Тақырып. Сұрапыл табиғи апаттар кезінде көмекті ұйымдастыру - 2 сағат

Дәріс жоспары:

1. Сұрапыл табиғи апаттарда шешілетін міндеттер.

2. ТӘК-да халықты қорғау принциптері мен әдістері

Уақытында шешілетін мінднттің анықтамасы мен жіктелуі тек қана теориялық емес, ең бірінші практикалық мағынасы жағынан өте маңызды.

ТЖ әрекетінің басты мақсаты-адамдарды қорғау. Бірмезгілде мынандай міндеттер түрі болуы мүмкін:

1.Қауіпті фактор әрекеті аймағынан адамдарды көшіру. Бұл міндет ТЖ аймағының ішкі адам күштерінің қатысу мен және оларға қосымша сырттан көмек жұмылдыру арқылы орындалады .

2. Осы фактор әсерінде қалған және өзбеттерімен қорғана алу мүмкіндігінен айырылған адамдарға /балалар,үлкенкісілер, ауру адамдар/ көмек көрсету. Бұл міндетті арнайы дайындалған құтқарушы адамдар шешеді.

3. Өзін-өзі құтқару, тірі қалу –мұндай міндет әр жеке адамның немесе топтағы адамның алдында алынған жағдайда туындырады. Мұндай міндеттердің жақсы жағынын шешілуі, адамдардың арнай дайындығын талап етеді.

4. Құтқарушылардың өздеріне қауіпсіздік қамтамасыз етеді.

Зілзалалы қатерлер заттың тез қозғалуы нәтижесінде /жерсілкінісі, опырылмалар/ болуы мүмкін, жердің ішкі қуатын босату процесінде /жер сілкінісі/; өзен, теңіздердің жалпы деңгейінің көтерілуінде /су тасқаны, цунами/; қатты желдің әсерінен /дауылдар, циклондар/. Кейбір зілзалалы қатерлер /өрт, опырылмалар, үгінділер/ адамның әрекетінің нәтижесі болып табылады. Зілзалалы қауіптер жалпы мемлеткеттік трагедия, әсересе болатын аймақтардың апаты болып табылады. Зілзалалы қатерлерде мекемелер құлайды, материалдық құндылықтар жойылады, ең бастысы адам өлімі. Олардың үйі мүліктері жойылады.сонымен қатар, зілзалалы қатерлер халықтың өміріне жағымсыз әсер жасайды, ол жалпылық инфекциялық аурулардың қозуы болуы мүмкін. Зілзалалы қатерлерден зардап шеккен адамдар саны өте көп болуы мүмкін, оның пайда болу сипаты әр түрлі болуы мүмкін. Адамдар көбінесе су тасқынынан зардап шегеді /жалпы деңгейден 40процент/, одан кейін қатты желден /20 процент/; жерсілкінісі мен құрғақшылықтың /15 процент/. Басқа зілзалалы қатерлер түрінен жалпы зардабы 10процент шамасында.

Төтенше жағдайлардың экологиялық сипатына топырақты қопару және оның ауыр металдармен ластануы химиялық заттар жатады.

Радиоактивті және химиялық заттарды таңдау

Жасалатын ТЖ және бүгінгі таңда қолданылатын әскери-саяси жағдайында қолданылатын зақымдау тәсілдерінен халықтың қорғаныс кешендерін паналауы қорғаныстың ең берік тәсілі болып табылады.

Қорғаныс кешендері-бұл халықты физикалық, биологиялық қауіпті және зиянды факторлардан қорғауға арайы жасалған инженерлік кешендері.

Жеке қорғаныс құралдары халықты радиоактивті заттар мен бактериалық құралдардың организм ішіне, тері қабаты және киімге түсуінен қорғауға арналған.

Медициналық жеке қорғаныс тәсілдері ТЖ болған жердегі халыққа медициналық көмек көрсетуге және сақтандыруға арналған. Олардың көмегімен адам ағзасындағы зиянды факторларының әрекетіне қарсы тұруды жоғарылату, адамдарды зақымдау дәрежесінің дамуын төмендету немесе ескерту, тіпті адам өмірін сақтау шаралары кіреді. Оларға : радиопротекторлар /мысалы, тонизирленген сәулеллену әрекетінің дәрежесін төмендетілеген гистамин/, антидоттар /улағыш заттарының әсерін төмендету немесе белгі беретін заттар/, бактерияға қарсы құралдар /антибиотиктер, интерферондар, вакциналар, анатоксиндер және т.б./, және жартылай санитарлық өңдеу тәсілдері /жеке тану пакеті, жеке антихимиялық пакет/ жатады.

