Иғаш иілу және центрден тыс созылу-сығылу

Қиғаш иілу кезінде июші моменттің жазықтығы көлденең қиманың бас инерция өстерінің біреуінен де өтпейді (16.5 сурет). Қиғаш иілуді біржолы екі,xжәнеyбас инерция өстеріне қатысты иілу ретінде қарастырған ыңғайлы. Ол үшін жалпыМиюші моментінің векторынM_x = M×sina және M_y = M×cosa құраушы моменттеріне жіктеу керек. Координаттарыxпен y нүктедегі тік кернеу келесі формуламен табылады

. (16.11)

Кернеулер нүктелердің БС дейін қашықтықтарына пропорционал болады, БС теңдеуі осылай жазылады

.(16.12)

J_x≠J_yболғандықтан, қиғаш иілу кезінде БС июші моменттің жазықтығына перпендикуляр емес, яғни сырық июші моменттің жазықтығында иілмейді, ол басқа, иілуге қатаңдығы аз жазықтықта иіледі.

Центрден тыс созылу (сығылу) кезінде сыртқы күштердің тең әсерліFкүші сырық өсінің бойында, қарапайым созылу кезіндегідей, жатпайды, олzөсіне параллель және оның өстен ауытқуы бар (16.6 сурет). Сонда сырық көлденең қималарындаN= Fбойлық күш жәнеM_x = F×y₀ менM_y = F×x₀ июші моменттер орын алады (мұндағыx₀ , y₀ –Fкүші түсірілгенАнүктесінің координаттары). Кез келген, x, yкоорди­наттарымен анықталатынВнүктесінде тік кернеу осыған тең болады

. (16.13)

Кернеулер нүктелердің БС дейін қашықтықтарына пропорционал болады, БС-ның теңдеуі осылай жазылады

немесе . (16.14)

Координат басынан БС дейін қашықтығы (16.7 сурет) осыған тең

. (16.15)

Иілу мен созылудың (сығылудың) біріккен әсері жағдайында жоғарыда көрсетілгендей, күштер әсерінің тәуелсіздігі принципін қолданып, сырықтың көлденең қималарында қосынды тік кернеулерді анықтайды. Осында қарастырылған барлық жағдайларда беріктікке есептеуді қосынды кернеу бойынша жүргізеді.

Иілу мен бұралудың біріккен әсері

Көлденең қимасы дөңгелек, иілу мен бұралудың біріккен әсері жағдайындағы сырықты қарастырайық. Сырықтың көлденең қималарында июші моментпен байланысқан тік кернеулер және бұраушы моментпен байланысқан жанама кернеулер орын алады (көлденең күштен пайда болатын жанама кернеулерді ескермейміз).

Ең үлкен кернеулерAжәнеB нүктелерінде пайда болады (16.8,асурет)

, , (16.16)

Сонда күрделі кернеулі күйдің дербес жағдайы болады – ол қарапайымдалған жазық кернеулі күй (16.8,бсурет).

Күрделі кернеулі күй жағдайында материалдың беріктігі жөнінде қорытын-ды жасауға мүмкіншілік болу үшін эквивалент кернеу ұғымы енгізіледі, ол бағаланатын кернеулік күймен бірдей қауіпті (беріктік кепілдігі бірдей) созылған үлгіде пайда болатын кернеу.

Қарастырылатын жағдайда 3 және 4 беріктік теориялары бойынша эквивалент кернеу келесі формулалармен анықталады

, . (16.17)

Осыған (16.17) қойып және дөңгелек қима үшінW_p=2W_xболатынын ескеріп, көлденең қимасы дөңгелек сырық үшін иілу мен бұралудың біріккен әсері кезіндегі беріктік шартын келесі түрде жазады

, . (16.18)

Дебиеттер тізімі

1. Курс теоретической механики: Учебник для вузов / В. И. Дронг, B. В. Дубинин, М. М. Ильин и др.; Под общ. ред. К. С. Колесникова. - М.: Изд-во МГТУ им. Н. Э. Баумана, 2005. - 736 с.

2. Никитин Н.Н. Курс теоретической механики: Учебник для машиностр. и приборостроит. спец. вузов - М.: Высш. шк., 1990. - 607 с.

3. Тарг С.М. Краткий курс теоретической механики: Учебник для студентов технических вузов - М.: Высш. шк., 2007. – 416 с.

4. Аркуша А.И. Техническая механика. Теоретическая механика и сопротивление материалов. - М.: Высш. шк., 2003. – 352 с.

5. Феодосьев В.И. Сопротивление материалов: Учебник для вузов. – М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э.Баумана, 2000. – 592 с.

6. Степин П.А. Сопротивление материалов: Учебник для немашиностроит. спец. вузов. – М.: Высш. шк., 1989. – 367 с.

7. Зозуля В.В., Мартыненко А.В., Лукин А.Н. Механика материалов. – Харьков: Изд-во Нац. ун-та внутр. дел, 2001, 404 с.

8. Горшков А. Г., Трошин В. Н., Шалашилин В. И. Сопротивление материалов: Учеб. пособие. - М.: ФИЗМАТЛИТ, 2005. - 544 с.

9. Агамиров Л.В. Сопротивление материалов: Краткий курс. Для студентов вузов. – М.: ООО «Издательство Астрель», 2003. – 256 с.

10. Олофинская В.П. Техническая механика. Курс лекций с вариантами практических и тестовых заданий. – М.: Форум: Инфра-М, 2007. - 349 с.

11.Иосилевич Г.Б., Строганов Г.Б., Маслов Г.М. Прикладная механика. - М.: Высш.шк.,1989. – 352 с.

12.Қолданбалы механика. Есептеу–графикалық жұмыстарды орындауға әдістемелік нұсқаулар және тапсырмалар. (050702 – Автоматтандыру және басқару, 050717 – Жылуэнергетика, 050718 - Электрэнергетика мамандықтарының студенттеріне арналған)- Алматы: АЭжБИ, 2006.

13. М.Ф.Үркімбаев, С.Жүнісбеков. Материалдар кедергісі теория-ларының негіздері – Алматы: Мектеп, 1986.

14. М.Шыныбаев. Теориялық механика. – Алматы: РБК, 1994.

15. С.Д.Тәжібаев. Қолданбалы механика. - Алматы: Білім, 1974.

16. А.Д.Дінасылов, Ә.Жолшараев Созылу, сығылу, бұралу және ығысу кезіндегі беріктік пен қатаңдыққа есептеу мысалдары. – Алматы: АЭИ, 1990.

17. А.Д.Дінасылов, Ә.Жолшараев. Иілу кезіндегі беріктік пен қатаңдыққа есептеуге мысалдар. – Алматы: АЭИ, 1991.

18. А.Д.Дінасылов, Ә.Жолшараев. Материалдар механикасы атауларының орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. - Алматы: РБК, 1994.