді қалай күтті, бізді оқытқанмен өсіп жатқандағы тіл мен дыбыстар”.

Адам өз жанұясының бір бөлігі болып табылады, ол онда туды, соның ішінде дамыды, адамдар мен әлемді өзінің жанұялық тәжірибесін негізге ала отырып талқылайды. Біреулер үшін бұл басты құраушы ұқсастық. Үстелге берілетін тағам, өмірлік жағдайлар мен мейрамдарды қалай атап өту керек; жанұяныың құндылығы қандай, балаларды күту, оларды руханиялыққа, жауапкершілікке, билікке, тәуелсіздікке, уақытқа қарым-қатынасы қандай. Осының бәрі олардың жанұялық мұрагерлігі мен мәдениетін көрсетеді. Эмоционалдық жүйемен бағалап отыру арқылы жанұя балада әлеуметтік әлемдік бейнені құрады. П.Бергер мен Т. Лукманның ойынша әлеуметтенудің ерте сатысында бала үшін әлемнің мәні, мағынасы бола бастайды. әлеуметтік роль мен қарым-қатынас туралы түсінік туындайды. Онымен қоса жанұя өзіндік қажетті жеке құндылықтар ретінде санасып, қоғамның құндылығы мен нормасын көрсетеді. Осылайша баланың әлеуметтік әлемді интерпретациялау типіқұрылады. Г. М. Андреевтің көптеген зерттеулеріне жүгінесек “әлеуметтік ақпараттық барлық жұмыстың тәсілдері” қалай десек те балалық шақ та жанұялық шақта құрылады: белгісі тек ------- схема әсіресе скрипта немесе тұлғаның имплицитті теориясы өте ертедегі өмірлік тәжірибеден өседі. Әлемді тану әлеуметтік танудың жемісі ғана емес, оның шығушы бөлігі: жанұяда баладағы тану мен мінез –құлық схемасы әлемдегі бейнеде бар белгілі бір нәрседен берліген. Бірақта, Д.Фрименмен келісетін болсақ, некелік жанұя құру әлеуметтену процесінің алғашқы сатысы болып табылады. Нәтижесінде жұбайлардың құндылықтарымен қатынастарының белгілі бір жүйеде өңделу болып табылады. Бұл процесс мінез-құлықта реттеліп отыратын үміт пен мақсатта қалыптасу мен көзге көрінеді. өзінің жиынтығында олар жанұялық нормалар деп аталып, жанұя мүшесінің әрқайсысының мінез-құлқына және жанұялық жүйеге өз ықпалын тигізеді. Бұл өз кезегінде жанұя мәдениетінің сипатын және әлеуметтік бақылау қызметін орындауда жанұя мүшелері қандай мінез-құлықты дұрыс, ненің бұрыс деп айтатынын анықтайды. Жанұя феномені сияқты күрделі әлеуметтік мәдениетті зерттеуде әртүрлі ғылыми тәсілдер бар: функционалды, империкалық, саментистикалық. Жанұядағы өзара қарым-қатынасты түсіну мен зерттеу өз кезегінде жанұяға психологиялық көмек көрсетудің тәсілін ұсынады. Олардың ішінде: құрылымдық, коммуникативті, психоаналитикалық, гуманистік бағыт, биолого- психологиялық. Біз бәрінен бұрын жанұяның тұтасорганизм ретінде қарастырған жүйе ретінде қарастырғымыз келеді. Жанұяның жүйелілік түрде қарастыруды М.Боэн ұсынды, ол адам мінез-құлқының табиғи-ғылыми теориясын дамытты. Оның көзқарастары Беарталансидың ұсынылған жалпы теориялық жүйемен негізделді. А.В. Черниковтың айтуынша тура осы теория психотерапевтік практикада өзіндік терапевтік бағытта жанұяның терапияның жақсылап дамуына көп еңбегін тигізді. Жанұялық жүйені келесі бағалаулық көрсеткіштермен сипаттауға болады. Мысалы, ұқсастық (жанұя мүшелерінің эмоционалды байланысы), иерархия, (шешімді қабылдау билігі), шегаралар (жанұя мүшесінің өзара қарым-қатынасымен, жанұяның әлеуметтік қоршаған ортамен қарым-қатынасы). Жүйелік теориясында иерархиялықтан басқа логикалық түсінік деңгейі де бар, оның бар болуы В. Рассельдің логикалық типімен байланысты. Жүйе салыстырмалы жоғарғы логикалық деңгейде және төменгі логикалық деңгейде айтылады.

