Распрацоўка культурнай праграмы для гасцей

У наш час у Беларусі праводзіцца шмат традыцыйных святочных дзей вялікага маштабу, на якія часта запрашаюць з замежных краін і абласцей сваёй краіны афіцыйныя дэлегацыі, грамадскія арганізацыі, мастацкія і спартыўныя калектывы.

Як правіла, многія з гасцей упершыню прыбываюць у мясціны, дзе адзначаецца святочная падзея, таму аргкамітэту, акрамя вырашэння пытанняў размяшчэння і харчавання запрошаных, неабходна распрацаваць культурную праграму для кожнай канкрэтнай дэлегацыі ў час наведвання горада, раёна. Пры складанні праграм неабходна ўлічваць прафесійны, сацыяльны ўзровень дэлегацыі, яе інтарэсы і пажаданні. Асобныя раздзелы культурнай праграмы можна скарэкціраваць пасля першай сустрэчы з гасцямі, але ў агульным плане праграма застаецца нязменнай.

Культурная праграма — гэта комплекс мерапрыемстваў, мэта якіх — знаёмства гасцей з рознымі аспектамі матэрыяльнага і культурнага жыцця жыхароў пэўнай мясцовасці. Стварэнне плана культурнай праграмы і яе ўвасабленне дазваляюць мэтанакіравана, змястоўна і цікава арганізаваць вольны час гасцей у дні іх знаходжання ў гэтай мясцовасці.

Змест культурнай праграмы для ўдзельнікаў свята значна адрозніваецца ад агульнай праграмы свята тым, што ў яго ўключаны не толькі пералік святочных дзей, але і мерапрыемствы, у якіх вырашаюцца арганізацыйныя пытанні (работа аўтатранспарту, час і месца харчавання ўдзельнікаў, час правядзення рэпетыцый), а таксама культурна-масавыя дзеі, якія наладжваюць спецыяльна для ганаровых гасцей, прыбыўшых творчых калектываў, дэлегацый.

Культурная праграма, якая адлюстроўвае ўсе аспекты знаходжання дэлегацый і асобных прадстаўнікоў у дні святкавання, з’яўляецца асноўным дакументам, па якім працуюць куратары груп. Усе мерапрыемствы культурнай праграмы фінансуюцца са сродкаў, адпушчаных на правядзенне свята. Частка мерапрыемстваў можа быць наладжана на спонсарскіх ці грамадскіх пачатках, а частка — як дадатковая паслуга, якая аплачваецца самімі ўдзельнікамі. Культурная праграма распрацоўваецца ў ніжэйпералічаных кірунках.

1. Пазнавальна-інфармацыйны напрамак.

Каб пазнаёміць гасцей з мясцовасцю, дзе адбываецца свята, варта арганізаваць аўтобусныя, пешаходныя або водныя экскурсіі, у час правядзення якіх экскурсавод раскрывае гасцям гісторыю горада і этымалогію яго назвы, паказвае архітэктурныя пабудовы розных стагоддзяў, помнікі дзеячам навукі, культуры і мастацтва, наведвае разам з імі мемарыяльныя комплексы, выставачныя залы, паркі і інш. Калі такую маштабную экскурсію немагчыма арганізаваць, можна абмежавацца экскурсіяй у мясцовы краязнаўчы музей або праглядзець дакументальны кінафільм ці відэафільм аб горадзе, раёне. Але ў любым выпадку гасцей абавязкова трэба азнаёміць з гісторыяй краю, каб яны мелі аб ім пэўнае ўяўленне. Такую ж пазнавальную інфармацыю госці могуць атрымаць у час правядзення афіцыйнай сустрэчы з кіраўнікамі горада ці раёна, дзе адбываецца свята.

2. Прафесійны напрамак.

Для ўдзельнікаў дэлегацый мэтазгодна арганізаваць з улікам іх прафесійных інтарэсаў сустрэчы з дзеячамі працы, навукі, культуры, мастацтва, спорту. Гасцям было б цікава наведаць аднапрофільныя арганізацыі, прадпрыемствы, установы. Разам з тым можна наладзіць правядзенне круглых сталоў, прафесійных канферэнцый з шырокім абменам думкамі, вопытам работы.

3. Адпачынкавы напрамак.

На святах удзельнікі творчых і аматарскіх калектываў жадаюць не толькі дэманстраваць сваё майстэрства, але і змястоўна праводзіць свой адпачынак, пазнаючы адметныя асаблівасці культурнага жыцця таго краю, куды яны прыехалі.

З гэтай мэтай ім можна прапанаваць шэраг відовішчных, масава-гульнёвых мерапрыемстваў, якія б адлюстроўвалі мясцовую спецыфіку. У пералік такіх мерапрыемстваў можна ўключыць прагляд спектакляў мясцовых тэатраў, канцэртаў творчых калектываў, спаборніцтваў па нацыянальных відах спорту. Варта наладзіць удзел гасцей у вечарах адпачынку, дзе пазнаёміць іх з нацыянальнымі танцамі, мясцовымі гульнямі і забавамі.

У культурнай праграме жыццё прыбыўшага калектыву павінна быць адлюстравана пагадзінна на кожны дзень свята. За кожнай дэлегацыяй трэба замацаваць куратара, які будзе суправаджаць гасцей на ўсе мерапрыемствы.

Афіцыйны і неафіцыйны прыём гасцей1

У наш час на святах многіх гарадоў Беларусі прысутнічаюць ганаровыя госці і творчыя дэлегацыі з краін блізкага і далёкага замежжа, для якіх наладжваюць афіцыйныя або неафіцыйныя прыёмы. Гістарычна склалася так, што прыёмы іграюць важную ролю ў развіцці дзелавых кантактаў. Неабходна падкрэсліць, што асноўным зместам прыёмаў з’яўляюцца не застоллі і дэгустацыя напояў. Прыёмы носяць дзелавы характар, яны праводзяцца з мэтай паглыблення і пашырэння кантактаў, атрымання патрэбнай інфармацыі ў неафіцыйных абставінах.

Сустрэчы з прадстаўнікамі іншых краін садзейнічаюць пашырэнню культурных сувязей з замежнымі дзяржавамі, росту зносін людзей розных краін на ўсіх узроўнях.

