Іс-әрекет психологиясы

Кредиттік оқыту жүйесінде студенттерге қойылатын талаптар

Қазіргі кезде еліміздің көптеген жоғары оқу орындарында кредиттік оқыту жүйесі эксперименттік режимде жүргізілуде. Әр оқу орны шетел және еліміздегі ЖООьтәжірибелерін зерттеп, оқу пәндері мен бағдарламалары

бойынша кредиттерді анықтағанда өз «шарттарын» қолданады.

Айталық, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ-де кредиттік жүйеге өту кезең бойынша жүргізілді:

1) кредиттік жүйені ендіру тәжірибесін зерттеу;

2) басқарушы кадрлар мен профессорлық-оқытушылар құрамын даярлау;

3) кредиттік жүйеге сай келетін оқу-әдістемелік және техникалық қамтамаларды әзірлеу;

4) 2004 жылдың 1 қыркүйегінен бастап бакалавриаттың жекелей бағыттары бойынша эксперимент түрінде енгізу (мысалы: 2004 жылы – экономика факультеті, 2005 жылы – заң және педагогика факультеті өтті);

5) кредиттік оқыту технологиясы бойынша бакалаврларды даярлау нәтижесін зерттеу, талдау, қорытындылау және басқа факультеттерде қолдану туралы шешім шығару (2006 жылы басқа факультеттер өтті) [46].

Кредитік жүйеге ауысуға байланысты кездескен кемшіліктер мен қиындықтарға қарамастан Қазақстанның ЖОО-дағы реформалау үрдісін, университеттік білім берудің ұлттық және әлемдік дамуының бағыттарын зерттеу барысында мынандай оң беталыстар айқындалды:

– қазіргі заманғы әлеуметтік-мәдени жағдайлар үздіксіз білім берудің өзіндік құндылық идеясын, студенттердің және оқытушылардың ұдайы өз білімін жетілдіруін талап етеді;

– білім беру мазмұнының таңдамалы және көпдеңгейлі болуы;

– қоғам сұранысы мен әлемдік білім жүйесіне ену талаптарына сәйкес жаңа мамандықтардың, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі;

– барлық мамандықтардың білім беру стандарттарының, типтік оқу бағдарламаларының кредиттік оқыту жүйесіне байланысты жаңаруы;

– барлық оқу пәндері бойынша оқу-әдістемелік кешендердің жаңаруы;

– ақпараттық қоғам жағдайында білім беру үрдісінде аудиториялық жүктеменің қысқаруы, студенттің өздік жұмысының үлесінің артуы;

– студенттің оқуға уәждемесінің артуы және оқытудағы негізгі салмақтың оқытудан білім берудегі студенттің өзіндік әрекеті түріндегі оқуға ауысуы;

– оқытушының рөлінің өзгеруі және СӨЖ маңызы-ның артуына байланысты оқытушы құзіреттілігіне талаптың жоғарылауы;

– оқытуда интерактивті әдістердің, жаңа педагогикалық және ақпараттық технологиялардың кеңінен қолдануы;

– пәнаралық байланыстың маңызының артуы.

Кредиттік оқыту жүйесі жинақтамалы болып табылады, бұл жоғары және жоғары оқу орнына кейінгі кәсіптік білім берудің барлық деңгейлері мен сатылары бойынша бұрын жинақталған кредиттердің өспелі түрдегі есебінің

алынуын білдіреді.

Кредиттік оқыту жүйесінде оқу жұмысының еңбек сыйымдылығының есебі оқытылатын материалдың көлемі бойынша, яғни кредит арқылы жүзеге асады. Әрбір пәннің көлемі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті

стандарттары мен үлгілік оқу жоспарларының негізінде кредиттермен анықталады. Осыған байланысты, әлемнің жоғары оқу орындарында қолданылып жүрген кредиттік оқыту жүйесінің функциясы тек білім ауқымын кредиттер түрінде есепке алу ғана емес, ол:

– білім сапасын қамтамасыз ету құралы, өйткені, кредит-сағат – студенттің оқу жұмысын өлшеудің негізгі бірлігі және оның нақты білім беру бағдарламасы бойынша оқу жоспарын орындағанының көрсеткіші;

– СӨЖ ұйымдастырудың құралы, өйткені, ол студенттерді семестр бойы оқуға мәжбүрлейді, өз бетінше жұмыс істеуін ынталандырады, әрі оқу курсы бойынша жинаған бағаның 60-80% ағымдық және аралық

бақылаудың нәтижесінен тұрады;

– студенттердің тәртібіне, тәрбиесіне әсер етудің құралы, өйткені, ол студенттерді аудиториялық сабақтарды босатпауға, өздік жұмыстарды уақытында тапсыруға мәжбүрлейді;

– оқыту әдістемесін бағалаудың құралы, өйткені, ол оқытушының оқу үрдісінде түрлі әдістерді, СӨЖ түрлері мен формаларын тиімді және үйлесімді қолдануының нәтижесін көрсетеді;

– сонымен бірге, ол оқу орнына түрлі қаржылық, ұйымдастырушылық, технологиялық проблемаларды шешуге де мол мүмкіндіктер береді.

Іс-әрекет психологиясы

Адам әрекеттерінің барлығы бір мақсатқа, бір мүддеге саналы түрде бағытталып отырады. Еңбекте болсын, оқуда болсын адам алдына бір мақсатқойып, содан бір нәтиже шығаруға тырысады. Затқа бағытталған және белгілі мақсат көздеген қозғалыстарды әрекет деп атайды. Әрекеттің ең қарапайым түрі зат арқылы жасалатын әрекет. Балатамақты қасықпен ішуді, қолын сабындап жууды үйренеді. Біртте-бірте заттыигеруді үйреніп әрекетін жетілдіре береді. Психологияда әрекеттің екі түріболады, бірі дененің затпен айналысу әрекеті, сыртқы моторлық, және ақыл-ойдың (ішкі психикалық) реалдылықпен әрекеті.

