Адамдық синхронды қозғалтқыштарды басқару

Дискретті әрекетті атқарушы қозғалтқышқа жатады. Қадамдық синх.қозғалтқыш- басқару сигналының импульсі арқылы іске асатын, ротордың дискретті бұрыштық орынауысуымен айналатын эл.қозғалтқыш. Қадамдық немесе импульсті эл.қозғалтқыштар эл.импульстерді бұрыштық орынауыстыруға бектілген қадамға түрлендіреді. Жалпы құрылымы қоздыру орамдары орналасақан статордан, және магнитті жұмсақ немесе магнитті катты материалдан жасалған ротордан тұрады. Қадамдық эл.қозғалтқыштың қуаты 1ваттан 1кВаттка деин болады. Қадамдық эл.қозғалтқыштар жұмыс органы дискретті түрде орынауысатын әртүрлі механизмдерде қолданылады. Мұндай механизмге кино түсіретін және проекциялайтын аппарат, артурлі станоктардың беріліс механизмі,өндірістік роботтардың атқарушы органдары т.б жатады. Құрылымдық тобы бойынша қадамдық қозғалтқыштар: активті(тұрақты магнитпен), реактивті, индукторлы болып жіктеледі. Активті роторлы қадамдық эл.қозғалтқыштар тұрақты магниттен тұратын ротордан тұрады. Статор басқару орамдарының катушкасы орналаскан анық көрсетілген полюстардан тұрады.Статор катушкасының қорек көзі электронды коммутатордан келетін кернеу импульсі болып табылады. Реактивті қадамдық эл.қозғалтқыштардың статорында қоздыру орамдары анық көрсетілген полюстері бар. Роторында қоздыру орамдары болмайды, тісті дөңгелектен тұрады. Қозғалтқыш статорының катушкасы статор бойымен жүретін магнит өрісін түзе отырып, ток импульсымен кезекпен қоректенеді. Қадамдық қозғалтқыштың негізгі сипаттамаларына: қадам, шекті механикалық сипаттамасы және жылдамдығы .Шекті мех.сипаттама-максимал синхрондаушы моменттің басқару импульс жиілігіне тәуелділігі.

Жылдамдық-басқару импульстарының кішігірім жиілігі. ол өтпелі режимнің негізгі көрсеткіші. Қадамдық эл.қозғалтқыштың негізгі ерекшелігі - дәлдігі. Орамға потенциалды бергенде қадамдық қозғалтқыш нақты бір бұрышқа бұрылады. Тұрақты магнитті қадамдық қозғалтқыштар бұрылу датчигі ретінде де қолданылады. Кемшілігі: ротордың сырғанау мүмкіндігі. Бұл білікке түсірілген жүктемені жоғарлатқанда, басқару программасын қате жасағанда, а йналу жылдамдығы резонансты жылдадыққа ауысқанда болуы мүмкін. Ротордың мырғанауынан құтылу үшін қозғалтқыш қуатын жоғарлату қажет.

Электромагнитті реле

Реле-электрлік және электрлік емес кіріс шамалардың өзгеруі кезіндегі эл.тізбегінің коммутациясына арналған электрлік аппарат. Реле автоматика және басқару сұлбаларында кең қолданысқа ие. Яғни, оның көмегімен кірісінде аз қуатты сигналдан шығысында үлкен қуатты етіп басқаруға; логикалық операцияларды қолдануға; эл.тізбегінің коммутациясын іске асыруға; берілген деңгейден бақыланатын параметрдің ауытқуын тіркеуге; есте сақтаушы элемент функциясын орындауға т.б болады. Электромагниттi, пневматикалық және температуралық релелер деп бөлінеді. Релені физикалық шамасының түріне орай: электрлік, механикалық, жылулық,оптикалық,магнитті, акустикалы және т.б жіктейді. Электромагниттi реленiң негiзгi бөлiктерi: электромагнит, зәкiр және ауыстырып қосқыш. Электромагнит магниттi материалдан өзегi бар катушка оралған электр өткiзгiшi болып табылады. Зәкiр - пластинасы итергiшi арқылы магниттi материалдан байланысқан бағдарлаушы. Ауыстырып қосқыштар артта жүрушi, ажыратылатын, ауыстырып қосатын бола алады. Реле үш негiзгi функционалдық элементтерден тұрады: қабылдаушы, аралық және атқарушы.1.Қабылдаушы элемент-бақыланатын шаманы қабылдайды және оны басқа физикалық шамаға өзгертедi.2.Аралық элемент-шаманы астапқы берілген шамамен салыстырады және оның жоғарлап кеткенін біріншілік әсермен атқарушы элементке жібереді. 3.Атқарушы элемент-реленің әсерін басқару тізбегіне жіберуді іске асырады. Осы элементтердің барлығы анық бейнеленген немесе бірбірімен байланысқан болуы мүмкін. Атқарушы элемент құрылғысы бойынша контактты (түйіскен) және бесконтактты(түйіспеген) реле болып бөлінеді. Контактты реле басқару тізбегіне эл.контакттар көмегімен әсер етеді,ал бесконтактный реле басқару тізбегіне шығыс эл.тізбегінің параметрлерін немесе кернеу деңгейін кенеттен(резко)өзгерту арқылы әсер етеді. Элмагнитті реле тұрақты және айнымалы ток релелеріне бөлінеді. Элмагн.реленің жұмысы катушка орамдары арқылы ток өткен кезде металл сердечникте пайда болатын элмагнитті күшті қолдануға негізделген. Элмагн.ттің сердечнигінің ішінде бір немесе бірнеше контактты жылжымалы якорь орналасқан. Оларға қарамақарсы сәйкес келетін қозғалмайтын қос контакттар орналасады. Бастапқы жағдайда якорьді пружина ұстап тұрады. Кернеу берген кезде электромагнит якорьді тартып, оның күшін игеру арқылы реленің құрылымына байланысты контактты тұйықтайды немесе тұйықтамайды. Кернеуді өшірген сон пружина якорьді қайтадан бастапқы жағдайына акеледі. Кейбір моделдерде электронды элементтер қосылуы мүмкін. Катушка орамына қосылған резистор реленің айқын жұмыс істеуіне, немесе конденсатор паралель конттактар арасындағы шуды төмендету үшін қосады.