Прыёмам, а таксама банкетам з поўным ці частковым аб- слугоўваннем называюць збор запрошаных асоб (звычайна афіцыйных) у гонар якой-небудзь падзеі. Афіцыйныя прыёмы наладжваюць з нагоды нацыянальных, дзяржаўных свят, фестываляў розных відаў мастацтваў, юбілейных дат гарадоў, адкрыцця і закрыцця міжнародных выстаў, кірмашоў, навуковых канферэнцый, якія праводзяцца ў рамках свята, і інш.

Прыёмы ў гонар або з удзелам афіцыйных замежных прадстаўнікоў звычайна называюць дыпламатычнымі. Яны дазваляюць праявіць ветлівасць, павагу і гасціннасць у адносінах да асобных людзей, членаў замежных прадстаўніцтваў, дзеячаў навукі, культуры і мастацтва, а таксама розных афіцыйных арганізацый. Прыёмы падзяляюцца на дзённыя і вячэрнія, прыёмы з рассаджваннем і без рассаджвання за сталом.

Да дзённых прыёмаў адносяць прыёмы тыпу “бакал шампанскага”, “бакал віна”, “снеданне”.

1. “Бакал шампанскага” пачынаецца а 12.00 і працягваецца да 13.00 гадзін. Прычынай для арганізацыі такога прыёму можа быць гадавіна нацыянальнага свята, прыбыццё дэлегацыі пэўнай краіны, адкрыццё фестывалю, выставы. На прыёме гасцям падаюць шампанскае, падсмажаныя арэшкі, шакалад, а калі-нікалі і невялікія пірожныя, бутэрброды. Напіткі і закускі разносяць афіцыянты. Гэты від прыёму займае мала часу і не патрабуе вялікай падрыхтоўкі. Прыём адбываецца стоячы.

Аналагічным з’яўляецца прыём тыпу “бакал віна”, з той толькі розніцай, што тут гасцям падаюць віно, канапэ, тарталеткі, фрукты. Назва ў дадзеным выпадку падкрэслівае своеасаблівы характар прыёму.

2. “Барбэкю” наладжваюць на адкрытым паветры ў летні час, звычайна ў нядзелю. Прыём барбэкю не носіць афіцыйны характар. Сталы і крэслы размяшчаюць у тых месцах, дзе зручна сядзець. У цэнтры сталоў ставяць кветкі звычайна ў гліняных гаршках. Калі барбэкю наладжваюць вечарам, уся прастора, дзе будзе адбывацца прыём, павінна быць ярка асветлена, каб кухар бачыў, як гатуецца страва, а госці не спатыкаліся, пераходзячы з месца на месца. Цудоўны эфект у гэтым выпадку даюць яркія промні пражэктараў, накіраваных на лісце дрэў, контурная або аб’ёмная падсветка дрэў, а таксама гірлянды каляровых агнёў і свечы, закрытыя шклом ад ветру. Летнім вечарам асабліва добра запальваць свечы з цытранэлай, пах якой адганяе насякомых.

Гасцям падаюць смажанае мяса, прыгатаванае як шашлык або на рашотках (свініну, сасіскі), дзічыну (галоўная страва), а таксама іншае частаванне: напіткі — віно, піва, газіраваная вада. У спякоту лепш за ўсё падаваць гарбату, каву. Можна прапанаваць і кактэйлі, да якіх дадаць некалькі талерачак з падсмажанымі арэхамі і чыпсамі, на маленькім стале нядрэнна паставіць больш розных прыпраў (соус, кетчуп, гарчыца і інш.). Пры халодным надвор’і за 20—30 мінут да таго, як шашлык ці іншае мяса будзе гатовае, гасцям можна прапанаваць гарачы працёрты суп. Само мяса падаецца звычайна з рознымі таматнымі соусамі. Да яго дадаецца адварная ці печаная гародніна.

3. Снеданне наладжваюць паміж 12 і 15 гадзінамі, звычайна з 12 да 13 гадзін. Меню снедання складаецца з улікам існуючых у краіне традыцый з адной—двух страў халоднай закускі, адной гарачай рыбнай стравы, адной гарачай мясной стравы і дэсерту (фрукты, цукеркі і інш.). Па агульнапрынятых правілах да халоднай закускі прапануюць гарэлку або настойкі, да рыбных страў — сухое белае віно (ахалоджанае), да мясных — чырвонае віно пакаёвай тэмпературы, а да дэсерту — шампанскае. Падаваць на снеданне першыя стравы (супы) не прынята, хаця падача іх не будзе з’яўляцца памылкай.

Перад снеданнем падаецца кактэйль (сухое віно, сокі), а ў час снедання — мінеральная вада, іншы раз сокі. Пасля снедання прапануецца кава або гарбата.

Пасля таго як усе госці паелі, гаспадар і гаспадыня першымі ўстаюць з-за стала і прапануюць гасцям перайсці ў іншы зал, дзе падаецца кава. Працягласць снедання — 1—1,5 гадзіны (прыкладна 45—60 мінут за сталом і 15—30 мінут за кавай). Ініцыятыва завяршэння снедання належыць гаспадару прыёму.

Вячэрнія прыёмы.

1. Прыёмы тыпу “кактэйль” або тыпу “фуршэт” наладжваюцца пасля 17 і да 20 гадзін і працягваюцца дзве гадзіны. На фуршэце асноўным прыборам сервіроўкі з’яўляецца відэлец. Вакол няма крэслаў. Арганізоўваюць такі банкет звычайна ў выпадках, калі за кароткі час (1—1,5 гадзіны) неабходна абслужыць вялікую колькасць гасцей і пасадзіць за стол усіх не з’яўляецца магчымым. Частаванне — халодныя закускі, кандытарскія вырабы і фрукты. Часам падаюць таксама гарачыя закускі. Частаванне не павінна быць багатым, пышным.

На прыёмах такога тыпу спіртныя напіткі выстаўляюць на століках або наліваюць у бакалы, якія разносяць афіцыянты. У канцы прыёму могуць быць пададзены шампанскае, а затым кава.

Прыёмы тыпу “кактэйль” або тыпу “фуршэт” праводзяць стоячы. Удзельнікі банкету вольныя выбіраць месца ў зале, па асабістым жаданні выбіраюць сабе стравы і напіткі (гэта значыць абслугоўваюць сябе самі). Падыходзяць да сталоў, набіраюць у свае талеркі закускі і адыходзяць, каб даць магчымасць падысці да іх іншым гасцям. У некаторых выпадках для сталых удзельнікаў банкету ў зале размяшчаюць некалькі крэслаў. Асаблівасцю банкету тыпу “фуршэт” з’яўляецца тое, што ён можа быць арганізаваны як на афіцыйных, так і на неафіцыйных прыёмах, паводзіны тут дэмакратычныя, і кожны ўдзельнік можа пакінуць банкет у любы зручны для яго час.

