Кімді орындау кезінде сот қарауға жататын мәселелер

Үкімді атқаруды жүзеге асыратын органдар қылмыстық-атқару заңнамасына сәйкес сотталушылардың жазаны өтеу мерзімінде сотқа олар туралы жүгіне алады: оларды жаза өтеуден босату туралы, шартты мерзімінен босату туралы, жазаның өтелмеген бөлігін жеңілге ауыстыру туралы, жаза түрі мен жағдайларын ауыстыру туралы.

3.Жазаның өтелмеген бөлігін жеңілге немесе өзге түріне ауыстыру.Сот, жазаны атқарушы органдар мен мекемелердің ұсынуы бойынша сотталушының жазаны өтеуінен әдейі жалтарған жағдайында жазаны:

-айыппұлды қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына тартумен немесе тиісінше бір ай тузеу жұмыстары есебінен қамаумен, немесе сексен сағат қоғамдық жұмыстарға тартумен, немесе қамаумен ауыстыруға (ҚР ҚК40-бабы);

-коғамдық жұмыстардан әдейі жалтарған жағдайда олар бас бостандығын шектеумен, қамауға алумен немесе бас бостандығынан айырумен ауыстыруға (ҚР ҚК42-бабы);

- түзеу жұмыстарын айыппұл салумен, бас бостандығын шектеу, қамауға алу немесе бас бостандығынан айыру түрінде жазалауға ауыстыруға(ҚР ҚК 43-бабы);

- бас бостандығын шектеуге сотталған адам жазаны өтеуден қасақана жалтарған жағдайда сот бас бостандығын шектеудің өтелмеген мерзімін нақ сол мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жазамен ауыстыруға (ҚР ҚК 45-бабы) құқылы болады.

Қоғамнан шеттетілумен байланысты емес сотталушыларға қатысты, қылмыстық-атқару инспекциясының бақылауынан жасырынып жүрген немесе жазаны өтеуден жасырынып жүрген тұлғаларға соттың іздеу салуы не оларға қатысты қамауға алу шарасын тандай алады.

Сотталушының тәртіпті болуы, еңбекке адал қарауы жағдайында ол соттың қаулысы бойынша бір түзету мекемесінен екінші мекемеге ауыстырылуы мүмкін. Мысалы, түрмеден түзету колониясына, жалпы және қатаң режимдердегі түзету колонияларынан мекен-колонияларына ауыстырылуы мүмкін.

Қылмыстық-атқару инспекциясы шартты түрде сотталғандардың тұрғылықты жері бойынша сынақ мерзімі кезінде шартты түрде сотталғандарға бақылау жасауды, ал әскери сотталғандарға қатысты олардың әскери белімдерін басқаруды жүзеге асырады.

Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде қоғамдық тәртіпті үнемі және қасақана бұзған жағдайда, не шартты түрде сотталған адам бақылаудан жасырынса, сот осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген органның ұсынысы бойынша шартты түрде соттаудың күшіл жою және сот үкімімен тағайындалған жазаны орындау туралы қаулы етеді (ҚР ҚК 64-бап);

Бас бостандығын шектеу түріндегі жазаны өтеу кезеңінде сот сотталған адамның мінез-құлқын қадағалауды жүзеге асыратын органның ұсынысы бойынша:

— шартты-мерзімінен бұрын босата алады;

— өтелмеген жаза мерзімін неғұрлым жеңіл жазаға ауыстыра алады;

— сотталған адамға бұрын белгіленген міндеттердің күшін толық немесе ішінара жоя алады.

Бостандығын шектеу жазасынан сотталушының жалтаруы жағдайында сот жазаның осы түрін бостандығынан айырумен ауыстыру туралы қаулы ішғара алады.

Жазаны өтеуден босату және жазаны жеңілдету.Сот, жазаны өтеп жүрген сотталушыны соттық бақылау жасау тәртібімен Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 453-бабына сәйкес жазаны өтеуден босату туралы мәселелерді қарастырады:

- соттың айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты ҚР ҚК 75-бабы);

-рақымшылық немесе кешірім жасау актісіне байланысты (ҚР ҚК 76-бабы);

-қылмыс жасағаннан кейін оның өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі соты мен қоғамдық қауіптілігін ұғыну не оған ие болу мүмкіндігінен айыратын психикасы бұзылу пайда болған адамды сот жазадан босатады, ал жазасын өтеп жүрген адамды сот оны одан әрі өтеуден босатады (ҚР ҚК 73-бап, 1-бөлігі). Мұндай адамдарға сот осы Кодексте көзделген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тағайындауы мүмкін;

-жазаны өтеуге кедергі жасайтын өзге де ауыр науқастан зардап шегуші адамды сот жазаны өтеуден босатуы мүмкін немесе бұл жаза неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстырылуы мүмкін. Бұл орайда жасалған қылмыстың ауырлығы, сотталған адамның жеке басы, науқасының сипаты және басқа мән-жайлар ескеріледі.

Сот оның жазасын етеу кезіндегі мінез-құлқын ескере отырып, атқару инспекциясының ұсынған материалдарын қарастыра отырып жазаның өтелмей қалған бөлігін оның жеңіл түрімен ауыстыра алады, мерзімінен бұрын шартты түрде босатудың күшін жоя алады (ҚР ҚК 70-бабының 7-бөлігі).

Жазаны өтеу мекеменің не жазаны атқару органының бастығының ұсынуы негізінде жазаны өтеу орнының сотымен жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату жүзеге асырылады.

