Табиғи емдік ресурстарға сипаттама
Балшықпен емдеупелондті, әртүрлі емдік балшықтарды қолдану тәсілі. Балшықпен емдеукөбіне комплексті терапилда қолданады. Балшық, су, тұз және торфоемдеу болып бөлінеді.
Балшықтың терапефтік күші физика-химиялық кұрамынан байқалады,онық қолданылуы құрал саны мен ұзақтығына байланысты болып келеді. Балшықпен емдеудің қозғалысы жылумен, механикалық және химиялық фактордан байқалады. Балшықпен емдеудің жылумен күш беруі онық жылуды өткізу, ұстау арқылы бөлінеді.
Балшықты жылту 44-48˚С, ал сульфидті балшық үшін 46˚С балшықпен емдеу кезінде, сосудтар кеңейеді, кровотокты тездетеді.
Химиялық фактор – балшықта органикалық, неорганикалық, биологиялық активтізат, кішкентай элемент, газ және басқалар қосылу күштері кездеседі. Осы компоненттержері де және терінің ағзаларында өзгеріс тудырады. Кейбір бөлшектері қанға түседі және басқа мүшелерге әсерін тигізеді. Балшықпен емдеу кезінде ферменттердің күші жоғарылайды.сондықтан құрылу – қышқыл процесі жылдамдатылады, газ алмасу дене тынысы жақсарылады.
Балшықпен емдеу процедурасын жүргізу кезінде үш фактор дененің бөртуіне себебін тигізеді және әртүрлі дене мүшелерімен ағза жүйелеріне рефлектор – гуморандық күш көрсетеді. Балшықпен емдеу әсіресе стимулдық қозғалыс етеді және жергілікті суық тиген жерге әсер етеді. Тканнің гипермиясын шақыру, трофиктордың жақсаруы, қан айналымы, ауысу процесі, балшықпен емдеу, суық тиген жерді, ауруды суырып алуға әсерін тигізеді. Балшықпен емдеу процедуралары тканнің қоректенуіне, жараның жазылуына, сүйек формасының жиылуына, суставтардың қозғалуын жақсартады. Балшықпен емделу кезіндегі реакция емделгеннен кеәін де реакция береді. Қайтадан балшықты қолдану адаптациялық құрылысты байқатады. Балшықпен емдеу үстемдігі капилярды одан сайын үлкейтеді, қанның денеден шығуы, қан ағымының тездетуі, жүрек соғысының шапшандығы, АД өзгеруі. Балшық процедурасы жоғары температурамен жүрек сосудтарына әсерін ерекше тигізеді. Бұл процедуралар денсаулықтың төмендеуін көрсетеді.
Балшықпен емдалудің ең негізгі көрсетілімі: опорно-двигательді аппаратты ауру (артрит, остеопания, ревматизм аурулары және сүйек сынықтары), трофикалық язва, ұзақ жазылмайтын жаралар, жұқпалы аурулар, цис, жаралар және жүйке жүйесінің травмасы, әйел және ер адамдар органдарының ауруы, асқазан (полит, гепатит, холецистит), тері (экзема, псариоз, нейродермит), күйік және үсіп қалудан кейінгі жағдайлар жалпы және жергілікті балшық процедурасыболып бөлінеді. Ең көп тараған аппликациондық тәсіл, балшықпен емдеу жалпы және жергілікті балшық аппликациясы. Ауру денеге балшықты жағады, температурасы, қалындығы орнықты болу керек. Процедура уақыты 15-20 минут. Жалпы аппликация кезінде бүкіл денені балшықпен түгел жағу керек, бас пен кеуде клеткаларынанбасқа.
Жергілікті аппликация кезінде балшықты әр дененің бөлшектеріне ғана жағылады. Жергілікті процедураға балшық компрессоры жатады. Буын суставтары ауығанда ғана қолданады. Жоғарғы температурада интенсивті балшықпен емдеу 2-3 күн белгіленеді және бір күн демалыс беріледі.