У вялікім памяшканні можна накрыць некалькі сталоў “а ля фуршэт” (за кожным па 6—8 чалавек). Пасля халоднай закускі падаюць запечаную ежу (жульены). Можна таксама падаваць гарачыя сасіскі, маленькія катлеты. Пасля гарачай закускі гасцей частуюць дэсертам — фруктамі, жэле, марожаным. У канцы прыёму падаюць каву. Прыходзячы на такі прыём, трэба перш за ўсё адшукаць гаспадара і гаспадыню, павітацца з імі.

2. Абед лічыцца найбольш ганаровым відам прыёму і праводзіцца ў 19.00—21.00 гадзіну. Сталы ставяць літарай “П” ці “Т”. Ганаровае месца — тварам да ўваходных дзвярэй або да вокнаў, якія выходзяць на вуліцу. Меню абеду — адна—дзве халодныя закускі, суп, адна гарачая рыбная страва, адна гарачая мясная страва, дэсерт. Перад абедам гасцям прапануюць кактэйлі. Пасля абеду ў гасцінай падаецца кава або гарбата. Меню абеду ад меню снедання адрозніваецца тым, што пасля халоднай закускі падаецца суп. Да супу — херас (падаваць неабавязкова). У час абеду да закускі, гарачых страў і дэсерту падаюць такія ж спіртныя напіткі, як і ў час снедання. Да кавы падаюць каньяк або лікёр. Абед працягваецца 2—2,5 гадзіны, пры гэтым за сталом прыкладна 50—60 мінут, астатні час у гасцінай.

3. Вячэра пачынаецца з 21.00 гадзіны і пазней. Меню вячэры і спіртныя напіткі тыя ж, што і на абедзе, выключаючы суп.

4. Разнавіднасцямі прыёмаў з’яўляюцца кінасеансы, музычныя і літаратурныя вечары, вечары дружбы, спартыўныя гульні. Пералічаныя мерапрыемствы, як правіла, суправа- джаюцца лёгкім частаваннем.

5. Абед-буфет прадугледжвае вольнае рассаджванне за невялікімі столікамі па 4—6 чалавек. Там, як і на фуршэтным прыёме, накрываюць сталы з закускамі, маюцца буфеты з напіткамі. Госці не сядзяць за агульным сталом. Падышоўшы да стала буфетнай стойкі, які знаходзіцца каля сцяны або ў сярэдзіне пакоя, яны набіраюць закускі і па сваім жаданні сядаюць за адзін са столікаў. Госці могуць размяшчацца на канапах, у крэслах, стараючыся сесці з тымі людзьмі, з якімі ім патрэбна пагаварыць. Віно, кактэйлі і іншыя спіртныя напіткі выстаўляюць на буфетных стойках, за якімі стаяць афіцыянты. Такога роду прыём часта арганізуюць пасля канцэрта, прагляду фільма, у перапынку танцавальнага вечара. Абед-буфет менш афіцыйны, чым абед.

6. Прэзентацыя наладжваецца з нагоды прадстаўлення новай кнігі, спектакля, выставы, аўтарскага вечара і інш. Яна садзейнічае замацаванню старых і завязванню новых сувязей. На прэзентацыю запрашаюць пэўную колькасць гасцей, звычайна не больш за 100. Накрываюць сталы, на якіх кладуць картачкі з прозвішчамі асоб, для якіх прадугледжаны адпаведныя месцы. На прэзентацыі ўсё значна прасцей, чым на афіцыйных прыёмах. Галоўная мэта — зносіны людзей паміж сабой, новыя знаёмствы, устанаўленне кантактаў і дзелавых сувязей. У праграму прэзентацыі можа быць уключана прэс-канферэнцыя, якая звычайна суправаджаецца выступленнямі артыстаў.

Арганізацыя прыёму.Любы прыём павінен быць загадзя старанна падрыхтаваны. У падрыхтоўку прыёму ўваходзяць: выбар віду прыёму, складанне спіса запрошаных асоб, рассылка запрашэнняў, складанне плана пасадкі гасцей за сталом, складанне меню, сервіроўка стала і абслугоўванне ўдзельнікаў прыёму, падрыхтоўка тостаў або прамоў, складанне плана правядзення прыёму, яго культурнай праграмы.

У міжнароднай практыцы набольш урачыстымі і ганаровымі лічацца вячэрнія віды прыёмаў, імі, як правіла, завяршаецца неафіцыйная частка пэўнай падзеі ў святочным жыцці дзяржавы, рэгіёна ці горада.

Прыступаючы да арганізацыі прыёму гасцей, дэталёвы план увасаблення банкету ці іншых відаў прыёму трэба распачынаць прыблізна за месяц да яго правядзення і прызначыць адказных за выкананне кожнага з пунктаў плана. Такі план складаецца з дзвюх частак: інфармацыі аб месцы правядзення прыёму і рабочага плана арганізацыі прыёму.

Папярэдняя інфармацыя аб прыёме павінна высветліць наступнае:

1. Адзначаемую падзею, мэту і задачы прыёму.

2. Дату і час правядзення прыёму.

3. Установу, дзе будзе адбывацца прыём (рэстаран, кафэ, бар і інш.), а таксама колькасць гасцей, якіх яны могуць прыняць (максімум і мінімум).

4. Асобу, якая афармляе заказ.

5. Склад гасцей (пол, узрост, нацыянальнасць, прафесія).

6. Узроставыя абмежаванні прыёму.

7. Кошт абслугоўвання.

8. Выдаткі на аднаго чалавека.

9. Паслугі, якія ўключаюцца ў кошт.

10. Форму аплаты (наяўнымі, у крэдыт).

11. Спіс запрошаных ганаровых гасцей.

12. Стравы, якія ўключае меню.

13. Час, на які можна зрабіць заказ.