Біз Н+1 деңгейіндегі түсінікті Н деңгейінің көрінісі немесе түсінігі ретінде қолданамыз. Сонымен қоса Н+1 деңгейіндегі жүйе Н деңгейіндегі жүйелік модель мен картаны көрсетеді. Біз объектіні көрсететін жүйені помтулаттап әртүрлі логикалық деңгейде жүйелейміз. Мұндай жағдайда жүйе белгілі бір түсінікті, затты, бейнені көрсетеді. сОл арқылы өзіне автопортретті қосатын әлеуметтік жүйедегі модельді ұғынуға болады. Оны былай айтуға болады: жанұя әлеуметтік жүйе бола отырып, өзіне автопортретті қосуы қажет. Мұнда жанұяның әрбір мүшесі өзі туралы біліп қана қоймай, өзсеріктесін бөлек бірлік ретінде қарастырып, өз өмірінің ағысында өзара іс-әрекет тұралы көріністі қалыптастырады.

Н. Аккарман екі түсінікті қарастырады – “ұқсастық” немесе “жанұяның тұрақтылығы”, “Жанұяляқ ұқсастықты”. Жанұялық орындау процесінде олардың өзара ролді толықтыруы немесе құндылық, мақсат экспктация қобалжу және проблемаға бейімделуді жанұя мүшелерінің бөлісуі. Л.Б. Шнеллердің пікірінше жанұялық ұқсастық бұл – жанұяға берілген эмоционалды және когнитивті “Біз”. Жанұялық ұқсастық тұлғаның өзін-өзі ұғынуымен байланысты немесе “Мен” және “Біз” қосылу деңгейімен сипатталады немесе қарама-қарсы. Жанұяның тұрақтылығын нақтырақ анықтағанда “Өзгрісті қалай сақтауға болады” деп айтуға болады, яғни дау дамайды бақылауға алу және жанұяның өзгеруге қабілеттілігі немесе одан әрі дамуы.

С.Минухиннің көзқарасы бойынша жүйелік жанұялық терапияға құрылымдық бағытталу, - жанұя бұл табиғи топ, мұнда уақыт өте жанұяның құрылымын құратын өзара әрекеттік стереотип туындайды, бұл олардың мүшелерінің қызметін анықтап, олардағы өзара әрекетті жеңілдетеді. Біз білетініміздей жанұя мүшелері бұл жанұялық құрылымның белгілі бір бөлігінде сезінбейді. әрбір адам өзін бір бөлек бірлік ретінде санайды, бірақ, өзінің жанұясымен әрекет ете отырып “жанұя картасын” қолдануды қабылдайды.

Өз кезегінде Э.Г. Эйдемиллер мен В. Юстицкис “жанұяның ішкі көрінісі” деген терминді болжап шығаруды онда жанұяның күнделікті өмірдегі жағдайларды бірінен үстінен бірін қайталауы, яғни ояну, бірнен соң бірі тұру, таңертеңгі ас ішу. Бұл жанұялық көріністі қайталау олардың ойынша жанұяның өткені мен олардың болашақтағы жоспары мен байланысты.

Ол жанұя мүшелерінің ойша көз алуынан өтеді, онда біреулері қандай да бір жағдайларда жанұялық дау дамайдың шешу жолдарын іздестіреді.жанұялық көрәнәстің негізінде өзара жақсы сезім пайда болып проблемалар туындайды және шешіледі.

Жанұялық психотерапияда жүйелік тәсіл қолдануда жанұялық көріністі білдіретін түсінік бар. Бұл: “Жанұялық мифтер, күрделі жанұялық білім, жанұяға басқа бір адамның енуіндегі маңыздылығы; және “жанұя картасы” – жанұяда қабылданған тәртіптер әрекеттер қатары және басқалар. Бір жағынан олар жанұялық раикада туындаған өзара әрекеттерді сипаттаса, екінші жағынан онда бұл әрекеттің бір деңгейі ғана сипатталады. Психотерапевтер жанұялық мифті топтық білім формасында емес, ол қандай да бір өтірік, зиянды білім ретінде қарастырады. Сонымен жанұялық көріністі әртүрлі бағытта зерттеу маңызды. Дегенменде бұл көріністі білдіретін жалғыз көріністі және оның негізгі мазмұны әлі де шешілген жоқ. Авторлардың жанұялық имплицитті теорияны жан-жақты ашуын ұсынбас бұрын әлеуметтік әлеуметтік танудағы психологтық түсігіне назар аудардайық.