Полостные балшықпен емдеу – балшықтан тампон жасау, кіші ішек пен кіші тазды емдеу кезінде процедураны бір күннен кейін өткізеді. Емдеу курсы – 10-15 прцедура.
Ең кең тараған тәсіл балшық қоспасын және балшықтан компрессор, токфорезін алу.
Балшықпен емдеу әртүрлі ток тәсілдеріменемдеу болып келеді. Теріге «шелпек» сияқты салынады, бұл әрі әлектрод және ток арқылы жіберіледі.
Токқа байланысты гальванно, диатермо және индукты балшықпен емделу болып бөлінеді. Балшықпен емделу курсы жылына бір рет өткізіледі. Курстардың интервал арасы 6 ай болуы керек.
Минералды сулар – түрлі ауруларға шипа болатын табиғи сулар. Ол жер бетінен сіңген сулардан, шөгінділермен бірге көмілген теңіз суларынан, метаморфизм мен жанартау процестері нәтижесінде босаған сулардан қалыптасады. Тотығу реакциясы басым болатын жер бетіне таяу Минералды сулар құрамында азот, оттек, көмір қышқыл газы, ал тотықсыздану реакциясы басымырақ болатын тереңірек горизонттарда көміртек газдары, күкіртсутек көбірек болады. Судың шипалық қасиеті ондағы барлық еріген заттар мен арнаулы биологиялық әсері бар құраушылар (CO2, H2S, AsS, т.б.) мөлшеріне қарай анықталады. Минералды сулардағы минералды қосындылардың мөлшері 2 г/л-ден төмен болғанда әлсіз, 2 – 5 г/л-де аз, 5 – 15 г/л-де орташа, 15 – 35 г/л-ден жоғары болғанда минералды, 35 – 50 г/л-де – тұзды, 50 г/л-ден астам болғанда күшті тұзды сулар болып саналады. Минералды 7 – 8 г/л-ге дейінгілерін ішу, ал басқаларын әр мөлшерде тұщы сумен қосып, шомылу арқылы емге пайдаланады.
Аниондары мен катиондарының шамасына сәйкес Минералды сулар хлоридті, гидрокарбонатты, сульфатты, натрийлі, кальцийлі, магнийлі, газ бен арнаулы элементтеріне қарай көмірқышқылды, сульфидті, азотты, бромды, иодты, темірлі, күшәлалы, кремнийлі, радиоактивті (радонды) болып ажыратылады.
Минералды сулардың адамның организміне тигізетін әсері
Минералды сулардың құрамындағы кальций денедегі ісіктерге қарсы ем болып, жүйке жүйесін нығайтады. Хлорлы магний суы қан тамырын кеңейтеді. Сульфатты сулар негізінен өт пен ішті тазалауға көмектеседі. Йодты сулар тамақтың қалқанша безінің, өкпе - бауырдың қызметін жақсартады. Бромды сулар орталық жүйке тамыр қызметін қалпына келтіреді. Темір қосындысы қанның гемоглобиніндегі темір жетіспеушілігін толықтырады. Гемоглобиннің артуына Минералды сулардағы кобальт, никель, күшәла да пайдалы. Сондай-ақ көмірқышқылды сулар қан тамырларының қабілетін жақсартып, жүрекке әл береді. Кремний қышқылды, күкіртсутекті сулар ревматизм, бруцеллез, радикулит, жүрек, тері, т.б. көптеген ауруларға ем. Минералды сулар Қазақстан жерінде, таулы және жазық аймақтарда көп кездеседі. Қазіргі кезге дейін олардың 100-ден астам алабы зерттеліп, шипалық қасиеттері анықталған. Көпшілігіне гидрогеологиялық барлау жұмыстары жүргізіліп, 70%-дан астамы (көбінесе Оңтүстік және Оңтүстік - Шығыс аудандарда пайдаланылуда. Мысалы, “Алмаарасан”, “Қапаларасан”, “Сарыағаш”, “Мерке”, т.б. көптеген емдеу-сауықтыру орындары бар.