Размяшчэнне заказу, правы і абавязкі заказчыка.Правільнае афармленне заказу ў многім залежыць ад таго, наколькі своечасова і падрабязна прадуманы і ўдакладнены ўсе ўмовы правядзення банкету паміж яго заказчыкам і адміністрацыяй рэстарана. Практыка паказвае, што арганізацыя банкету праходзіць найбольш паспяхова, калі заяву на яго правядзенне прымае метрдатэль, той, хто будзе непа- срэдна кіраваць абслугоўваннем.

Перш чым прыняць заказ, метрдатэль абавязаны азнаёміць заказчыка з залай, дзе будзе адбывацца банкет, і ўдакладніць з ім план расстаноўкі сталоў. Пры гэтым агаворваюцца такія пытанні, як месцы ганаровых гасцей або план размяшчэння гасцей за кожным сталом паасобку, удакладняецца, ці будзе пададзены аперытыў, ці патрэбныя кветкі для ўпрыгожвання стала, музычнае суправаджэнне і месца для танцаў. Адначасова заказчык знаёміцца з правіламі работы прадпрыемства, парадкам абслугоўвання, а таксама магчымымі стратамі.

Адміністрацыя прадпрыемства не мае права ўстанаўліваць мінімальны кошт заказу, а таксама прапанаваць заказчыку прымусовы асартымент страў, напіткаў, кандытарскіх вырабаў і інш.

Пры афармленні заказу ўдакладняюцца дата, час пачатку і заканчэння, месца правядзення ўрачыстасці, прыкладнае меню і папярэдні кошт заказу.

Пасля папярэдняга ўдакладнення заказчык уносіць у касу аванс у памеры 50% кошту заказу на аснове выпісанага бухгалтэрыяй прыходнага ордэра і атрымлівае квітанцыю.

У далейшым не пазней чым за два дні да пачатку ўрачыстасці метрдатэль сумесна з заказчыкам афармляе заказ-рахунак. У выпадку памяншэння заказу на гарачыя стравы, напіткі і іншыя вырабы заказчыку вяртаюцца грошы ў памеры кошту тавару па рознічных цэнах. Па жаданні заказчыка на гэтую ж суму можа быць адпушчана іншая прадукцыя.

У рэстаране можа быць музычнае суправаджэнне ўрачыстасці ў звычайным парадку, аднак пры правядзенні тэматычных вечароў адміністрацыя прадпрыемства павінна прадугледзець у дамове з канцэртнай арганізацыяй магчымасць змены праграмы музычнага ансамбля.

Заказчык мае права адмовіцца ад усяго заказу не пазней чым за суткі да абслугоўвання.

Калі не ўсе ўдзельнікі банкету змогуць з’явіцца на ўрачыстасць, то заказчыку па пісьмовай заяве, пададзенай не пазней чым за 4 гадзіны да пачатку абслугоўвання, могуць вярнуць грошы ў памеры кошту заказу, які прыходзіцца ў сярэднім на аднаго госця.

Пры заяве заказчыка аб памяншэнні колькасці ўдзельнікаў урачыстасці непасрэдна перад пачаткам абслугоўвання яму могуць быць аддадзены грошы ў памеры кошту заказу на гарачыя стравы, напіткі і кандытарскія вырабы. Вяртаюцца грошы на падставе пісьмовай заявы па расходным ордэры. Аднак у гэтым выпадку заказчык абавязаны вярнуць рэстарану кошт (па рознічных цэнах) прыгатавання прадукцыі, якая не магла быць рэалізавана. На тую прадукцыю, якая не магла быць рэалізавана, складаецца акт. У акт не ўключаюцца напіткі, а таксама ўключаныя ў заказ-рахунак, не пададзеныя на стол гарачыя стравы, кандытарскія вырабы.

Кошт нерэалізаванай і ўключанай у акт прадукцыі пакрываецца з сумы, унесенай заказчыкам у плату за абслугоўванне ўрачыстасці.

Заказчыку не дазваляецца далучаць пабочных асоб да прыгатавання страў. Ён павінен знаходзіцца на прадпрыемстве грамадскага харчавання да заканчэння ўрачыстасці. Заказчык абавязан вярнуць грошы за разбітую і сапсаваную пасуду і прыборы па віне ўдзельнікаў банкету. Пры гэтым выпісваецца рахунак на падставе існуючых прэйскурантаў.

Складанне спіса запрошаных і рассылка запрашэнняў.Складанне спіса запрошаных — важнейшы момант аргані-зацыі прыёму, і таму гэтая справа даручаецца адказнай асобе. Складальнік спіса перш за ўсё павінен вызначыць агульную колькасць гасцей, якіх мяркуецца запрасіць на прыём. Гэтая колькасць не павінна перавышаць нармальных магчымасцей абслугоўвання і памяшкання, дзе будзе адбывацца прыём. Пры гэтым неабходна ўлічыць пэўны працэнт гасцей, якія па розных прычынах не змогуць або адмовяцца быць на прыёме.

У спіс гасцей з замежных краін перш за ўсё ўключаюцца прадстаўнікі афіцыйных улад, дыпламатычнага корпуса, грамадскіх і творчых арганізацый.

Запрашэнні на прыём накіроўваюцца на друкаваным бланку. Імя, прозвішча запрошанага і яго пасада пішуцца ад рукі або на машынцы. Для прыёмаў з нагоды нацыянальнага свята або ў гонар якога-небудзь дзяржаўнага дзеяча, дэлегацыі заказваюцца спецыяльныя бланкі, на якіх указана, па якой прычыне праводзіцца прыём.

Жонкам асобных запрашэнняў не дасылаюць, а ў запрашэннях мужчынам указваюць, што яны запрашаюцца з су- пругамі. Запрашэнні заўсёды пішуцца з ужываннем слоў “маем гонар запрасіць”.

У запрашэнні ўказваюцца, якога роду адбудзецца прыём (кактэйль, фуршэт, абед, вячэра), і час, месца, дзе ён адбу- дзецца.

Рассылка запрашэнняў загадзя дазваляе, не парушаючы правіл прыстойнасці, запрасіць замест адмовіўшыхся іншых гасцей. Калі некаторыя запрошаныя адмовяцца ў апошні момант, іх месцы за сталом могуць заняць супрацоўнікі сваёй установы.

