Салықтық жоспарлау этапары.

Негізгі ұғымдар: жоспар, салық, жүйе, уәкілетті органдар.

1. Салық салуды мемлекеттік басқарудың негізгі элементтерінің біріне мемлекеттік салықтық жоспарлаужатады.

Мемлекеттік салыктық жоспарлаумемлекеттің салықтық юрисдикциясының ауқымын, салықтық жоспарлар мен болжамдарды, салық салу концепцияларын әзірлеу, негіздеу және қабылдау тәртібін, осы аядағы уәкілетті (кұзыретті) органдардың ұйымдастырылған түрде бекітілген өзара қарым-қатынастары жүйесін, салықтар жүйесін және салықтық міндеттемелерді, экономикалық-құқықтық актілерді қабылдау қағидаларын айқындайтын салықтық құқықтың жалпы бөлімінің инсти­туты болып табылады.

Салык төлеуші занды немесе жеке тұлғалардың салықтык заң актілерінде және өзге де нормативтік салықтық құқықгық құжаттарда көзделген салықтыкқ ынталандыру әдістерін пайдаланып өздеріне жүктелген салықтық міндеттемелерін ықшамдауға (нактылы салыкты төлеуден белгілі мерзімге босатуға төлеумінің сомасын айтарлыктай азаітуға) бағытгалған кұкыкка сай, тиісті нормативтік кұкыктык актіге негізделген іс-әрекеттері салыктык жоспарлау болып табылады.

Мемлекеттік салыктык жоспарлау тактикалык және стратегиялык жоспарлау болып бөлінеді.

Мемлекетгік салыктык жоспарлау салыктар бойынша жоспарлы тапсырмаларды қарастыру кезінде мына кезендерді қамтиды:

1) Үкіметтің және салык органдарының осы аядагы накты іс-кимылдарын және салык салу саласындағы максаттар мен міндеітерді айкындау;

2) стратегиялык коғамдык саяси максаттарды есепке ала оты­рып салык салу концепцияларын әзірлеу және оны багалау;

3) салык салуга катысты тәсілдер мен жолдарды өзгертетін немесе сактайтын ұтымды салык концепциясын тандау және негіздеу.

Осы мемлекеттік салыктык жоспарлау белгілі кезендеріне байланысты:

I) жедел салыктык жоспарлау (бір токсанга);

2) ағымдағы салыктык жоспарлау (бір жылга);

3) ұзак мерзімді және стратегиялык салыктык жоспарлау болып болінеді.

Мемлекетгік салыктык жоспарлауды іске асыру кезінде салык салуга байланысты болжамдар бюджеттік тапсырмалар иегізінде қалыптастырылады және еліміздін әлеуметтік-экономикалык дамуының багдарламаларында беріледі.

Мемлекеттік салыктык жоспарлаудың негізгі міндетіне бюджеттік тапсырманың басым бағыттарының салыктык түсім көздеріп жәңе_?еліміздің әлеумегтік-экономикалык дамуынын перспективалык бағдарламаларың экономикалык тұргысынан немесе заң жүзінде кабылданған салық концепциясы көлемінде негіздеу жатады.

Салыктык жоспарлау кезіндегі болжамдау міндеттеріне:

1) мемлекеттің әкімшілік-аумактык кұрылыстарының жиынтык табысын бағалау;

2) салыктык түсімдердің көлемін салыктардың түрлері мен әкімшілік аумактык кұрылыстар бойынша болжау;

3) когамның әлеуметтік-экономикалык кажеттіліктерін түтасымен және аумактар болігінде болжау;

4) инфляция деңгейін, бағалар индексін және өзге де рыноктық көрсеткіштерді болжау жатады.

Мемлекеттіқ салыктык жоспарлауының барысында калыптастырылып, заң жүзінде көрініс тапкан салықсалудың жалпы концепциясы коғамдык-саяси және экономикалык, сондай-ак салыктык стратегиялык максаттарды іске асыруды камтамасыз етеді.

Мемлекеттік салыктык жоспарлау көбінесе ағымдағы салык­тык жоспарлау түрінде жүзеге асырылғандыктан, ол накты кар-жылык жылға түсетін салыктык түсімдердің жоспарын қалып-тастырумен байланыстырылады және салыктык міндеттемелердің орындалуын камтамасыз ететін тәсілдердентүрады.

