Сурет. Револьвер Соіі «Тгоорег» МК. V, АҚШ, калибрі 9 мм., окпан V п.індығы 4 дюйм, салмағы 1320 гр., / іштронды.

30-8-сурет. Тапанша \¥аПег Р-88 «Сотрасі», Германия, калибрі 9 мм., жалпы ұзындығы 181 мм., оқпан ұзындығы 97 мм., салмағы 822 гр., 14 патронды.

автоматты винтовкасы) қару-жарағы; — үзіліссіз — РПД (Дягтеревтің қол пулеметі) атылатын қару-жарак; — оқтың үзіліссіз атылуын автоматты түрде шектейтін (автоматты үзіліспен атылатын) қару-жарақ.

5. Оқпан саны бойынша және үзындыгына байланысты:

- жалғыз оқпанды; — қос оқпанды; — көп оқпанды;

- үзын оқпанды (мылтық, карабин, винтовка); — орташа (автоматтар); - қысқа оқпанды (тапанша, револьверлер);

6. Калибрі бойынша:

- иір окданды: кіші калибрі (6,5мм-ге дейін); орта калибрі ((>,5мм-ден 9мм-ге дейін); ірі калибрі (9мм-ден жоғары); — тегіс оқпанды —12, 16, 20, 24, 28, 32 аңшы мылтығы.

7. Оқпанның ішкі қүрылысының құрастырылу ерекшелігі бойынша:

- иір оқпанды винтовка; — тегіс оқпанды.

8. Дайындау тәсіліне байланысты:

- өндірістік (зауыттық, фирмалык және т.б.); қолдан жасал-гми: толығымен жасалған; зауыттан шыққан қарулардың бел-шсі ін қолдана отырып құрастырылып жасалған; зауыттан шық-і .и і қаруды өзгертіп жасаған немесе арнайы құралдар мен жаб-п.ік гарды өзгерте отырып жасалынған (құрылыс-монтажды таппаншалар, газ тапаншалары); — атиптік (қалыптан тыс).

Әр түрлі үлгідегі қару-жарақтың түрін ажырату үшін оның жүйесі, құрылымы және моделі қолданылады.

Атыс құралының жүйесі — атыс құралының жеке құрылысы, ол көбіне конструктордың аты-жөнімен немесе кәсіпорынның атымен байланыстырылады. Үлгісі - өндірістік кәсіпорын өнімдері конструкцияның нақты өзгеруіне байланысты ерекшеленеді. Кейбір түрлері 19—20-суреттерде көрсетілген.

Атыс қаруларынан снарядтар мен гильзаларда әр түрлі іздер қалады. Оқтағы іздер каруды оқтау мен ату нәтижесінде пайда болады. Оқтау кезінде пайда болған іздердін идентификация-лық маңызы болмағандықтан, олар жарамсыз болып табылады. Ату кезінде оқпанның ішіндегі оқтын ойық жиектерімен бай-ланысқа түсуі арқылы оның сыртқы қабатында шұңқыр-сызык іздер пайда болады. Осы іздерді қолдана отырып идентифика-ция жүргізіледі.

Тегіс оқпанды қарулардың бытыраларывда (картечьтерінде) көбіне елеусіз іздер қалады, сондықтан да қару идентификациялауға жатпайды. Қару жүйесінің барлық түрлерінен ату кезівде гильзаларда іздер кдлады. Ал автоматты және жартылай авто-матты карулардан ату кезінде гильзаларды лактырудан іздер қалады.

Оқтау кезіңде гильза түбінің жоғарғы жағында магазин аузынан шығудың сызықты іздері және гильза корпусында патронник жиегінін іздері қалады. Ал ату кезівде соққыш пен патронник қүрылысынан гильзанын капсюлі мен түбінде шүңкырланған іздер қалады. Гильзаны лақтыру кезінде қарудың қайтарғыш (отражатель) пен лақтырғыш бөліктерінен гильзанын корпусында, қалпағында, шеңберлі ойығында шұңқырланған және сызыкты іздер қалады. Осы гильзамен оқтағы іздер жекеленген және тұрақгы болғандықтан, олар иденгафикация үшін маңызды.

Криминалистикалық тәжірибеде зауытта өндірілгенмен сонымен қатар, колөнерлік және колдан жасалған атыс қаруларының әр түрлілері кездеседі. Мысалы, сыртқы көрінісі жағынан атыс қаруына ұқсағанымен де, олар атыс қаруына жатпайды. Сондай-ақ, керісінше, сыртқы көрінісі басқа заттар мен

бұйымдар сияқты болса да олар атыс қаруы тобына жатады (автоқалам, қолшатыр және т.б.)-

Осындай заттарды атыс қаруына жатқызудьщ криминалистикалык белгілері (критерийлері) әскери-техникалык критерийлерден ерекшеленеді. Жалпы белгісі - белгілі бір мақсатта кол-дануға арналуымен катар, атыс қаруына жатқызу үшін арнайы белгілері де болуы керек. Олар: снарядтың лақтырылуы үшін жарылғыш заттар газының энергиясын колдану; снарядтың қозғалысын бағыттайтын оқпанның болуы; оқ-дәрінің (зарядтың) от алуы үшін арнайы құрылғыньвд болуы; конструкцияның жеткілікті беріктілігі және қауіпсіздігі; снарядтьщ жеткілікті әсерінің болуы.