Загадзя разасланыя запрашэнні даюць больш шансаў мець на прыёме тых асоб, прысутнасць якіх пажадана. Трэба пазбягаць запрашэння ў дзень прыёму (за выключэннем выпадкаў, калі яны праводзяцца экспромтам, аб чым неабходна папярэдзіць запрошаных), такое запрашэнне ў большасці выпадкаў выклікае крыўду запрашаемага, які вырашае, што хто-небудзь адмовіўся прыйсці і таму яго запрасілі.

Чым вышэй афіцыйны статус асобы, якая арганізуе прыём, тым раней адпраўляецца адказ на яго запрашэнне.

Калі ў запрашэнні ўказваецца нумар тэлефона, адказ можа быць дадзены па тэлефоне.

Па меры паступлення адказаў ад запрошаных рассаджванне ўдакладняецца. Напярэдадні прыёму складаецца агульны спіс удзельнікаў снедання, абеду, вячэры ў парадку пратакольнага старшынства.

Рассаджванне ў аўтамашыне. Даволі часта на свята госці прыбываюць паветраным і чыгуначным транспартам. У такіх выпадках іх неабходна сустрэць на аўтамабілі, замацаваным за госцем. Гэтым транспартам ён будзе карыстацца на працягу ўсяго знаходжання ў месцы правядзення святкаванняў. Пры руху на аўтамашыне трэба ўлічваць, што тут ганаровым лічыцца задняе месца справа. Затым ідзе задняе месца злева і, нарэшце, пярэдняе месца побач з шафёрам. Гэта месца, калі на свята прыбываюць госці з замежжа, часцей за ўсё займае перакладчык. У выпадку, калі машыну вядзе сам гаспадар, то самым ганаровым лічыцца месца побач з ім, затым задняе месца справа і потым задняе месца злева. У час экскурсій госць, як правіла, займае месца побач з вадзіцелем, каб мець добры агляд, а экскурсавод размяшчаецца ззаду.

Госці садзяцца першымі і выходзяць першымі.

Сустрэча гасцей.Арганізацыя сустрэчы гасцей, якія прыбываюць на прыём, мае прынцыпова важнае значэнне. У час сустрэчы госці павінны адчуць ветлівасць, гасціннасць, сардэчнасць гаспадароў, іх уважлівасць.

У зале для прыёму і збору гасцей, які называецца аванзалай, ставяць крэслы, накрытыя абрусам, круглы столік, на які кладуць цыгарэты (у пачках або цыгарэтніцах), запалкі, папяльнічкі, ставяць кандэлябры з запаленымі свечкамі. Памяшканне звычайна ўпрыгожваюць свежымі кветкамі ў кошыках або ў вазах. Гасцей сустракаюць гаспадар з гаспадыняю, якія вітаюцца, падаючы руку, абменьваюцца з імі парай—другой фраз, запрашаюць у аванзалу. Гаспадар займае гасцей непрацяглымі размовамі і пакідае іх, каб сустрэць зноў прыбыўшых.

Напрыклад, на міжнародным свяце народнай музыкі “Звіняць цымбалы і гармонік”, які штогод адбываецца ў г.Паставы, гасцей каля ўваходу сустракаюць дзяўчаты ў беларускіх нацыянальных строях. Яны падносяць гасцям маленькія букецікі кветак і запрашаюць у аванзалу, дзе іх пад акампанемент ансамбля старажытнай музыкі сустракаюць гаспадыня з гаспадаром. На Свяце нацыянальных культур Беларусі ў г.Гродна на афіцыйны прыём мэра горада запрашаюцца паслы замежных пасольстваў, афіцыйныя асобы з краін СНД і кіраўнікі нацыянальных дыяспар Беларусі. Прыём гасцей адбываецца ў новым замку, тут гасцей пасля ўваходу сустракаюць ваяры ў баявых даспехах часоў Вялікага княства Літоўскага. Яны прымаюць запрашэнні і, раскрываючы скрыжаваныя пікі, прапускаюць гасцей у замак, дзе пад музыку ансамбля старадаўняй музыкі або пад фанаграму старажытнабеларускай музыкі іх сустракаюць гаспадар з гаспадыняй.

Выкарыстанне музыкі ў час сустрэчы дазваляе, па-першае, стварыць святочны настрой прыёму і, па-другое, яшчэ раз адчуць атмасферу свята і яго тэматычную накіраванасць.

Для азнаямлення гасцей з іх месцамі за банкетным сталом у аванзале на відным месцы ставяць невялікі макет асноўнага стала, на якім размяшчаюць картачкі з указаннем прозвішчаў, імён, імён па бацьку запрошаных гасцей ў тым парадку, які адпавядае іх месцам за банкетным сталом.

Калі банкет праводзіцца адначасова ў некалькіх залах, у кожным з якіх па некалькі сталоў, рэкамендуецца іншая сістэма папярэдняга азнаямлення гасцей з іх месцамі.

У аванзале на стэндзе вывешваюць план-схему размя- шчэння банкетных залаў, сталоў у кожным з іх і нумары месцаў. Побач вывешваюць спіс удзельнікаў прыёму з указаннем прозвішчаў, імён, імён па бацьку, нумары заказаў або іх назвы, нумары сталоў і месцаў.

Перад запрашэннем гасцей у банкетную залу ім прапануюць напіткі. У якасці напіткаў могуць быць сокі, безалкагольныя напіткі, віна-водачныя вырабы. Лепшымі сокамі для гэтых мэт лічаць лімонны, грэйпфрутавы, таматны, вінаградны (з несалодкіх сартоў вінаграда) і інш. Віна-водачнымі аперытывамі з’яўляюцца вермут, шампанскае (сухое, паўсухое), белае або чырвонае віно, а таксама каньяк і гарэлка.

Аперытывы падаюць гасцям на падносах, пакрытых сурвэткамі. Часта да аперытываў у залу падаюць нарэзаныя лімоны, масліны, міндаль і інш.

Спазніўшыхся гасцей прынята чакаць не больш за 15 мінут. Калі госць, нарэшце, прыбывае, яму прапануюць прайсці ў гасціную; ён просіць у гаспадароў прабачэнне за спазненне. Госцю, што затрымаўся, прапануюць тую страву, якая да моманту яго прыбыцця пададзена астатнім удзель-нікам прыёму.

Пры складанні рабочага плана і сцэнарыя правядзення прыёму ў яго праграме неабходна прадугледзець уключэнне відовішчнай і забаўляльнай частак. Дзеля гэтага арганізатары загадзя дамаўляюцца з пэўнымі творчымі калектывамі (прафесійнымі, самадзейнымі), асобнымі выканаўцамі або з музычным ансамблем рэстарана аб правядзенні тэматычнага канцэрта, які б падкрэсліваў падзею, што адзначаецца на прыёме.