Соттың қарауына жатлтын мәселелер қатарына сондай-ақ(ҚР ҚІЖК 453-бабы):

-басқа да орындалмаған үкімдер болған кезде, егер бұл уақыт бойынша соңғы үкімде шешілмесе, үкімді орындау (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 60-бабы) туралы;

-қамауда ұсталған мерзімін, сондай-ақ емдеу мекемесінде болған уақытын есепке алу (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 62, 94, 95-баптары) туралы;

-медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды ұзарту, өзгерту немесе тоқтату (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 93, 95-баптары) туралы;

-қылмыстық-атқару заңдарына сәйкес түзеу жұмыстарына сотталушының жалақысынан ұстау мөлшерін төмендету туралы;

-сотталған адамның қайтыс болуына байланысты іс жүргізуді қысқарту туралы мәселелер жатады.

Үкімді орындау кезінде туындаған қандай да болсын күмән мен түсініксіздікті ұғындыру оларды жою жөнінде қаулы шығарған сотпен шешіледі. Қандай да болсын осындай күмән мен түсініксіздіктің туындаған жағдайында үкімнің мәні, қылмысты жасау жағдайларын бағалау, кінәні дәлелдеу мен тұлғаны бағалауға жол берілмеу қажет.

Қылмыстық іс жүргізу заңы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 12-бөлігі) сот төрешісі түсіндіруге және шешуге міндетгі үкімді орындау кезінде туындаған кандай да болсын күмән мен түсініксіздіктің толық тізімін бермейді.

Сот тәжірибесін жалпылау негізінде КСРО Жоғарғы Сотының Пленумы кезінде күмән мен түсініксіздіктің келесі тізімін берді, олар мыналардың негізінде пайда болған:

1)жаза мерзімдерін, материалдық шығындарды есептеу кезінде сотталушының аты-жөнін, оның тегін немесе анкеталық деректерін жазуда қателіктер жіберумен;

2)мүлікті тәркілеу немесе азаматтық талапты қамтамасыз ету шараларын жоюмен, егер ақтау үкімін шығару, не талаптан бас тару, не мүлікті тәркілемеу туралы сот үкімінде бұл шаралар жойылмаса;

3)егер кешірім ету не рақымшылық ету актісімен сотталушы жазадан толық босатылса, және кешірім ету не рақымшылық ету актісінің шығуы күнінде тәркілеу бөлігі орындалмаса;

4)қамаудан мүлікті босату, егер заң бойынша тәркілеуге жол берілмеген жағдайларда;

5)заттай дәлелдемелердің тағдырымен, егер ол сот шешімімен шешілмесе;

6)сотталушының үкімнің шығарылуына дейін қолы жеткен және заң бойынша төркілеуге жататын мүлкін, сондай-ақ үкімнің шығарылуына дейін немесе шыққанынан кейін қол жеткізілген үкім бойынша тәркілеуге жататын ақшалай қаражаттары немесе мүлкін қосымша анықтауға тәркілеумен. Бұндай жағдайларда мәселе прокурордың ұсынуы бойынша сотпен шешіледі;

7)үкімнің соты бойынша тәркілеуге жататын заттардың тізімін анықтаумен, егер үкімде сотталушыға жататын мүліктің бір бөлігін тәркілеу көрсетілсе;

8)сотталушыдан түзету жұмыстарына ұстап алынған соманы қайтарумен, егер үкім кейін жоғары тұрған сотпен жойылса және іс түзеу жұмыстарын сотталушының жартылай немесе толық өтеуі бойынша тоқтатылса;

9)сот шығындарының көлемі мен оларды белуді анықтаумен, егер бұл сұрақтар сот үкімінде шешімін тапса;

10)соттың бекітуі бойынша істе қатысқан қорғаушының еңбегін өтеумен, егер бұл мәселе үкімді шығарумен бір мезгілде шешілмесе;

11)сотталушының қараусыз қалған балаларының тағдырымен және оларды не туысқандарының, не мекемелердің қарауына берумен, егер сот қателесіп бұл сұрақтарды дер уақытында шешпесе;

12)егер сотталушыны ақтау немесе жазадан босату кезінде сот үкімінде бұлтартпау шарасын көрсету көзделмеген жағдайларда бұлтартпау шараларын жоюмен;

13)жазаны өтеу мерзіміне алдын ала қамауға алуды есептеумен, егер бұндай есептеу соттың үкімімен жүзеге асырылмаса, немесе оны есептеу кезінде қате жіберілсе;

14)бірнеше үкімдердің жиынтығы бойынша жазаларды тағайындауда өтелген жазаларды есептеумен, егер бұндай есептеу сот үкімімен жүзеге асырылмаса немесе дұрыс жүргізілмесе;

15)бас бостандығынан айыруға сотталған тұлғаларға түзету колониясының түрін анықтаумен, егер үкімде оның түрі көрсетілмесе;

16)шартгы түрде сотталғанды қоғамдық ұйымға немесе еңбек ұжымына қайта тәрбиелеу мен түзетуге беру, егер сәйкес ұсыным олардан сотқа үкімнің шыққанынан кейін түссе;

17)рақымшылық ету актісін қолданумен, егер оны қолдану міндетті болса және сот оны талқылауға қатыспаса;

18)лауазымды немесе қызмет түрін анықтаумен, егер соттың белгілі лауазымды атқару, немесе белгілі қызметпен айнлысу құқығынан айыру туралы үкімінде лауазым не қызмет (іс-әрекет) нақты анықталмаса.