Сабақтас мазмұнды бейнелеу үшін ңажетті білім, шеберлік пен дағдылар

Программа балаларды мүсіндеуде, аппликацияда ең алды-мен суреттерде сабақтас мазмүнды көрсете білуге, өмірдегі оқи-раларды, табиғат картиналарын, таныс кітаптардан эпизодтарды ^бере білуді үйретуді ұсынады. Мүндай суреттерге, аппликацияға, мүсіндеуге белгілі бір түрде өз ара байланыстағы жекелеген зат-^таРдың бейнесі кіруге тиіс.

_к . . Суреттерде және аппликацияларда бейнелер

орнГтаГтегоу К^ағаз бетіне, керушіге мүның қай оқиға неме-

се табиғаттың қандай картинасы екені түсінік-

^Ті боларлықтай етіп орналастырылады. Мүсінделген бейнелер

тақтайға немесе столға қойылады. Оларды орналастыру ойың. шықтарды койған сияқты жеңіл. Суреттің немесе аппликация-ның жөні басқа. Қағаздың тегіс бетінде бір оқиғаға енгізілгең адамдар мен заттар үшін орын табу керек. Бүлдіршіндердің бүл міндеттерді шешуге және ойға алған мазмұнды жүрттың бәріне түсінікті етіп керсетуге шамасы жете бермейді. Олар мүсін жа-сауда, құрылыста қолданатын тәсілдерді сурет салуда да қол-данады: заттардын, суретін бүкіл қағаз бетіне салады, персонаж-ды орналастыру үшін керек болғанда қайта салады немесе сы-зып тастайды. Стол мен тақтайша мүсіндеуде қандай роль атқарса, қағаз беті де сондай роль атқарады. Осылайша орын-далған сурет сурет салу процесінде жүргізілген ойын іздерің елестетеді және оны аяқтаған соц көбіне түсініксіз болады. Бі-рақ бірінші сәттерде мұндай сурет бүлдіршінді қанағаттанды-рады.

Программада бейнелердің суретте және аппликацияда орна-ласуына белгілі бір талаптар ұсынылады.

Сабақтас мазмұнды беруге балаларды үйрете отырып, тәр-биеші ең алдымен түрақты кеңістік қатынастарын белгілейді: суреттін. төменгі, жоғары, оң, сол жағы.

Қағаз бетінің төменгі шетіне жүргізілген сызыққа және жо-лаққа суреттерді қатар орналастыру балалар үшін мейлінше қарапайым, оның өзінде заттар алдыңғы қатарда болады. Ал-дағы уақытта жердін, немесе жолдың жолағы жалпак болуы, беттің жартысындай немесе одан көбірек орын алуы мүмкін, сөйтіп балалар суретті бүкіл жолаққа орналастыра отырып, тек алдыңғы қатарға емес одан әрі екінші және үшінші қатарға ор-наласқан заттарды да салады. Осылайша балалар суретте кеңіс-тік тереңін беруге әкелінеді.

Олардың бейнелерді кеңістікке орналастырудьщ түрлі әдісте-рін меңгеруі сюжетті, сабақтас мазмұнды беру үшін жаңа мүм-кіндік береді.

Бір картинадағы бейнелердің белгілі дәреже-

Салыстырмалы де келісімі заттардың көлемі түрғысынан да

көлем жәнө қажет. Балалардың өздері осыған көбіне нем-

^орналасу' қүрайды қарайды: гүлДің ағаш сияқты биік

жағдайы екені, ал үйдің жанында қыдырып жүрген

қыздың бойы үйдің шатырына дейін жететіні

оларды абыржыта қоймайды. Балаларды көлемдік қатынастар-

ды беруге үйрете отырып, олардың назарын заттардың. көлемі

жағынан өмірдегі арақатынастарына аудара отырып, тәрбиеші

балалардың түсінуіне және заттардың салыстырмалы келемін

суретте беруіне біртіндеп қол жеткізеді.

Әуелде балалар көлем жағынан өте елеулі айырмашылык-тарды, ал кейін неғүрлым нәзік, шындыққа жақын айырмашы-лықтарды береді.

Қимыл-қозғалыс. Заттардын, тұрған қалпының өзгеруі кезін-де олардың формасы мен келемі өзгермейді. Дегенмен затты

1-2 ^

_скаШа кеңістіктегі жағдайда бейнелеу үшін оны қағаздың д_тіне баскаша орналастыру керек. Мұның өзі сурет салу кезін-

колдың бұрылуын (кейде балалардың жасайтынындай, қағаз-"^ы емес), аппликацияда және мүсін жасауда бөліктерінің әр £ _рЛі бұрылуын талап етеді.

Заттардың бейнелері бір-біріне жақын немесе қашык орна-ласады, персонаждар бір-біріне бетпе-бет бұрылып немесе ар-касымен орналастырылады, бір-бірінің артынан ереді немесе әр түрлі жакка қарайды және т. б. сурет мазмұнына байланысты орналасады. Мектеп жасына дейінгі балалар алдымен бетімен бері карап тұрған адамның тұлғасын салады. Тек 6—7 жаста _ғана олар бетімен, арқасымен, қырынан тұрған адамды бейне-леудегі айырмашылықтардың неден тұратңнын түсіне бастайды. Балаларға әсіресе бетті басқаша бейнелеуді, қолдың, аяқтың, тұла бойдың орналасуын басқаша беруді талап ететін қырынан тұрған адамның суретін салу қиынға түседі. Тұлғалардың қа-рапайым қимылын (көтерілген немесе бір жағына бұрылған қолды) балалар өмірініа бесінші жылында бере алады. Адам-ныц және жануардың күрделі қимылын, тұла бойдың бұрылуын те.к мектепке дейінгі ересек балалар бере алады.

Мүсіндемеде тұлғаны қозғалыста бейнелеу балаларға мате-риалдың пластикалығы арқасында оңайға түседі.

Сюжетті суретте, мүсін жасауда, аппликацияда көп жерде әрекетті беру қажеттігі пайда болады (осындай «картиналарға» қатысушыларды біз әрекет етуші адамдар деп текке атамай-мыз). Мұны кеңістіктегі бүкіл заттың немесе оның жекелеген бөліктерінің орналасу жағдайын өзгерте отырып жасауға бола-ды: қоңыз қайсыбір жаққа жорғалай алады, көбелек және қүс ұшады, балық жүзеді. Көбелектер мен қүстардың үшқан кезде қанаттары жайылады, олардың түрлері өзгереді. Қолын түсіріп тыныш тұрған адамды бейнелеуге болады. Бірақ егер оның бас-қа біреуге бірдеңе беріп жатқанын білдіру керек болса, онда оның қолын көтеру және созу, яғни оның орналасу жағдайын езгерткен жөн. Егер адам еңкейсе, онда түла бойы бүгіледі, ал Қолдары төмен түседі және т. б.

Программада балаларды ең алдымен неғұрлым қарапайым, ал сосын неғұрлым күрделі қимыл формаларын беруді үйрету Қарастырылған.