Геркон

Геркон-герметикалық шыны қалыпқа дәнекерленген қос ферромагнитті контакттан тұратын электромеханикалық құрылғы. Герконга тұрақты магнитті жақындатқанда немесе электромагнитті қосқанда контакттар тұйықталады. Герконды орналасу датчигі, соңғы сөндіргіш және т.б ретінде қолданады. Электромагнитті катушкасы бар геркон герконды релені құрайды. Контакт түрі бойынша геркондар бірнеше топқа бөлінеді: тұйықталған контактылы, тұйықталмаған контактылы, ауыстырып-қосқыш контактылы геркондар. Құрылымдық ерекшелігі бойынша : құрғақ(қатты контактылы) және сынапты( сынап тамшысы электрлік кедергісін азайтады және жұмыс процесінде пластиналарда дірілді болдыртпай, контактталатын бетті дымқылдайды). Геркондар тезәрекеттілікті, сенімділікті жоғарлату, қатты агрессивті және шаң ортада жұмыс істеу үшін арналған. Геркон 100В кернеу кезінде токты 5А деин коммутациялауға қабілетті және ондаған және жүздеген миллион өңдеулерді қамтамасыз етеді. герконның ұзындығы бірнеше см болады. Герконның әрекет ету принципі ферромагнитті денелер арасындағы магнит өрісінен пайда болатын әркеттесу күшін қолдануға негізделген. Герконга белгілі бір кернеудегі магнит өрісімен әсер еткенде, ферромагнитті контакттар магниттеледі. Олардың аяқ жағында әр аттас магнит полюстері пайда болады. Ферромагнитті пружиналардың әр аттас полюстары бір біріне тартылып, контактты пружиналар деформацияланады және контакт тұйықталады. Магнит өрісі әсерін тоқтатқанда серпінділік күші пружинаны бастапқы қалпына әкеліп, контакт ажыратылады. Геркон электрлік аппараттан тұрады. Ол электр тізбегін механикалық ажырату немесе магнит өрісінің оның элементтеріне әсерін тұйықтау арқылы өзгертеді.

.

15.Атқарушы механизмдердің орналасу датчиктері. Бұл датчик атқарушы механизмнің реосттаты датчигінің кедергісінің ағымдағы мәнін тұрақты токты 4-20мА үздіксіз аналогты сигналға түрлендіруге арналған. Датчик техн.процессті автоматтандыру жүйелерінде аналогты кіріс 4-20мА болатн контроллерлермен бірге қолданылады және атқарушы механизмнің орналасу мен синхрондау жұмысын қашықтан бақылауға қолданылады.