Әлемнің бейнесі: А.Н.Леонтьев іс-әрекеттік теорияда “әлем бейнесі түсінігін” қарастырды. Әлем бейнесі модельдеудің нәтижесі болып табылады (кодтау). Әлемдік бейненің субъективтік шындығы адам өмірінің жағдайына байланысты. Бұл Руссердің философиясыдағы “әлем көрінісі”, семиотикадағы “әлемнің моделі”, Брунердегі болжау мен Найссердің схемасы. Бұл терминдердің барлығы әлеуметтік танудағы субъективтің басында суреттер ғана болмай жалпы жүйелік мәдениет пен әлеуметтік ортаның талап ететін жоспары мен ақпараттар жиынтығы туындайды.

Скрипт – сол жағдайға сәйкес әрекеттің қайталануй және қандай да бір мақсатты ұйымдастыруды сипаттау. Олар тәжірибенің моделін белгілейді.

Имплицитті теория: Тұлғаның имплицитті теориясын 1954 жылы Дж. Брунер мен Р. Тагиури ұсынды, Аистың болжауынша адамда мінез-құлықтың әртүрлі стпаты бар. Одан әрі бұл түсінік кеңейіп дәстүрлі және альтернативті деген екі тәсілге ие болды.

Дәстүрлі-тәсіл тұлғадағы имплицитті теорияны барлық адамда бар, яғни, басқа адамның психологиялық ұйымдастыруын бақылау (белгісіз бақылаушы ретінде жүру).

Сендірудің имплицитті әлеуметтік теориясы қандай да бір әлеуметтік топтың немесе әлеуметтік құбылыстың өзара қатынасын қалыптастыру. Ол бір ғана адам емес, топтың мақсаты болуы мүмкін.

Альтернативті тәсіл – Келлидің жүргізген “конструкт” түсінігі мен байланысты. Конструкт – биполярлы белгі, қарама-қарсы қарым-қатынас немесе мінез-құлық тәсілі. Бұл өз бетінше мағыналы білім, - объектілерді дифферециялау тәсілі. Конструкттің екі қызметі бар: арақатынас, ұқсастық табу және қарсы қою қызметі. Егер біз бір нәрсені айқын көрсетіп, соған седіретін болсақсол сәтте маңызды белгі, бір нақты нәрсені айтамыз. Конструкт жүйені белгілейді және оның арасында жүйелік сапаларды қамтиды: байланыстылық иерархиялық және т.б. конструкты жүйе – бұл қандай да бір әлеуметтік феноменнің имплицитті теориясы болып табылады. Ол белгілі бір адамның әлеуметтік қарым-қатынастағы күрделі әлемді қалай қабылдайтынын көрсетеді. Конструкт теория негізінде мынадай эксплицитті идея жатыр: “әрбір адам зерттелуші”. Келлидің айтуынша біз өзіміздің кезігетін жағдайымызда өзіміздің де шарынның да мәнін табуға тырысамыз. Ол үшін біздің әрқайсысымыз жақсы ма жаман ба біздің тұлғалық конмтрукты жүйемізді құрайтын әртүрлі ипмлицитті теорияны қайта құрамыз. Осы жүйемен байланысты біз өмір сүреміз, жағдайды болжаймыз, өз құқымызды құрамыз,басқаларға және өзімізге әртүрлі сұрақтар қоямыз. Конструкт-бұл ерекше референтті ось, осы арқылы адамдар өзінің мінез-құлқын әртүрлі қиығынан көрсетіп, өзінің психологиялық кеңістігін тәртіптейді. Бұл теорияда адамның әлем бейнесін ашық, қарсы емес, мәніне жету арқылы түсіну қажеттігі бар. Онымен қоса әлеуметтік көрініс бөлек адамның пікірі емес. әлеуметтік көріністе алынған бірнеше шынайы статусберетін құрылымдық ұжым немесе процестер қатары.