Сонымен, салыктык жоспарларды іске асыру механизмі мынадай:

- салык төлеушілерлің кұрамының өзгеруін есепке алу;

- бағалар мен баға саясатының өзгеруін есепке алу;

- рынок конъюнктурасын есепке алу;

- өндірістік және әлеуметтік инфракұрылымдардың өзгеруін есепке алу;

- экономикадағы салалыктенденцияларды есепке алу;

- корпорациялык және жеке каржылык-шаруашылык кызметтерді есепке алу;

- қогамдағы саяси тенденцияларды есепке алу;

- бюджеттердіңсалыктык бөлігін орындаудың экономика­лык талдауын жүргізу;

- салык механизмін және оның элементтері атқаратын кызметтерін корытындылау;

- бюджеттердіңсалыктык бөлігінің орындалуына бакылау жүргізу;

-салыксалу жүйесін жетілдірудің негізгі бағыттарын аныктау;

- салык салу тактикасы мен стратегиясын іске асыру жөнінде есептеме беру;

- бюджеттік-салыктык катынастар аясына үнемі бакылау жүргізу;

- өткен кезендер бойынша экономикада калыптаскан тенденцияларды есепке ала отырып салык режимінін варианттарын іздестіру;

- салык төлеушілердің топтары, каржылык-шаруашылык кызметтерінін типтері және аумактар аркылы ұтымды салык салу варианттарына баға беру;

- болашак салык режимдерінің тиімділігін негіздеу;

- салыктык түсімдер бөлігінде бюджеттің орындалуына талдау жүргізу кезінде, онын нәтижесін есепке ала отырып салык­тык кірістердіц жобасын есептеу;

- мемлекеттік деңгейде алынатын салыктар мен өзге де міндетті төлемдердің жергілікті бюджеттерге аударылатын мөлшерін айкындау;

- бюджеттік кірістерді салыктык түсімдер аркылы калып-тастырудың тиісті баптары бойынша парламент пен үкімет қабылдаған салыктык міндеттемелерді талкылау;

- бюджеттік кірістерді нақтыландыру және осы жөнінде түпкілікті келісімге келу негізінде тиісті заңдарды кабылдау тәрізді іс-шаралардан тұрады.

Мемлекеттік деңгейде алынатын салыктар мен өзге де міндетті төлемдердің тиісті сомаларының каржылык көмек ретінде жергілікті бюджеттерге аударылатын мөлшерін айкындау мемлекеітің салыктык жоспарлауының өзекті міндеті болгандыктан, біз жергілікті бюджеттердің кірістсрінің көлемі көбінссе республикалык бюджеттен каржылык зандарда белгіленген субвенциялар мен трансферттік төлемдер түрінде берілген мөл-шеріне байланысты калыптастырылатынын, осыған орай рес­публикалык бюджетті калыптастыру процесінің әкімшілік аумактык кұрылыстардың бюджеттерін калыптастыру жұмыстарымен тығыз байланыста болатынын әрдайым естен шығар-мауымыз кажет.

Салыктык жоспарлау барысында нормативтік кұкыктык база ретінде салыктык және каржылык зандар (мәселен «Салык кодексі» және «Бюджет кодексі», аталкан зандарға тәуелді бұйрыктар, нұскаулыктар және ережелер) пайдаланылады.

Салыксалуды жоспарлау жүйесі бюджеттік кұрылыс аукымында, оларды негіздеу және бағалауды болжаумен, сондай-ак жоспарлы салық тапсырмаларын және салык концепцияларын калыптастырумен айналысатын күрделі ұйымдастырылу кұрылымы бар жоспарлау органдары мен әртүрлі ведомстволарға жататын бөлімшелерден тұрады. Мәселен, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі, Қаржы министрлігі, оның кұрылымдык бөлімшелері, Қаржы министрлігінін Салык комитеті, Кедендік бакылау комитеті, статистикалык және акпарат беру мекемелерінің және т.б. салыктык жоспарлау жүйесіне і ікелей катысы бар.

Мемлекеттік салыктык жоспарлауды және оған байланыс­ты іс-шараларды жүргізу кезінде салық төлеушілерді, салык салу объектілері мен салык салуга байланысты объектілерді, салык базасын, салык ставкасын, салыкты есептеу, төлеу тәртібі мен тәсілдерін, есепті кезен мен декларация табыс ету мерзімін, салык төлеушілердің кейбір санаттарына жөңіл детілген салык режимін, салык әкімишілігін жүргізу тәртібін, мемлекеттің салык салу кұзыретінін шегін; халыкаралык салыктык шарттардын отандыксалык салу жүйесіндегі ережелерін, салыктык міндет-теменің тиісінше орындалуын камтамасыз ету жолдарын, бюджеттік тапсырмалардыц салықтык түсім көздеріне катысты сандык және сапалык көрсеткіштерін, бюджеттердің кірістері мен шығыстарын салыктык түсімдер бөлігінде калыптастыруға байланысты болашакта мемлекет аумағында жасалынатын жиынгы кұлтгыкта табыстын болжамды көлемін, болжамдауга катыс­ты негізгі макрокөрсеткіштердің өзгеру динамикасын айкындауға септігін тигізетін мемлекеттің экономикалык және әлеуметтік дамуының кешенді бағдарламаларының шынайы эконо­микалык шарттылыктарын негіздеу процестерін, әр деңгейдегі бюджсперді салыктык түсімдср арқылы калыптастыру бөлі-гіндегі тапсырмаларын мұкият нактыландыру және салык ставкалары мен жеңілдіктерінің үлестік бөліну тәртібін, мемлекеттің фискальдык, салыктык саясатын калыптастырудың басым бағьптарын, салык салу аясындағы принциптер мен ережелерді, салык зандарып және каржылык зандарды кабылдау негізін кұрайтын экономикалық тургыдан негізделіп, заңи ресімделген кағидалар мен ғылыми тұжырымдарды белгілеу жүзеге асырылады.

