Тістердің шұңқырлары мен фиссураларында тіс жегісін біріншілік алдын-алудың бағыттары және қауіп факторлары
| Қауіп факторлары | Қауіп факторына әсер ету әдісі |
| Преэруптивті минерализацияның төмен деңгейі | Жүйелі фтормен алдын-алу |
| Постэруптивті минерализацияның төмен қарқыны | Жергілікті және жүйелі алдын-алу препараттарынан эмальдің фтормен және кальциймен қанығуы (соның ішінде ӘИЦ-қорғаныш); эмаль тығыздығының өзгеруі: эмаль ақуыздарының күміспен коагуляциясы, лазерлі өңдеу |
| Фиссуралар мен шұңқырларда тағам қалдықтары мен микроағзалардың ретенциясы | Эмаль беткейінің колонизциясын алдын-алу (антисептиктер препараттары); тіс жұғындыларын химиялық бақылау; одонтоглификаны ескере отырып, тіс жұғындыларын механикалық бақылау; жақсы тазарту үшін фиссураларды кеңейту; пломбыламай немесе амальгамамен толтырумен фиссураларды алдын-ала егеу; фиссураларды адгезивті емес материалдармен толтыру; қоректену көздерінен фиссуралардың микрофлорасын оқшаулау (герметизация) |
Ең жақсы нәтижелерге фторидтерді бәсең жіберетін материалдарды - полимерлі мебраналарды, әйнекті пластиналарды, әйнекиономерлі цементті қолдану кезінде қол жетеді. ӘИЦ ауыз сұйықтығында [F] ұзақ жоғарлауын қамтамасыз ететіндіктен, жақында жарып шыққан молярлардың окклюзионды беткейлеріне пайданы уақытша көрші-молярлардың ӘИЦ-реставрациялары және молярлардың вестибулярлы беткейіне бекітілген ӘИЦ-пиллюлалар әкеледі. Фиссуралардың тіндерін тіс жегіден, олардың беткейіне тікелей апплицирленген. Әйнекиономерлі материалдар ең тиімді қорғайды. Фиссураларға ӘИЦ аппликациясын басында олардың герметизациясының варианты ретінде қарастырды, бірақ ӘИЦ клиникплық ерекшкліктерінің күшінде бұл ролде терминдерді нақтылады (1 жылдан кейін материал тістердің тек 10% ғана анықталады, бірақ бұл кезде тіс жегісі тістердің 98,9% дамымайды): бүгінде фиссуралардың уақытша ӘИЦ-герметизациясы немесе ӘИЦ-қорғанышы туралы айтады. ӘИЦ-қорғаныштың негізгі жетістігін материалмен бөлінетін фторидтер әсерімен фиссуралар эмалінің тез екіншілік жетілуімен байланыстырады.
Коагуляциялық препараттармен эмальдың импрегнациясы. Тіс жегісінің протеолитикалық тоериясына негізделе отырып, Хоув (1917) және Кнатсон (1942) фиссуралардың эмаліне күміс нитратын импрегнациялауды ұсынды (соның ішінде “тіс беткейін залалсыздандыру” үшін). Янгер (1949) эмаль беткейіне күміс нитратын апплицирледі және күмісті кальций хлоридімен тұндырды. Мырыш хлориді мен калий ферроцианидінің аппликациялары ұсынылды. Авторлар қышқылды әсерге химиялық өңделген зоналардың жоғары тұрақтылығы және окклюзионды беткейлер тіс жегісінің айтарлықтай редукциясы туралы хабарлады. Дегенмен келесі клиникалық бақылаулар коагуляционды әдістердің тиімділігін растамады.
Соңғы жылдары фиссураларды күмістендіру жиынтықты препараттарды қолдана отырып фторлаумен біріктірді: жылына 2 рет 3-5 күнделікті аппликациялар тіс жегісінің өсуін қысқартуға мүмкіндік береді. Процедураның жетістігін күміс иондарының микробқа қарсы әсерлерімен және эмальда кальций фторидінің түзілуімен түсіндіреді.
Эмальдің лазерлі өңделуі фиссуралардың тіс жегісін алдын-алу әдісі ретінде көрсетілген, әсіресе “капюшон астында” ұзақ болған тістер үшін жемісті: CO2-лазерімен капюшонды кескеннен кейін және бір жыл мерзімінде тістің эмалін қосымша сәулелендіруден кейін фиссуралы тіс жегісін тек 4,5% жағдайда дамыды.
Жарып шыққан тістердің беткейін кариесогенді микрофлорамен колонизациясын алдын-алу. Тіс жұғындыларын химиялық бақылау. Соңғы жылдары бұл әдіс көп жақтаушыларын табуда. Жарып шыққан бірінші тұрақты молярдың 1% хлоргексидинді балауызбен жабылуы. Оның беткейінде биоценоздық сипатын анықтайды: 1 жыл мерзімінде S. mutans/ S. sangius оптимальды қатынасы ұсталынды. Жақсы нәтижелерді тамақтану, тістердің бақыланатын тазартылуы бойынша кеңестерді, фтор құрамды сықпалар мен жарып шыққан тістерге 1% хлоргексидин мен 1% тимол құрамды лакпен аппликациялар қолдануды біріктіре отырып алуға болады. Тістің жарып шығу мерзімінен оның оклюзионды жазықтыққа толық қатысуына дейін. 3 айда бір рет жиілікпен жүргізілетін бұл процедуралар балалардың барлық молярларын 2 жыл мерзімінде сау етіп сақтауға мүмкіндік береді (бақылау тобында тістердің 50% жегіленген болды). Тіс жұғындыларын химиялық бақылаудың негізгі әсерлі тістің беикейінде жетеді, өйткені антисептикалық препараттармен фиссуралар қойнауының өңделуі капиллярлы зоналармен қиындаған. Фиссураларға антисептикалық ерітінділер мен сықпалардың ену тереңдігі ББЗ (ПАВ) көмегімен кішкене көтерілуі мүмкін.