1. Имплицитті теория адамның қоршаған ортаны қабылдауы, жағдайға сәйкес әрекет етумен жағдайды бақылауға тырысу тәсілдері арқылы маңызды өріс болып табылады. Жанұяның имплицитті теориясы әлемдік бейненің фрагменті сияқты жанұяның шынай түрде қабылдауын ұйымдастырып, ондағы мінез-құлықты реттеп іске асырып отырады. Жанұяның имплициттік теориясының жекелік негізінде жанұяның әрбір мүшесі өзі қандай, жанұясы ше, онда ол қандай орын алады, сол туралы біраз біліп қалады. Жанұя туралы өзінше елестету адамның дүниетанымының бір бөлігі болып есептеліп, жанұялық сферадағы өзара қарым қатынастың шынайылығын анықтайды.

2. Имплицитті теория адамда өз тәжірибесін “айтып беру” немесе түсіндіру, қорытындылау немесе ұғыну үшін қолданылады.

3. Бұл жүйе анық емес көріністі, жағдайды дұрыс ұқпаған, немесе мүлдем ұқпаған дегенменде адамның мінез-құлқын реттеуші кезінде байқалады.

4. Жанұяның имплицитті теориясы имплицитті әлеуметтік теорияның разрядына қатысты, осыған сәйкес ол бір адамды болуы емес, толық топ болуы мүмкін.

Имплицитті теорияның мазмұны тәртіп бойынша әкспериментальды психосемантика тәсілімен зерттеледі. Бұл Москва Университетінде 70 жылдардың басында туындаған Кеңес психологиясының салыстырмалы жаңа аймағы. Психосемантиканың міндетіне өзі және басқа адамдарды қабылдауы, тұлғалық жүйелік мәнін зерттеу немесе реконструкциялау. Психология аймағында басты түсінік мән және мағына болып табылады. Маңызды түсініктері әлемдік бейне, субъективті тәжірибенің құрылымы, категория жүйесі, тұлғалық конструкт, имплицитті теория, тұлғалық кеңістік.

“Мән және мағына”. А.Н.Леонтьевтің пікірінше бұл сөздер арасындағы түсініктер туысқан-түрлік, яғни, мән-туысқандық,ал мағына-түрлік болып табылады. Мән-объективті шындықты белгінің көмегімен көру. Мағына субъектінің мәнді “Мен үшін деген” белгі арқылы игеріп, қабылдауы. Мағыналық құрылымдар адамның тұңғиық, интимді, саналық құрылымы болып табылады. Мән мен мағынаның арақатынасы туралы сұрақ пен жауапқа бірдей өзара түсінушілік пен адамдық қарым-қатынасты шектеулі мүмкіндіктер туралы сұрақтар бар.

Д.А.Леонтьев пен Е.Л.Доценконың психосемантикалық зерттеуі мен ғылыми рефлекциясы көрсеткендей осы түсініктер арасындағы қарым-қатынастың алмасқанын көрсетеді. Мән-ойдың жеке түрі ретінде түсініле бастады. Мағына – адам тәжірибесі элементтерінің объективті тәуелділікке негізделген субъективті арнайы мақсатқа бағытталған байланыс, ал мән басқалардың ойын" айқын түсіндіру. Адамның қабылдауы және әлемді ұғынуы, ес процесі, ойлауы және қиялы қарулы немесе басқа мәдениетте, әлеуметтік қоғамда өзінде қоғамдық тәжірибенің жиынтығы бар нақты тарихи жүйелік мәнде шектеулі. Бұл жүйенің жалпы адамдық инварианты жалпы адамдық мәдениетпен басталатынәртүрлі қоғам мен халықтың өмірлік іс-әрекетінің ұқсастығымен шарттасады.

Лингвистика бойынша мамандар тілде көрінген идеалды мәндер басқа мәнге қарағанда жүйелірек болып келеді. Тілге қатысты бұл шарт өз-өзін көрсету қасиеті болып табылады. Осы ғана оған тәуелсіздік пен бірліктік береді. Жеке тұлғаға енген мағына тұлғалық немесе субъективтік түсінікте психологиялық табиғаты бар. Бірақта өзіміз білетіндей тұлғалық мағынаның тілдік бірліксіз аналогиясы жоқ. Онда адамдардың барлығы әртүрлі тілде айта бере еді. Адамдар тек мағынасына қарай таңдап мәдени тілдік схемаға кірген сөзді айтады. Жеке тұлғалық санада екі жүзділік бар: бірінші жағынан қоршаған ортадағы шындық субъектілердің уайымы мен сезімі түрінде көрініс береді.