Кеңес психологтары Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев зерттеулерінде ақыл-ой әрекеті әуелде сыртқы заттық әрекет түрінде көрініп, бірте-бірте ішкіпсихикалық амалға ауысатынын көрсетеді. Сырқы әрекеттің ішкі амалғаауысуы интериоризация деп аталады. Мысалы, бала санауды үйренеді, әуелі таяқшаларды санайды, бір-біріне қосады, соңынан таяқшалар керек болмай қалады. Есептеу заттан, сыртқы әрекет түрінен ауысып, ақыл-ойдың ісіне айналады.Ақыл-ой әрекетін игерген адам өзі тындырмақ болған іске, сыртқыәрекетке кіріспес бұрын әуелі ой елегінен өткізіп алады, көзге елестетіп көреді,сөзбен сипаттайды. Ақыл-ой әрекетін заттық әрекет түрінде сыртқа шығару экстериоризация деп аталады. Сөйтіп сыртқы іс-әрекет ішкі іс-әрекеттің бақылауымен жүргізіледі.

Ортақ мақсатқа жету үшін біріккен және белгілі бір қоғамдық міндеттіатқаратын әрекеттер жиынтығы іс-әрекет болып саналады. Психика мен іс-әрекет арасында күрделі байланыс бар. Психика іс-әрекетте қалыптасады. Екінші жағынан – психика іс-әрекетті реттеп отырады.

Іс-әрекет адамның өмір жолын анықтайды. Психика мен іс-әрекетарасында күрделі ара қатынас бар. Бір жағынан, психика іс-әрекеттеқалыптасады және көрініс танытады, екінші жағынан, психика іс-әрекеттіреттеп отырады.

Іс-әрекеттің психиканы қалыптастырушылық рөлін әр түрлі саладажұмыс істеп жүрген адамдардың ерекшеліктерін салыстыру арқылы көругеболады. Психологияның іс-әрекет, ерекшеліктерін (еңбек психологиясы,педагогикалық, спорттық т.б. психология) зерттейтін салалардың болуыкездейсоқ емес.

Мұғалімнің жеке басының қасиеттерін зерттеу арқылы балаларды оқытып, тәрбиелеуде оның шеберлік таныта алуына қай қасиеті көмектесетінін білуге болады. Мұндай деректер болашақ ұстазды тәрбиелеу мен өзін-өзі тәрбиелеудің бағдарламасын белгілеуге көмектеседі. Сезім деректері негізінде шешіледі, бірақ оны ақыл-ой ретке келтіріп отырады,яғни екінші сигналдық дәрежесінде жүзеге асады.

Іс-әрекеттің негізгі сипаттамасы болып – оның мағыналығы саналады. Іс-әрекет түрлері.

Іс-әрекеттің үш түрін бөліп көрсетуге болады: ойын, оқу және еңбек.Ойын. Ойын - бала әрекетінің негізгі бір түрі. Пайдасыз болып көрінетінқажетті іс-әрекет. Психология үшін ойын өте қиын әрі маңызды проблемаболды. Ойын арқылы адам баласының белгілі бір буыны қоғамдық тәжірибені меңгереді, өзінің психикалық ерекшеліктерін қалыптастырады. Бала ойынында да қоғамдық, ұжымдық сипат болады. Мысалы, кез келген бала еш уақытта жалғыз ойнамайды, қатар құрбыларымен бірлесіп ойнайды, ойын арқылы бір-бірімен өзара қарым-қатынас жасайды. Оқу - іс-әрекетінің негізгі саласы еңбек процесін нәтижелі орындауғақажетті білімді, дағды мен икемді жүйелі түрде менгеру. Мектеп жасындағыбалалардың негізгі әрекеті - оқу. Оқу арқылы балаға қоғам өзінің ғасырларбойы жиналған асыл мұрасын, дағды, тәжірибесін береді.

Мектепке бару - бала өміріндегі жауапты кезең. Оқи бастаған соң оныңотбасындағы жағдайы өзгереді. Онда мектепке уақытында бару, үйтапсырмаларын орындау, жолдасына көмектесу сияқты көптеген жаңаміндеттер пайда болады.Сөйтіп мектепке барған алғашқы күннен бастапбаланың айналасымен қарым-қатынасы міндеттілік приципімен реттеледі.

Еңбек. Еңбек жалпы психологиялық емес, әлеуметтік категория. Ол өзініңнегізгі қоғамдық заңдылықтары бойынша психологияның емес, қоғамдықғылымдардың пәні. Еңбек іс-әрекетінің психологиялық жағының ерекшелігі:еңбек өзінің объективтік қоғамдық мәні бойынша, қоғамға пайдалы өнімдіжасауға бағытталған іс-әрекет болып саналады. Адамның қажеттіліктерінқанағаттандыратын барлық заттарды бір адам ғана өндірмейді, сондықтанадамның іс-әрекетінің мотиві болып оның әрекетінің өнімі емес, басқа адамдар іс-әрекетінің өнімі, қоғамдық іс-әрекеттің өнімі саналады. Еңбекте еңбек техникасы ғана емес, адамның еңбекке қатынасы да маңызды болады.

Еңбек дегеніміз - адамдардың материалдық және рухани қажетінқанағаттандыратын қоғамдық пайдалы өнім өндіруге бағытталған іс-әрекет.