Мемлекеттік салыктык жоспарлау процесінде алынған нәтижелердің кезекті қаржы жылына арналған (басым бөлігі салык­тык түсімдерден кұралатын) Республикалык бюджет пен жергілікті бюджеттертуралы каржылык зандарды, олардың кірістері мен шығыстарын калыптастырудың үш (бес) жылдык болжамы жөніндегі нормативтік кұкыктыкактіні кабылдауға, салыкзаң-дарына өзгерістер мен толыктырулар енгізуге, сондай-аксалык салу жүйесін халыкаралык тиісті стандарттарға сәйкестендіру және салык зандары жүйесін айтарлықтай дамыту максатында салык кодексін жетілдіруге аркау болатыны сөзсіз.

Алайда нарыктык дамыган шет елдерде мемлекеттін салык­тык менеджментінің концепциясы тек мемлекеттік салыктык жоспарлау аясын үана аркау етіп коймай, сонымен бірге оүан қарама-кайшы корпорациялык салыктык жоспарлау аясына да негізделеді және мемлекеттің экономикалык кеңістігіндегі трансформациялык жай-күйлер мен фискальдык саясат тұрғы-сынан осы екі аянын біртұтастығын көздейді.

Салык салуды мемлекеттік баскарудың экономикалык әдістері корпорациялар мен жеке кәсіпкерлік деңгейіндегі капитал козгалысын баскару әдісінен ерекшеленеді. Бұл орайда салык салу жүйесінің фискальдык функциясынын тиімді іске асырылуын камтамасыз ету, сондай-ак корпорациялык аялар мен жеке кәсіпкерлік субъектілерінің экономикалык мүдделерін (олардың салыктык шығыстарыи ыкшамдау) сактау көзделеді.

Корпорациялык және жеке салыктык жоспарлау КР'заң актілері мен тиісті салыктык шарттарда белгіленген салык жеңілдіктері мен префренцияларын мүмкіндігінше толык, дұрыс және сауатты колдану, осыүан байланысты мемлекеттіқ бюджеттік-каржылык (фискальдык) және салык саясатының максатты багыттарын есепке алу, сондай-ак салык әкімшілігінін өздеріне катысты іс-әрекеттерін болжап, бағалаудан тұрады.

Салык төлеушілердің (занды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердін) салыктык міндезтемелерінін ыкшамдалуы ірі, орта және шағын бизнесті одан әрі дамытуга кажетті ішкі каржылык резервтерді аныктауга септігін тигізеді.

Корпорациялык салыктык жоспарлау тактикасы салыктык төлемдерді ыкшамдау, салык заңнамасын сактау, каржылык тәуекелдерге ұрынып калмау және банкроттыққа ұшырамаудың айла-амалдарын максат етеді. Корпорацияларға және жекеше кәсіпорындарға қызмет істеуге тартылған аудиторлар заңгерлер экономикалык және кұкыктык талдау негізінде кор-порациялардын ықшамдалган салыктык бюджеттерін әзірлейді.

Сонымен, корпорациялык салыктык жоспарлау тактикасынын максаттарына:

- корпорациялар мен жеке кәсіпорындардың болмысына және каржылық-шаруашылық кызметтеріне тікелей катысты зандарды, сондай-ак салык заннамасын терендетіп зерделеу және олардың принциптерін өз мүдделеріне сай сауатты пайдалана білу;

- корпорациялар мен жеке кәсіпкерлік аясында каржылык-шаруашылык кызметке сай келетін ұйымдык кұкыктык нысанды тандау;

- корпорациялык капиталды орналастыру барысында каржылык-шаруашылык шарттардың ерекшеліктері мен мәмілелердің мән-жайларын пайдалану;

- кәсіпорындарды тіркеу орнын және каржылык-шаруашылык кызметті жүзеге асыратын орынды тандау жатады.

Демек, бұл орайда корпорациялардың баскарушы органдары (немесе жеке баскарушысы), сондай-акбасқа да кәсіпорындар төлейтін салыктарға және жалпыға бірдей не арнаулы салык режиміне байланысты аталған заңды тұлгаларды орналастыру аукымының ерекшеліктеріне назар аударылады.