Напрыклад, на Свяце нацыянальных культур Беларусі ў г.Гродна ў час прыёму, які наладжваўся мэрам горада для замежных гасцей і кіраўнікоў нацыянальных дыяспар у час застолля перад гасцямі выступалі прафесійныя і самадзейныя калектывы горада, якія раскрывалі своеасаблівы творчы летапіс гродзенскай зямлі, выклікаючы пачуццё павагі і захаплення ва ўдзельнікаў прыёму. На міжнародным свяце народный музыкі “Звіняць цымбалы і гармонік” у г.Паставы на прыёме выступалі ансамбль старадаўняй музыкі, фальклорны калектыў і асобныя выканаўцы, падкрэсліваючы сваімі выступленнямі тэматычную накіраванасць свята.

Калі прыём адбываецца ў час калядных свят, то мэтазгодным тут можа быць прыход калядоўшчыкаў ці іншых адпаведных персанажаў свята. Яны ў песнях, карагодах, танцах вітаюць удзельнікаў банкету, зычаць ім здароўя, шчасця.

Для кожнага канкрэтнага прыёму можна прыдумаць шэраг цікавых відовішчных дзей.

Забаўляльная частка прыёму звычайна складаецца з танцавальнай праграмы і забаў. У танцавальнай праграме побач з сучаснымі танцамі можна наладзіць і развучыць народна-бытавы танец (польку, падэспань, кракавяк, рэчаньку і інш.), каб замежныя госці павезлі са свята і своеасаблівы ўспамін.

У асобных месцах культурная праграма завяршаецца феерверкам. Гэта старадаўняя беларуская гарадская традыцыя завяршэння балявання і застолляў мае многа прыхільнікаў. У час такога феерверку пад старадаўнюю мелодыю гледачы назіраюць, як круцяцца рознакаляровыя піратэхнічныя млыны, успыхваюць зоркі і фантаны, у неба ўзлятаюць агні салюту.

Падобнае завяршэнне прыёму заўсёды аказвае на прысутных уражвальны эфект, выклікае захапленне, моцныя пачуцці.

Рассаджванне за сталом на прыёме.На прыёмах (тыпу “снеданне”, “абед”, “вячэра”) госці рассаджваюцца за сталом у адпаведнасці з іх рангам і ў парадку пратакольнага старшынства.

Яшчэ да рассылкі запрашэнняў трэба мець дакладнае ўяўленне аб тым, на якіх месцах будуць сядзець госці. Арганізатары загадзя складаюць прыкладны план рассаджвання і пры неабходнасці ўносяць у яго папраўкі. Важна, каб ніводны ўдзельнік прыёму не сядзеў спіной да ганаровых гасцей.

Для абазначэння месцаў за сталом друкуюцца рассадачныя картачкі, дзе прозвішчы ўсіх гасцей пішуць ад рукі або друкуюць.

Перад прыходам гасцей у аванзале на спецыяльным століку выстаўляецца план рассаджвання, дзе кожнае месца за сталом абазначаецца карткай. План кладуць на стол пад шкло. На плане ўваход у банкетную залу абазначаецца стрэлкай.

Запрашэнне на прыём звяраюць з планам рассаджвання, удакладняюць прозвішчы суседзяў злева і справа.

На афіцыйных снеданнях або абедах жанчын саджаюць сярод мужчын у залежнасці ад іх рангу або калі яны прысутнічаюць на прыёме ў якасці жонак, то ў адпаведнасці з рангам мужа. Муж жанчыны, якая займае афіцыйнае становішча, садзіцца сярод мужчын у адпаведнасці з рангам жонкі, калі займаемае ім становішча (тытул, званне і інш.) не дае яму права на больш ганаровае месца.

Месцы за сталом дзеляцца на больш ганаровыя і менш ганаровыя. Самае ганаровае месца — справа ад гаспадыні (на прыёме з удзелам жанчын) і справа ад гаспадара (на мужчынскім прыёме). Далей ідуць месцы злева ад гаспадыні і злева ад гаспадара. Па меры аддалення ад гаспадыні і гаспадара месцы становяцца менш ганаровымі. Галоўнае правіла рассаджвання — на самых ганаровых месцах сядзяць самыя ганаровыя госці. Пры рассаджванні за сталом прытрым-ліваюцца наступных правіл:

1. Першымі справа і злева ад гаспадыні сядзяць прадстаўнікі мужчынскага полу, гаспадара акружаюць дамы.

2. Пры адсутнасці жанчын першым лічыцца месца справа ад гаспадара, другім — месца злева ад яго.

3. Госця высокага рангу можна пасадзіць насупраць гаспадара, і ў гэтым выпадку другім будзе месца справа ад гаспадара дома.

4. Пры рассаджванні ўдзельнікаў прыёму неабходна ўлічваць веданне моў гасцямі, якія сядзяць побач.

5. На снеданні, абедзе і вячэры магчыма размяшчэнне адной дэлегацыі насупраць другой.

6. Ганаровым лічыцца месца насупраць уваходных дзвярэй.

7. Мужа ніколі не саджаюць побач з жонкай, а жанчыну побач з жанчынай.

8. Двух іншаземцаў з адной краіны таксама не садзяць побач.

9. Апошнія месцы за сталом займаюць супрацоўнікі сваёй установы, але не жанчыны.

Гаспадар прапануе руку першай даме (гэта значыць жанчыне, якой хочуць аказаць асобы гонар) і першым праходзіць у сталовую. Ганаровы госць прапануе руку гаспадыні дома, і яны ўваходзяць апошнімі.

Госці займаюць свае месцы пасля таго, як сядзе гаспадыня.

Калі прыём неафіцыйны, дамам не прынята прапаноўваць руку. У гэтым выпадку гаспадыня суправаджае жанчын у сталовую, а гаспадар — мужчын.

У канцы стала (а калі стол вельмі доўгі, то пасярэдзіне) па абодва бакі ад гаспадыні — ганаровыя месцы.