ТЖ –ғы халықтың өмір сұру қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін бірқатар шараларды алдын ала жүзеге асыру өте маңызды:халықты ТЖ әрекетіне оқыту:ТЖ болатын қауіптің алдын-ала алатын дәрежесінде ұйымдастыру; радиациялық, химиялық, биологиялық, сонымен қатар дозиметрлік, лабораториялық барлауды ұйымдастыру және өткізу; өртке қарсы, эпидемияға қарсы сақатандыру және санитарлық –гигиеналық шараларды өткізу; кейінге қалдыратын және құтқару жұмыстарын өткізуге арналған материалдық құралдар қорын құру.

ТЖ –да тіршілік әрекеті қауіпсіздігін қамтамасыз ету

ТЖ-ды болжау –бұл бағдар таба білу және жағдайды бағалау әдісі, ол стихиялық апаттарда, авариялар нәтижесінде болады. ТӘҚ-де болжау мағынасы жағдайды шамалау үшін алынған мәліметтерді қолдану дәрежесімен анықталады.

Жер сілкіністерінің сейсмикалық аудандарда судың химиялық құрамын жүйелі түрде талдау, жердің қатылық, электрлік және магниттік сипаттарын өлшеу және құдықта таза судың деңгейін өлшеуді бақылау жолымен болжауға болады. Статистикалық, табиғи, георграфиялық, температуралық жағдайды ескере отырып, орман, шым тезек және басқада ландшафттік өрттерді коэфициентерін жинақтау негізінде болжау кең қолданылады. Жасырын өрттер ошағын /шымтезек, жер асты/ табу үшін және орман өрттерінің қауіпін болжауға ұшақтан жер серіктерін түсіру инфро-қызыл апаратурасы қолданылады. ТЖ-ң шығуымен қаупті жағдайды болжау математиалық әдістермен іске асады. Заттардың немесе энергияларадың қоры потенциалды қауіпті объектілерді /координаты/ болжау жағдайлары үшін бастапқы мәліметтері болып табылады; халықтың саны оның тығыздығы,салымдардың сипаты, қорғаныс кешендірінің түрі және саны, олардың сиымдылығы және т.б. мәліметтер /метео жағдайлар және жер сипаты/,болып табылады. Кейінгіге қалдырылмайтын және құтқару жұмысынын жүргізілуінің ұйымдастырулымен зақымдау ошақтарында болған жағдайды болжау жан-жақты қарастырылып, талданып және бір шешім қабылданады.

Өкінішке орай ТӘҚ-де және берікті емес болжаулар қолданылады. ТЖ –ң зиянын болдырмау үшін қажетті шараларды төмендегідей топтастыруға болады.

Ұзақ мерзімді болжауға негізделген фондық /үнемі жүргізілетін/ шаралар, құрлыстық және монтаждық жұмыстарды орындау , қауіп болу тұралы халыққа хабардар ететін берік жүйелер құру, қорғаныс кешендірі қорының жиналуы және халықты жеке қорғаныс құралдары мен қамтамасыз ету; лабораториялық бақылау және барлау радиациялық, химиялық және бактериологиялық бақылау ұйымдастыру; ТЖ-ң ережелері және әрекеттеріне халықты жалпы және міндетті түрде оқыту; үнемі санитарлық –гигиеналық және эпидемияға қарсы өткізу: АЭС құрылысынан бас тарту.

АҚ әрекеттінің барлық сұрақтар координациясын АҚШ-ң ведоствоваларың комитеті іске асырады. Оның құрамына қорғаныс ішкі істер көлік және байланыс, ауыл, орман шаруашылығы, денсаулық сақтау , еңбек, әлеуметтік қамтамас ету , өндіріс және сауда министрліктерінің өкілдері кіреді. Осы елдің территориясы 12 азаматтық қорғаныс ұйымына бөлінеді. Азаматтық қорғаныс негізгі ұлттық қауіпке қарсы қызмет құрайды. Осы елде 90 өрт сөндіру округтеррі бар, олар 7000 өрт сөндіру аудандарына бөлінеді.

Осы елдің әртүрлі аудандарында АҚ органдары орталығы бар, олар зардап шекккен халықққа көмек көрсетеді.

Бейбіт және соғыс жағдайында авариялық құтқару жұмыстарын өткізуге тұрақты әскер бөлімшелері қатыстырылады. Жыл сайын ауылдық мекендердің біреуіне оқытулар өткізіледі. Бұларға өртке қарсы қызметпен әскери бөлімдерінен басқа ерікті ұйымдар қатысады.

1957 БҰҰ –ң арнайы дайындалған мекемесі құрылған –атом энергитикасы жөніндегі халыкқаралық агентігі. Бұл Агентік атом эенргиясын бейбітшілікке қолдану саласында халықаралық ынтымастығықты дамыту үшін құрылған. Оның құрамына 110 мемлкет кіреді.

Қоршаған ортаны қорғау бағдарламысы бойынша БҰҰ –ң ЮНЕП жұмыс істейді. Ол биосфера ресурстарын басқарудың ғылыми негізін жасайды.

Негізгі әдебиеттер [4,5,12,18]

Қосымша эдебиеттер:[34,38]