Затгы ату құралы катарына жатқызу үшін соңғы белгісі сандық мағынаға ие болу керек. Криминалистикада осы белгілерді (іағалау критерийлері әскери-техникалықталаптарғақарағанда корсеткіштері өте аз болады. Қару-жарақтың конструкциясы атыстың бірнеше рет болуын қамтамасыз етуі керек. Снарядтың зақымдау әсерін (қирату күшін) бағалаудың ғылыми критериі 0,05 кгм/мм 2 тең минимальды меншікті кинетикалық энергия болып табылады. Бұл көрсеткіш әр түрлі калибрлі снарядтардың 1,1-3,0 кгс.м бастапкы кинетикалық энергиясына сойкес келеді (қирату күшінің әскери-техникалық критерийі 8 кгс.м құрайды).

II. Барлық оқ-дәрі жабдықтарын келесідей топтарға бөліп көрсетуге болады:

Сот баллистикалық зерттеудің келесі объектілеріне оқ-дәрі жабдықтары жатады. Оқ-дәрі жабдықтары бірнеше құрама бөліктерден тұратын күрделі түсінікті көрсетеді. Оқ-дәрі жаб-пі.іқтары үғымы патрон ұғымына тепе-тең.

Қолданылатын ок-дәрі жабдықтарының мынандай түрлерін көрсетуге болады: әскери, аншылық, спорттық, оқытуға арнал-і.ін.

Патрон — деп әдетте, гильза арқылы бір бүтінді құрайтын оқты (бытыра, картечь), порохты, капсюльді айтамыз.

Патрон жабдықгарының қалған барлық элементтерін гиль-За құрайтын (біріктіретін) болғандықтан мүндай патрондар біртүтас (унитарлы) деп аталады;

Патрондарды тәмендегідей бірқатар топқа бөлуге болады:

1.Конструкциясы бойынша:біртүтас (унитарлы); барлық міементтері гильза арқылы біріктірілген; біртұтас емес (унитар-іи,і емес); оқ гильзаға орнықтырылмайды, оқпан үңғысына ор-паластырылады; гильзасыз патрондар; автоматтандырылған оскери қару-жарақ үлгілерівде ғана болады; винтовка С 11 (ФРГ);

2. Қолданатын қару-жарақ оқпан ұңғысының сипатына байланысты:иір оқпанды; тегіс оқпанды; аралас оқпанды болып бөлінеді.

3. Қару-жарақты қолдану орны (мақсаты) бойынша:жаынгерлік; спортгық; ащиылық қару-жарақ, (аң аулау мақса-і ы і ща қолданылады);

4. Қолданылатын қарудың турі бойынша:тапаншалык; револьверлік; аралас; винтовкалық; мылтыққа арналған.

5. Дайындап шыгару әдісі бойынша: зауыттық; колдан жасалған; кайтадан жасал-ған.

6. Қолданылған қару-жарақтың сипаты-на байланысты:штаттык; патровды алмастырушы;

7. Калибрі бойынша:кіші калибрлі (6,5 мм дейін); орташа калибрлі (6,5 мм-ден 9 мм-ге дейін); ірі калибрлі (9 мм ден жоғары).

Элементтердің саны бойынша патрондар екі топқа бөлінеді. Бірінші топ — гильзадан, капсюльден, порохтан және октан тұрады. Екінші топқа - гильзаны, капсюльді, порох-ты, тығын және бытыра немесе картечь не-месе оқты жаткызамыз.

Аталған компоненттерді жеке-жеке қарастырып өтейік.

Порох — түтінді (қара), аз түтінді (механикалык араласқан түтінді және түтінсіз), түтінсіз болып келеді. Түтінсіз порохтар кең тараған, олар пішіні мен түсі бойынша ерекшеленеді.

Капсюлъ — оқ-дәрінің тұтавдырғышы. Снаряд—дегеніміз оқ-дәрі (патронның) лақтырғыш элементі, оған: бытыра немесе картечь, оқтар жатады. Бытыра мен кар-течь зауытта немесе қолдан жасалуы мүмкін. Өндірісте бытыраның үш тобы (ОМ, ОТ, СТ) және аңшылық картечь (КО) кең түрде шығарылады. Бытырадиаметрі өлшеміне байланысты (1,5-тен 5,0 мм-ге дейін) нөмір бойынша ерекшеленеді (11-ден 1-ге дейін). Картечьтің немірі болмайды, ол тек қана диаметрі аркылы ерекшеленеді (5,25-тен 10,00 мм-ге дейін). Бытыра мен картечь зауытта қорғасыннан жасалады. Зауытта жасалған бытыра шар тәрізді болып келеді, оның беті тегіс және жылтырап тұруы мүмкін. Қолдан жасалған бытыра немесе картечь - корғасыннан, шегеден, темірден және басқа да қодда бар материалдар-дан жасалынуы мүмкін. Қолдан жасалған бытыра мен картечь форма жағынан әр түрлі болып келеді.

Оқтар келесідей түрде белініп топтастырылады: калибрі бойынша (кіші, орташа, ірі); қүрылысы бойынша (қабықты, қабыксыз, жартылай қабыкты); басқа бөлігінің формасы бойынша (үшкір қырлы, дөңгеленген, доғал, басы үшкір емес, бас бөлігі

32-сурет. Октын кейбір түрлері және бөлшек атаулары: А-сүйірленген;