. Аэротерапия – емдік және профилактикалық мақсатта адам денесіне және тыныс алу жолдарына ауамен әсер ету.
Аэротерапия – емделу және адаиның денсаулығын нығайту үшін әр түрлі курорттарда жылдың әр мезгілінде бос, ашық ауаның әрекетін пайдалану болып табылады.
Аэротерапия климаттерапияның негізгі әдісі болып табылады және жыл мезгілінің есебіне сәйкес әр түрлі климаттық шартта қолданылады.
Аэротерапияның келесідей түрлері бар:
─ ауа ваннасы;
─ дозаланған түрде ауада болу(күндіз, түнденемесе тәулік бойы);
─ теңіздік аэротерапия – дозаланған түрде теңіз жағалауында болу немесе ұйықтау;
Аэротерапия өзіне келесілерді қосады:ауа ванналары – дененің ашық бөліктеріне ауамен әсер ету; верандада емдеу – ұзақ уақыт ашық верандада, балконда, арнайы климатпавилиондарында болу; аэрофитотерапия - өсімдіктер бөліп шығаратын емдік құрамды таза ауаны жұту; аэроионотерапия – құрамында аэро және гидроаэроионы бар таза ауаны жұту; теңіз аэротерапиясы – құрамында теңіз тұзы бар таза ауаны жұту. Аэротерапияның элементі болып қыдыру, спорттық ойын және суға түсу т.б. жағдайда ағзаға әсер етуі саналады.
Аэротерапияда негізгі әсер етуші факторларға таза ауаны жұту, ағзаның жақсы оксигенациясы және ағзаның салқындауы жатады.
Аэротерапия нәтижесі келесідей болады: терморегуляция механизімінің жаттығуы, ағзаның нығайуы; қолайсыз шарттарға тұрақтылықтың жоғарлауы, өкпе вентиляциясының жақсаруы, жүрек жұмысының, қан құрамының жақсаруы, ұйқының, тамақтанудың жақсаруы.
Ауа ванналары – емделу және ағзаны нығайту мақсатында адам ағзасына түгел немесе бөлек түрде таза ауамен әсер ету. Ауа ванналары кезінде ағзаға қысым факторы, ауа қозғалысы және күн радияциясы әсер етеді.
Ағзаға ауа ваннасы әсер еткен кезде екі фазаны байқауға болады:нерв – рефлекторлық – салқынды сезіну, тері қысымының төмендеуі, тыныс алу жиілігі байқалады және реактивті – рефлекторлық стимуляция нәтижесіндегі жылудың пайда болуы. Ауа ванналары жүрек айналымы жүйесін, қанның газ құрамының жақсаруы, бұлшықет және нерв жүйесін нығайтады, ұйқыны қалпына келтіреді, терморегуляция механизімін шынықтырады. Ауа ванналарын қабылдау орны – аэрари деп аталады. Ауа ванналарының процедурасын ауа қысымы 20°C-ден төмен және жел жылдамдығы 4 м/с-тен көп болмаған жағдайда бастауға болады. Ванна таңертең таңғы астан 30 минут өткеннен кейін, күніне 1-2 рет жіберіледі. Процедураның ұзақтығы бір күнде 1-2 сағатқа жетеді.Ауа ванналары салқын ауыртпалық мөлшерінде болады. Қоршаған ортаның шарты ауа қысымына, оның ылғалдылығына және қозғалыс жылдамдылығына байланысты эквиваленттік эффективті қысыммен (ЭЭҚ) көрсетіледі. ЭЭҚ төмен болса, ағза жылуды көп жоғалтады және процедура ұзақтығы азайуы қажет.