Тістердің окклюзионды беткейлерін механикалық тазарту. Тістерді тазартудың стандартты әдісі, Фонес әдісі тістің окклюзионды беткейлерін щетканың айналмалы қозғалыстарымен тазартуды қарастырады, бұл кезде қылдардың көлденең радиальды фиссураларға ену ықтималдығы үдемелі қозғалыстар кезіндегіге қарағанда жоғары. Жарып шыққан тістің ерекше орналасуы (сауыты окклюзионды жазықтыққа апикальды және жақтың тармағы қасында болады) арнайы келулерді талап етеді: щетканың орналасуын көлденеңге өзгерту, алаңның күшті шығыңқы жері бар щетканы нысаналы қолдану, электрлік ротационды щеткамен жұмыс жасау ұсынылады. Стандартты қалыңдықтағы қыл фиссураның өзегіне ғана ене алатындықтан (әсіресе, егер сөз жабық немесе терең және жіңішке фиссура туралы болса), көптеген зерттеушілер принципиальды маңызды эмаль өзегі аймағында ацидогенді қақтың жетілуін болдырмау деп санайды, өйткені жегіленген үрдіс жиі осы зонада басталады. Егер тіс жарып шығу кезінде таза болып қалса, онда фиссуралы тіс жегісінің даму қаупі ол үшін одан әрі өзекті емес.
Фиссураларды алдын-ала егеу. Бодекер 1929 ж. барлық фиссураларды келесі пломбалаусыз кең түрге қайта өзгертуді («ретенционды емес») ұсынды. Автор егеу нәтижесінде жалаңаштанған дентин екіншілік дентин қасиетін және оның тіс жегіге тұрақтылық деңгейін иемденеді деп жорамалдады. Бұл әдіс экономикалық тиімді емес болды, өйткені жоғары оперативті жұмысты талап етті және тіс жегісінің төмен редукциясын берді.
Алдын-алу одонтотомиясы (Хиатт, 1923) – сау тістің жегіленген емес фиссураларын олардың цинк-фосфатты цементтермен немесе амальгамамен келесі пломбалануы үшін сау тістің жегіленген емес фиссураларын егеуге негізделетін әдіс. Амальгаманың ретенциясы үшін дентинге енетін және төмпешікаралық кеңістіктің шамамен үштен бірін қамтитын қуыстар жасау қажет екені белгілі. Осы айқын, алдын-ала жасанды жасалған ақау окклюзионды (алдын-алынбаған) тіс жегісін егегеннен кейінгі қуыстарға қарағанда айтарлықтай кіші болғанмен, әдістеме психологиялық және экономикалық себептер бойынша мойындалмады.
“Алдын-алу үшін кеңейту” әдістемесі (Блэк) кейбір (барлық емес!) шұңқырлар мен фиссураларда тіс жегісі бар тісті егеудің ерекше техникасын жорамалдалы. Тіс жегісін егеу зонасын аралас сау фиссуралар мен шұңқырлар аймағында бір мезгілді кеңейту және барлық қуысты амальгамамен толтыру ұсынылды.
Бұл әдістеме көптеген тәжірибелік дәрігерлермен қабылданған және жарты ғасырдан көп уақыт жұмыс жасады. Дегенмен амальгама ретенциясы үшін тістердің сау тіндеріне келтіретін айтарлықтай зияны кемшілік болып қалды.
Эмальдың табиғи тереңделуін адгезивті емес пломбалық материалдармен толтыру. Металлды сауытпен жабылған тістерді бақылау негізінде (бұл тістер жегімен зақымдалмайтыны белгілі), табиғи фиссураларды пломбалық материалдармен толтыру әрекеттері қолданылады (Миллер, 1950). Бірінші ұсынымдар адгезивті емес материалдармен байланысты болды: цинкфосфатты, мыс, силикофасфатты цементтермен және акрилді пластмассалармен. Бұл материалдар фиссуралы кеңістіктің үстінде механикалық тосқауыл жасады және оған микрофлораның, тағам қалдықтарының келуін тоқтатты, кейбір мәліметтер бойынша, фиссураның тереңдігінде бұрын қалыптасқан қақтың тіршілік әрекетінің жағдайларын нашарлатты. Дегенмен фиссуралардың қорғанышы үшін цементті және пластмассалы пломбалық материалдарды қолдану сәтсіз болды: тығыз (тұтқыр) адгезивті емес материалдар фиссуралар көлемін толтырмады, тіс тіндерімен физикалық та, химиялық та байланыста болмады және тез түсіп қалды.