За круглым сталом гаспадары сядзяць насупраць. Калі частаванне праводзіцца ў кафэ, рэстаране або залах атэля, гасцей рассаджваюць іншым чынам. Лепшымі месцамі лічацца тыя, дзе сядзяць спіной да сцяны, мужчыны садзяцца не побач са сваімі дамамі, а насупраць. Гаспадар павінен паклапаціцца аб тым, каб кожны мужчына загадзя ведаў, якую даму ён павя- дзе да стала. Такога этыкету прытрымліваюцца толькі на банкетах. Арганізатары свята стараюцца стварыць прыемную атмасфру і рассадзіць запрошаных так, каб побач аказаліся людзі з агульнымі інтарэсамі. Дзяцей трэба садзіць за асобны стол. Гэта зручней і для іх, і для дарослых. Калі дзяцей мала, іх садзяць побач з бацькамі. А ўвогуле дзяцей лепей не браць з сабой, а даручыць іх нагляд суседзям ці знаёмым.

Той, хто частуе ў рэстаране, загадзя заказаўшы стол, павінен пайсці заплаціць па рахунку да заканчэння ўрачыстасці. Каля стала гэта рабіць не рэкамендуецца. Часам рахунак прыносіць на падносе афіцыянт, а той, хто частуе, кладзе грошы на паднос. Але самае зручнае — заплаціць за ўсё наперад пры заказе.

Калі ўсіх гасцей нельга размясціць у адным пакоі, то для больш маладых ставяць стол у іншым пакоі. Незалежна ад свайго ўзросту гаспадары заўсёды застаюцца з больш сталымі гасцямі.

Тосты.Звычай гаварыць здравіцы ідзе з глыбіні вякоў. Амаль у кожнай культуры складвалася свая традыцыя. Гэтыя звычаі паступова ператварыліся ў сённяшнія тосты — пажаданні любві, здароўя, дружбы, дабрабыту і шчасця.

Слова “тост” узнікла ў ХVІІ ст. у Англіі, дзе існавалі звычаі кідаць у бакал з напіткам кавалачак падсалоджанага хлеба — тоста, які плаваў на паверхні.

У час прамоў і тостаў недапушчальна размаўляць, наліваць віно, есці.

На афіцыйных прыёмах прамовы і тосты выказваюцца пасля дэсерту, калі наліта шампанскае. На іншых прыёмах — праз 10—15 мінут пасля пачатага прыёму.

У апошні час прамовамі і тостамі абменьваюцца ў самым пачатку прыёму.

Ніводны прыём, як афіцыйны, так і неафіцыйны, не абыходзіцца без тостаў. У пачатку банкету госці заслухоўваюць тост яго арганізатара ці гаспадара, у якім ён гаворыць аб па- дзеі, што сабрала людзей у гэтай зале, можа коратка падвесці асноўныя вынікі свята, фестывалю, пажадаць усім здароўя, шчасця. У адказ госці выказваюць удзячнасць гаспадарам за прыём, за арганізацыю сустрэчы ў гонар пэўнай падзеі.

Характар тоста, яго змест і стыль залежаць ад узроўню, на якім праводзіцца прыём, і ад падзей, з нагоды якіх яго нала- джваюць. Галоўнае ў тосце — сардэчнасць. Тост павінен быць вобразным, яркім, запамінальным. Аднак злоўжываць за сталом доўгім, працяглым тостам не варта, каб не стамляць гасцей. Чым карацей тост, тым ён лепей.

Тост неабходна падрыхтаваць загадзя. Калі вы хочаце паказаць усім сваё аратарскае майстэрства, можна трошкі ўпрыгожыць ваша выступленне нейкім успамінам, пахвалой, жартам. У любым выпадку тост павінен мець непасрэдныя адносіны да падзеі, паводле якой арганізаваны прыём.

На афіцыйных прыёмах, як правіла, слова прысутным дае гаспадар або спецыяльна абраны для гэтай мэты тамада. Ён папярэджвае некалькімі фразамі кожнае выступленне, а ў канцы прыёму сам прамаўляе здравіцу.

Калі прыём неафіцыйны, тост можа прапанаваць любы з удзельнікаў, як толькі будзе пададзена віно або шампанскае. Свой бакал неабавязкова дапіваць да канца. Пасля кожнага тоста можна адпіваць невялікі глыток з тым, каб аднаго бакала ці чаркі хапіла на некалькі разоў.

Мужчына, за якога падымаюць тост, застаецца сядзець і не п’е разам з іншымі. Замест гэтага ён потым падымаецца і п’е за здароўе тых, хто сказаў у яго адрас цёплыя словы. Калі прапанавалі выпіць за жанчыну, яна таксама можа адказаць тостам.

Паколькі на прыёмах часта бываюць замежныя госці, то веданне тостаў на роднай мове гасцей можа вам дапамагчы завязаць кантакт.

На афіцыйных снеданнях, абедах, прыёмах не прынята чокацца. Калі чокаюцца, то мужчына трымае сваю чарку ніжэй чаркі жанчыны.

У многіх раёнах Беларусі на афіцыйных і неафіцыйных прыёмах арганізатары аднаўляюць старажытныя традыцыі беларускага шляхецкага застолля. Згодна гэтай традыцыі гаспадар, абвясціўшы першую здравіцу ў гонар галоўнага госця, затым па чарзе і ў пэўным парадку перадае тост кожнаму з прысутных. Такія тосты ў закрытых памяшканнях суправаджаюцца музычнымі прывітаннямі інструментальных ансамбляў. Гэта значна ўпрыгожвае тосты і надае адметную асаблівасць і каларыт усяму застоллю. Падобныя тосты на прыёмах, якія адбываюцца на адкрытым паветры (Воранава, Паставы, Гродна), суправаджаюцца піратэхнічнымі дзеямі. Пасля кожнага тоста гучыць выстрал з маленькай гарматы або ў паветра ўзлятаюць рознакаляровыя ракеты, што вельмі ўражвае прысутных.

Часам святочная падзея, з нагоды якой арганізоўваюць прыём (нараджэнне новага свята, прэзентацыя, выставы кнігі, аўтарскі вечар і інш.), адзначаецца ўпершыню. У многіх мясцінах стала традыцыяй адным з фрагментаў прыёму рабіць вынас торта, упрыгожанага свечкамі.