Бірфазалы асинхронды қозғалтқыш. Бірфазалы асинх.қозғ- электр желісінен жиілікті түрлендіргіштің қолдануынсыз бірфазалы айнымалы токпен жұмыс жасаитын және жұмыс режимінде статордың тек бір орамы қолданылатын қозғалтқыш. Қозғалтқыштың ерекшелігі құрылысының қарапайымдылығы( роторы қысқаша тұйықталған ). Кемшілігі: іске косу(пусковой) моментінің аздығы(тіпті жоқтығы) және ПӘК төменділігі. Артықжүктік қасиеті өте төмен. Бірфазалалы асинх.қозғалтқышты Вт кВт дейін шығарады. Мұндай қозғалтқыштар негізінен аз қуатты желдеткіштерде, кір жуғыш машинаның, холодильниктің, кішігірім өңдеуші станок өткізгіштерінде қолданылады. Жұмыс істеу принципі:статор екі орамнан тұрады:жұмыстық және іске косу. статордың бірфазалы тоғы жүріп тұрған магнит өрісін туындатады,оны амплитудасы бірдей және қарама-қарсы жағында бірдей жиілікпен айналатын 2өріске бөлуге болады. Қозғалмаған роторда бұл өрістер шамасы бойынша бірдей,бірақ белгісі бойынша әртүрлі момент туғызады. Сондықтан іске қосқан кезде қозғалтқыштың арнайы іске қосу қабілеті жоқ қорытқы моменті 0-ге тең, және қозғалтқыш аиналуды бастай алмайды. Алайда егер ротор бір жағын айналдыратын болса, онда моменттің біреуі көп болады және қозғалтқыш білігі бастапқы айналу жағына қарай айналып бастайды. Жалпы қозғалтқыш статорында іске қосу орамы жұмыстық орамға 90 градус бұрыш жасап орналасады. Ал токтардың жылжыуы тізбекке қосымша фазажылжытушы элементті(активті резистор, индуктивтілік катушкасы немесе конденсатор) қосу арқылы іске асырылады.

17. Басқарылатын жартылай өткізгіштік түзеткіштер.Түзеткіш-айнымалы ток энергиясын тұрақты ток энергиясына статикалық әдіспен түрлендіретін екіншілік электрлік корек көзі.Ал басқарушы түзеткіш д/зкірісіндегі өзгермеген кернеуді шығыс кернеуі басқаратын түзеткіш . Шығыс кернеуін трансформатордың біріншілік және екіншілік орамдарын қосу арқылы немесе ток тізбегіне реостатты енгізу арқылы реттеуге болады. Басқарылатын түзеткіштің негізгі элементі - тиристор. Кез келген түзеткіш сұлбасы 3 негізгі элементтен тұрады: 1)күштік трансформатор-желіден және гальваникалық желіден коректенетін кернеуді жоғарлатуға немесе төмендетуге арналған құрылғы. 2)Біржақты өткізгішті тузетуші элемент(вентиль)-айнымалы кернеуді пульсирующий кернеуге түрлендіруге арналған.3)фильтр-пульсті ккернеуді деңгейлестіруге арналған. Түзеткіш әртүрлі сипаттамасы бойынша жіктеледі:1)түзету сұлбасы бойынша-кернеуді еселейтін көпірлі біржартылайпериодты, екіжартылайпериодты,көпфазалыт.б.2)түзетуші элемент түріне байланысты- лампалы жартылайөткізгішті, газаотронды т.б.3) түзетілген кернеу шамасы бойына-жоғары және төменгі кернеулі.4) тағайындалуы бойынша- анодты тізбек, сетканы экрандаушы тізбек,коллекторлы тізбекті басқарушы сеткалы тізбек корегі үшін, аккумуляторды зарядтау үшін транзисторлар тізбегі т.б болып бөлінеді. Негізгі сипаттамаларына: тұрақты токтын номинал кернеуі, түзетілген номинал ток, желі кернеуі, пульсация, пульсация жиілігі, пульсация коэффициенті, фильрация коэффициенті, түзеткіштің шығысындағы кернеудің тербелісі жатады. Кезкелген жарт.өткізгішті түзеткіш негізгі екі бөліктен тұрады:металл электродтан және жарт.өткізгіш пластинадан. Металды жарт.өткізгішпен жанастырған кезде техн.өңдеу нәтижесінде немесе қолданған материалдың қасиетінің арқасында жұқа қабат "тиекті қабат"(запорный слой) түзіледі. Осы қабатты техн.өңдеумен алу процессі түзеткішті формалау деп аталады. Тиекті қабаттың кедергісі токтың бір бағытта өтуінде аз, ал қарама қарсы өткенінде алдыңғыға қарағанда көп болады. Токтың бірінші бағыты өтетін, ал екіншісі тиекті бағыт деп аталады. Кернеу және түзеткіш элементтен өтетін ток арасындағы тәуелділік түзеткіштің қасиетін сипаттайды және вольтамперлік сипаттама деп аталады.

18.Инверторлар.

Инвертор- тұрақты токтың жиілік және кернеуін өзгерту арқылы айнымал токка түрлендіретін құрылғы. Ол тұрақыты ток энергиясымен қоректеніп айнымалы ток энергиясын береді.

.