Занды тұлғаны тіркеу орнын тандау кезінде нақтылы әкім-шілік-аумактык құрылыстың салық салу жүйесінің жергілікті ерекшеліктерін, салык саясатыныңбасымдыктарын, салык режимін және т.б. салык салу салмағын жеңіл дегетін жағдаяттарды міндеггі түрде есепке алу кажет.

Сонымен катар тандалынған әкімшілік аумактык бірлікте орналасатын занды тұлғаның ұйымдык-кұкыктық нысанының нақтылы каржылык-шаруашылык кызметтін мақсатына сай кұрылғаны дұрыс әрі тиімді болады, сондай-ак болашак салык­тык міндеттемелерді айкындауға және салык режиміне бейім-делуге мүмкіндік береді.

Корпорациялар мен өзге де кәсіпорын, ұйымдар ағымдағы каржылык-шаруашылык (кәсіпкерлік) кызметтерін жүзеге асыру барысында тиісті заң актілері мен өздеріне катысты салык­тык шартта көзделген салыктық ынталандыру әдістері мен жеңілдіктерді толығымен, сауатты, сондай-ак коғамдык-мемлекеттік, корпорациялык және жеке кәсіпкерлік мүдделер түрғыисынан тиімді пайдалануға тиіс.

Корпорациялык салыктык жоспарлауды жүзеге асырған салыктелеу шілерге олардың осындай іс-әрекеттері процесінде салык төлеуден заңсыз жалтарудың орын алмағанын және осы іс-әрекеттердін басты максаты салык төлеуден кұкыкка сай құтылу болып табылатынын дәлелдеу ауыртпашылығы жүктеледі.

Салық төлеушінің зандык негізде салык төлеуден (салык­тык міндеттемелерін ыкшамдау аркылы) кұтылу жөніндегі кұкығы талассыз екенін және оның салык төлеушінін тиісті меншік кұкығына тікелей байланысты болатынын нарыктык дамыган елдердің сот практикасынан байкауға болады.

Корпорациялык салыктык жоспарлау барысында ұзак мерзімді инвестициялар әкелінуге тиіс елдегі инвестор занды тұлғаның салыктык шыгыстарын барынша азайту немесе салык төлеуден мүлдем кұтылу мүмкіндіктері багалануга тиіс. Кор­порациялык салыктык жоспарлау салыктык шыгыстарды баскаруға, сондай-ак корпорациялар мен шағын бизнестің жиынтық салыктык міндеттемелерін зандык негізде азайтуға айтар­лыктай септігін тигізеді.

Сонымен корпорациялык салыктык жоспарлаудың максатына салыктык төлемдердің көлемін ыкшамдау жатады. Осыған орай: каржылык-шаруашылык жүргізудің әртүрлі жолдарын кұру, және ағымдағы салык және т.б. заң актілеріп сауатты пайдалану; кәсіпкерліктің салык режимі және т.б. талаптарға сай келетін ұйымдык-кұкыкгык нысанын тандау; әртүрлі шаруашылык шарттардың экономикалык мүмкіндіктерін пайдалану; бухгалтерлік есепті зандык тұрғыдан мүлтіксіз және сауатты жүргізу; салык салуға байланысты бұзылған кұкыктарын корғаудың үнемді тәсілдерін пайдалану сиякты салыктык міндеттемелерді ыкшамдаудың мүмкін жолдары іздестіріледі.

Мемлекеттік және корпорациялык салыктык жоспарлау мемлекеттік бюджеттің салыктык кірісіне, сондай-ак фирмалардың корпорациялык салыктык шығысына байланысты нактылы мән-жайларды айкындайды, елдегі әлеуметтік-экономикалык проблемаларды жүйелі түрде көрсете алады, салык әкімшілігін салык салу аясындағы тиісті мүдделерді есепке ала оты­рып жүргізу жолдарын болжамдайды, концерндердің ішкі трансферттік бағаларын кұру жөніндегі іс-әрекеттерінің салык заннамасы тұрғысынан каншалықты рұксат етілгенін (немесе көзделгенін) аныктауға мүмкіндік береді, инвестицияланатын орташа пайдасын, сондай-ақ салық ставкасының процентін (дис­конт ставкасын) болашак салыктык төлемдер ағымына колда-нуды болжамдау аркылы фирманын салык төлеу кабілетін ай­кындайды, салыктык реттеу және салыктык бакылау бағыттары мен экономикалык-кұкыктык тәсілдерін, салыктык аудиттің ерекше кұкыктык-бакылау функциясын, сондай-акфискальдык мониторинг институтының жұмыс істеуін ұйымдастыру-баскару процесін болжамдайды.