Існуе своеасаблівы рытуал віншавання. Перад падачай дэсерту метрдатэль або афіцыянт у асобным памяшканні запальвае свечкі на торце. Пасля тоста ў гонар гасцей афіцыянт заносіць торт у зал. У зале памяншаюць святло, пакідаючы толькі кантрольнае асвятленне. Торт ставіцца на фарфоравую або мельхіёравую талерку. У паўцёмным памяшканні прыгожа аформлены з запаленымі свечкамі торт стварае ўрачысты настрой. Метрдатэль віншуе гаспадара прыёму і ўручае яму спецыяльнае прыстасаванне для гашэння свечак. Каб свечкі хутка не таялі, іх папярэдне кладуць у халадзільнік. Пры падачы на стол на запаленыя свечкі часам надзяваюць фарфоравыя капсулы з пружынкай, якія засцерагаюць вочы ад яркага полымя свечкі.

Калі-нікалі ўнясенне торта адбываецца праз “дарогу” бенгальскіх агней (якія ў руках трымаюць афіцыянты), што аказвае эстэтычна-эмацыянальнае ўздзеянне на прысутных.

У некаторых раёнах на прыёмах згодна старадаўняга беларускага рытуалу гаспадар у фінале застолля (пасля сваёй прамовы) прапануе ўсім гасцям калектыўны тост — пажаданне. Пачынаючы з галоўнага госця, усе астатнія, якія ся- дзяць па ходу сонца, па чарзе дадаюць адно ці некалькі слоў пажадання да тоста гаспадара. Такім чынам, усе прысутныя, нават тыя, якія раней не прамаўлялі тосты, выказваюць сваю добразычлівасць і ўдзячнасць гаспадарам, якія сабралі іх у гэтай зале.

У беларусаў, як і ў іншых народаў, захавалася традыцыя развітальнага тоста з гасцямі, што ўжо пакінулі залу і збіраюцца ад’язджаць. Гэты тост атрымаў назву “аглаблёвы”, “страмянны”, “пасашковы”, “на адну і другую нагу” і інш. Перад пасадкай у транспарт дзяўчына падносіць гасцям на падносе чаркі са спіртным напіткам і невялікую закуску. Гаспадар жадае гасцям шчаслівай дарогі.

Падарункі і сувеніры.На разнастайных святах, фестывалях гасцям падносяць кветкі ў знак пашаны і ўдзячнасці за ўдзел у тым ці іншым мерапрыемстве.

Падрыхтоўваючы кветкі, неабходна памятаць, што яны ў некаторых краінах маюць пэўнае значэнне, і няправільна складзены букет можа вас паставіць у непрыемнае становішча. Напрыклад, у Германіі вогненна-чырвоныя ружы — знак палымянага кахання, іх прынята дарыць толькі вельмі блізкім людзям. У Мексіцы і іншых краінах Лацінскай Амерыкі чырвоны колер, наадварот, колер крыві і смерці, таму сваім замежным гасцям з тых краін лепш дарыць белыя кветкі. У Кітаі, як і ў Турцыі, не любяць спалучэння белага і сіняга колераў, а букеты, складзеныя з кветак розных адценняў у спалучэнні з дэкаратыўнай зелянінай, карыстаюцца вялікай папулярнасцю.

У цэлым неабходна падкрэсліць, што ва ўсіх выпадках кветкі з’яўляюцца прыемным падарункам, асабліва калі яны падабраныя з густам. Што тычыцца рэчавых падарункаў, то іх выбар у многім залежыць ад характару вашых узаемаадносін. Так, кіраўнікам дэлегацыі можна падарыць нешта такое, што нагадвала б пра Беларусь, — твор мясцовага мастака, вырабы прыкладнога дэкаратыўнага мастацтва, народных рамёстваў, іншым членам дэлегацыі ў якасці падарунка можна прэзентаваць кнігі мясцовых аўтараў, мастацкія альбомы. Даволі часта дараць гасцям на святах сувенірны набор у цэлафанавых пакетах са святочнай сімволікай, у які ўваходзяць афіша, праграма і буклет свята, памятны медаль, зроблены майстрамі ганчарнага промыслу, кніга аб горадзе, дзе адбываецца свята.

Асабістыя рэчы дараць толькі вельмі блізкім людзям. Выбіраючы падарунак, неабходна падумаць і аб яго кошце. Атрымаўшы дарагі падарунак, госць з замежнай краіны можа адчуць сябе абавязаным зрабіць падарунак у адказ.

Важна ўмець не толькі рабіць падарункі, але і прымаць іх. Калі вы самі прымаеце падарунак, памятайце, што спачатку трэба аддзячыць таго, хто дарыць, затым разгарнуць пакет, паглядзець, што ў ім, яшчэ раз аддзячыць за ўвагу.

Усе падарункі незалежна ад іх матэрыяльнай каштоўнасці трэба прымаць з аднолькавай удзячнасцю.

Заканчэнне прыёму.У канцы застолля ўслед за арганізатарам банкету госці ўстаюць, мужчына пры гэтым дапамагае даме, якая сядзіць ад яго справа, выйсці з-за стала.

Заключны этап прыёму — гэта провады гасцей. Іх арганізацыя мае не меншае значэнне, чым арганізацыя прыёму. У час провадаў таксама аказваюць адпаведную ўвагу гасцям.

Гаспадар прыёму праводзіць гасцей да таго месца, дзе ён іх сустракаў. Пры развітанні аказвае ім такія ж знакі ўвагі, як і пры сустрэчы. Калі ж прыём быў мнагалюдным, то гаспадар праводзіць толькі ганаровых гасцей, а астатніх гасцей праводзяць сустракаўшыя іх асобы.

У час провадаў мэтазгодна наладзіць хуткую падачу транспарту для гасцей, дзеля чаго ў канцы прыёму дыспетчар руху загадзя папярэджвае вадзіцеляў. Калі ёсць магчымасць, па мікрафоне да пад’езда, дзе адбываецца прыём, выклікаюць пэўныя аўтамабілі, аўтобусы.

Провады гасцей можна аздобіць музычным афармленнем. Музычны калектыў, які сустракаў гасцей або іграў на прыёме, на развітанне можа выконваць гімн ці песню аб свяце, на якім былі госці, або мелодыю той краіны, адкуль прыбыў госць.

Літаратура

Пост Эмили. Этикет. — М., 1966.

Усов В.П. Организация обслуживания в ресторане. — Мн., 1990.

Хлопова Т.И., Лебедева М.М. Протокол и этикет для деловых людей. — М., 1995.