Климотерапия – белгілі бір жердің климаты мен арнайы климаттық процедурлардың адам мағзасың әсерін пайдаланатын емдік тәсілдердін тұтастығы климатотерапияның теориялық негіздерін медициналық климотология қарастырады.
Климатттық ағзағы емдік әсері географиялық факторлар мен құбылыстармен, олардың физикалық сикаттарымен шарталады. Климаты ауыстыру және науқастың ол үшін жағымды климаты бар жерде қысқа мерзімде болу ағзағы жағымды әсер беріп, адаптауымлық механизмдердің шынығыуына ағзаның бұзылған функцияларының бұрысталуына ұқпал етеді.
Климотерапияның негізгі әдістеріне аэротерапия, гелеотерапия және талассотерапия жатады. Климаттық емдеу ағзанның сыртқы ортанның кейбір жағымсыз факторларына қатысты бейімділігін шынықтыру негізінде жүргізіледі климотерапияның негізгі ерекшелектерінің бірі – климаттық факторлар адам ағзасы үшін эфолюция барысында әсер еткен табиғи қоздырғыштар болып табылатын.
Климаттық ауа райы факторлары ағзаның түрлі реценторлық желеріне әсер етіп, түрлі органдардың жұмысында рефлекторлық өзгерістерді тудырады, ағзанның қоршаған ортамен байланысын жандандырады.
Климотерапия барсындағы ағзанның жалпы физиологиялық реакцияларына жатады: термоадаптациялық механизмдерді шыңықтыру, түрлі ауырбастау процесстердін жұмыс дұрыстау: гипосенсибилизация. Сонымен қатар климотерапия табиғи – емдік факторларының жетіспеуінің арнай толтырады климотерапия әсірес клмиоттық курартарда кең қолданылады. Климотерапияда әр қашанда аклиматияция процессінің ұзақты мен сипатың ескеру қажет. Акклиматизация процессінің барысында климаттық процедурларды шағын дозаларда беру қажет. Сонымен қатар климотерапияның жүргізгенде ауа райымен метеомедициналық болжауда да ескеру керек климотерапия процедуларын ағанның жеке ерекшеліктерін ескеріп жүргізеді. Процедуларды жүргізу үшін арнайы құрал-жабдықтарды пайданылады. Климотерапия барсындағы ағзанның жалпы физиологиялық реакцияларына жатады: термоадаптациялық механизмдерді шыңықтыру, түрлі ауырбастау процесстердін жұмыс дұрыстау: гипосенсибилизация.
Климотерапияның онату емдеудің бір түрі ретінде қарастыру қажет. Климаттық жағдайлардың алуындағы ауруларды курортарға жібергенде дифференциялық. Көз қарасты талап етеді теніздік кеністік және таулық курорта болады. Жер орта теңізі түрінің теніздік курортық климат демалу, жүрек, бөрік желеріні, ауырбастау процесстерінің жұмысының бұзлуын емдеуге жағымды.
Ылғалды субтропиктер (Кавказдың қаратеңіз жағалыу) жүрек, жеке, қозғалу жиелерінің ауруларын емдеуге жағымды.
Орталық белдеудің теңіздік климаты (Прибалтық тенңізі, ленинград курорттық зонасы) жүрек, жеке, демалу жүйем аурулары. Емдеуге пайдаланылады.
Таулық климат туберкулез өкпе ауруларын емдеу үшін қолайлы.
Құмдар мен шөлдердін климаты бүйрек ауруларын емдеу үшін жағымды.
Орман климаты жеке жүйесі мен жүрек ауруларын емдеу үшін пайданылады.
Климатерапияны мен дене шыңықтыру жаттығыларымен спорттық ойындармен бірге жүргізсе оның емдік әсері одан сайын ұлғаяды климотопрофилактика ағзаны шынықтыруға және аурулардың алдың алу үшін бағытталған. Алғашқы және екінші кезекті климатопрофилактикасы болады.