Психологиялық-педагогикалық диагностиканың психология салаларымен байланысы.
Арнаулы психология. Мұның өзі патопсихология, алегрофренопсихология, сурдопсихология, типлопсихология болып бөлінеді. Патопсихологияда- адамның психологиясының зақымдану саласын, психика әр түрлі күйзеліске ұшырауын, соны бір жүйеге келтіріп, оқытып, тәрбиесі мәселесімен шұғылданады. Алегрофренопсихология-бала іштен туылған кезде, психология ауытқуына байланысты өзгешеліктер болады. Осындай ақыл-ой кемтар бала мен оқыту мәселесімен шұғылданады. Сурдопсихология- есту мүшесі кем балалардың саңыраулардың, мылқаулардың психологиясын бір жүйеге келтіріп, оқытып тәрбиелеу мәселемен шұғылданады. Типлопсихология- нашар көретіндердің, соқырлардың, су қараңғылар психологиясын зерттейді. Психологияның келесі саласы жас психологиясы. Бұл адамның тіршілігінің психикасы мен даралық ойлары мен даму заңдарын зерттейді. Жас психология өзі бірнеше салаға бөлінеді. Балалар психологиясы, жеткіншектер психологиясы, жастар психологиясы, ересектер психологиясы, геронтопсихологиясы, педагогикалық психология- оқыту мен тәрбиелеу мәселелерін қарастырады. Оқыту психологиясы- баланың ойлау процесін дамыту мен оқу мативациясын тиянақты меңгеруін, жүйелі түрде басқарып, баланың ақыл-ой т.б. дағдыларын қолдану мәселесін іздестіреді. Оқу тәрбие жұмысының тиімді болуына жол ашажы. Оқыту психологиясы- жалпы дидактиканың жеке пәндерді оқыту методының негізін басшылыққа алады, ал тәрбие психологиясы жас ұрпаққа компаненттік тәрбие беру негізін және ой-санасы кеміс балаларды оқыту мәселесімен шұғылданады. Тәрбие психологиясы өзі психологиясы болып өз алдына бір тармаққа бөлінеді. Осы психологиялар ішінде жалпы психологияның алатын орны ерекше. Мұны сауда психологиясы мен медицина психология мен инженерлік психологиямен қатар қойып салуға болмайды. Жалпы психологияны кейде эксперименталдық психология деп атайды. Жалпы психология-психикалық құбылыстардың пайда болуы мен дамуын адамның дүние тануы мен психикалық іс-әрекетін зерттейді. Сол сияқты түйсіну, қабылдау, ес, қиял, ойлау, мінез, қабілет, темперамент ерекшеліктерін зерттейді. Бұл барлық психологиялық салалармен дамуының негізгі тірегі деп есептейді. Сондай-ақ жалпы психология көптеген қоғамдық ғылымдармен, саяси экономия мен қоғам тану, тарих өнертану ғылымымен де байланысты. Өйткені бұл ғылымдардың бәрі адам санасына қызмет атқарады. Психологияның айналысатын мәселелері зерттеледі.Психология барлық ғылымдармен де байланысты. Психиканың мат-к негізі ми мен нерв жүйесінің негізін зерттейтін анатомия мен физиология мен байланысты. Сол сияқты медицинамен, саяси экономика мен де байланысты. Психологияның педагогика үшін маңызы зор. Адамның жас мөлшерін байланысты даму заңдылықтарын, жеке бас ерекшеліктерін білім беру мен тәрбиенің тиімді әдістерін пайдалануға толық негіз болады. Негізінде психологияның зерттейтін мәселесі топтан, біріктірсек мынандай 3 түрін көреміз
1. психикалық процестер
2. психикалық қалп немесе жағдай
3. психикалық қасиеттер
Психологиялық процестерге- түйсік пен қабылдау жатады.Осылар бойынша заттар мен құбылыстар сезім мүшесіне әсер етеді. Ал ес процесі арқылы болмыстағы бейнелер адам санасына тікелей танып білуге болмайтын заттар мен құбылыстарды мәнді және жанама түрде бейнелейді. Ал эмоциялық процестер арқылы адамда әр түрлі сезімдер пайда болып оның қажетін қанағаттандыруға қажет деп есептейді. Психикалық жағдайға адам сезім көріністері, көңіл күйі афереттілер, ашуланып күйіп-пісу жатады. Адамның еркі, сенімі тартыншақтығы, ойлаудағы күмәндәнуі психикалық жағдайға жатады. Әр адамның өзіне тән ерекшелігі психикалық қасиеті болады. Кейбір адам сурет салуға, психикаға кітап оқуға ықыласы күшті болады. Екінші 1 адамның әрекетінің басқа түріне қабілеті болады. Біреулер қызба темпераментті болады. Ал кейбіреуі бірқалыпты байсалды болады. Сонда ықылас, қабілет, темперамент, мінез адамның психикалық қасиеттер деп есептелінеді. Психикалық процесс, психикалық жағдай, психикалық қасиет бір бірімен тығыз байланыста. Үшеуінің жиынтығы психика деген ұғым береді.
Сонымен қатар психологиялық диагностиканың арнайы салалары: жалпы және жеке психологиялық диагностика
Қазіргі кезде диагностика әлеуметтік практиканың мынандай салаларында кеңінен қолданылады.
1. Кәсіби таңдау мен кәсіби бағдар. Психологиялық-педагогикалық диагностика шаралары жеке сапа ерекшеліктерін, кәсіби маңызды сапаларын, кәсіби жарамдылығын, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін жақсартуын зерттеуге бағытталған.
2. Әлеуметтік мінез-құлықты болжау (қылмыс себептерін зерттеу, некені диагностикалау).
3.Оқыту мен тәрбиені оптимизациялау (мектеп диагностикасы). Психологиялық-педагогикалық диагностиканың бұл саласы халыққа білім беру міндеттерімен тығыз байланысты.
4. Психотерапевтік жәрдем клиникалық психиатрияның әдістемелерімен қамтамасыз етеді. (клиникалық психодиагностика) Бұл соттық психологиялық- психиатриялық экспертизамен және т.б. тығыз байланысты.
Диагностика қызмет жүйесінде, өзінің прициптік ерекшеліктері бар. Зерттеу қатарында бірінші кезекте психодиагностиканы «ғылыми-зерттеу» мен «ғылыми-тәжірибиеден» ажырату жатады. Егер бірінші тапсырма – психикалық дамудың белгілі бір заңдылығын тіркеу болса, онда екіншісі мақсат – нақты сұраққа жауап беру нақты психикалық пайда болулармен бұзылыстарын табу болып табылары. Сондықтан да диагностика белгісі, практик психолог үшін өз мақсаты болып табылмайды, ол әрқашанда басты тапсырмаға сүйенеді – ол баланың психикалық дамуын рекомендация бойынша өңдеу немесе осы дамуды коррекциялау. Осындай мәселелерді жетілдіруде осы оқу құралының маңызы зор.