Табиғи былғары ассорттименті және қасиеті
Киімге арналған табиғи былғарыны қой, ешкі, шошқа және тағы басқа жануарлар терілерінен алады.Тері былғарысын өңдеу механикалық және физика – химиялық операциялар жиынтығы болып саналады, мұның нәтижесінде былғары жұқа, жұмсақ, мықты, созылмалы, сыртқы әсерлерге тұрақты болады.Былғарының беткі қабатының табиғи суреті мерей деп аталады. Сипаттамасы бойынша мерей, яғни былғарының микроскопиялық бүрмелерінің суреті бойынша, бар болуына және түкті сумка іздерінің формасына қарай мамандар былғарының қандай жануардан алынғанын анықтайды.Үстіңгі бетін өңдеу сипатына қарай табиғи былғарылар келесідей түрлерге бөлінеді: тегіс – табиғи мерейлі; иір ойықты – иір ойық мерейлі; өрнекті – үстіңгі бетінде бадырайған көркемдік өрнегімен; түкті – түкті қабатымен, шлихталау арқылы алынған (велюр, замша) .Киімге қалыңдығы 0,6 – 1,2 мм былғары қолданылады. Киімге арналған табиғи былғарының қасиеті оның құрылысына және терінің өңдеу сапасына байланысты. Ең маңызды қасиеті болып оның мықтылығы, жууға тұрақтылығы, сондай-ақ қалыңдығы және үстіңгі тығыздығы болып табылады.Ауданы 25 дм²-қа дейінгі былғарыны бас киім дайындауға қолданады, ауданы 80 дм² және одан да көбін киім дайындауға қолданады. Киімге арналған табиғи былғарының сортын белгілеу кезінде көрсеткіштер оның көркемдік-эстетикалық, физика-механикалық және физика-химиялық қасиеттерін, бояуының мықтылығын және бар болу немесе жоқ болу кемістіктерін ескереді.Табиғи былғары ассортиментінің киім тігуде түрлері өте көп.Табиғи былғары алынған беттің және сапасына қарай келесі түрлерге бөлінеді:бірегей-табиғи өрнектелген былғары, былғарының беткі жағына әдейі қыздырылған плитамен жағылған, иленген-рельефті көркемделген былғары,түкті-үстіңгі жағы түктелген (мақпал,замш).Тереңдетілген және тұрақты иленген қызыл былғары малмадан алуға болады.Пальто,қысқа пальто,пиджак,бас киімдер дайындау үшін көбінесе хромдап иленген былғарылар пайдаланылады.Олар қой,шошқа,бұзау терісінен,замш,майлы ідіспен марал,бұғы,шошқа терісінен алынады. Киім дайындауда пайдаланылатын табиғи былғары түрлері:Киімдік шеврет-жұмсақ,жеңіл бүктелетін,хроммен иленген былғары,қой терісінен дайындалған.Өздік бетінің үстіңгі жағында ідемі бедерлі өрнектер орналастырылады.Өндіріс киімдері үшін қой терісінен ягнячьялық наппа жасалады.Бұл былғарының түрі көптеген нұсқаларға,былғарының шартты қалыңдығына немесе айырықшалануына тиісті.Ягнячьялық наппа –бұл жұмсақ,бірақ үстіңгі жағының тегістігі бір қалыпты.Ягнячьялық наппа тегістелген, өрнектелген немесе жабылған болуы мүмкін.Келесі беті (бахтарма) қолдануға келмейді.Шевро-жұмсақ,созылғыш,жұқа,ешкі терісінен хромдап иленген эластикалық былғары (ешкі терісінің жақсы түрлері) әр түрлі бағытта орналасқан сызықты түрде әдемі өрнектер болады және созылу кезінде берік қасиеті болады. Бұзаутері-тегіс,жұмсақ,серпімді,эластикалық,ұсақ өрнектері бар әдемі былғары,бұзау терісінен хромдап илеу арқылы алынған, оның ауданы 70 дм.кв.шамасында.Бұзау терісінен әр түрлі қалдықта былғары жасалынады.Үстіңгі жағы напп немесе бархыт тәрізді айырықшаланады.Бұзау былғарысы -өте әдемі,жұмсақ және берік.Ол киімнің барлық түріне сай келеді.Жұқа өсімше-бұзау терісінен хромдап илеу арқылы алған тығыз,серпімді былғары.ОЛ бұзаутеріден ірі өрнектерімен,үлкен қалдығымен және ауданымен (120-130дм.кв) өзгешеленеді.Мақпал-бұзау,шошқа терісінен хромдап илеу арқылы алынған,үстіңгі жағы түктелген тығыз былғары.Шошқа терісінде болатын артықшылығы:3 доминантты кеуек үшбұрыш жасайды.Бұл жеткілікті жұмсақ,бірақ үстіңгі жағы түктелген бірқалыпты былғары.Ол жоғары бағаланбайды және киімнің барлық түріне сай келеді.Бұзаутері мен өсімшенің үстіңгі жағының түктелгенін алу үшін бахтармалық қатпармен шлифтайды,алшошқа терісінің өңдік қатпарының ақауының есептік саны жоғары болу үшін өңдік қатпармен шлифтайды.Мақпалдың үстіңгі жағының түктері жақсы боялған болады.Спилок-тығыз,қатты,түкті былғары (мақпал типті),семіз шошқа және ірі мүйізді аңдар:вола,бұғы,марал терілерінен шлифтауда алынады.Қасқыр терісі:Былғарының артықшылығы:кеуектері үстіңгі жағынан өлшемсіз орналасқан.Олар циркуль инесінің іздері сияқты көрінеді.Қасқыр терісінен жұқа немесе қалыңырақ киімдер үшін, жоғары тығыздықта былғарының көптеген түрі жасалынады,мысалы,шалбар,жұмыс шалбары,комбинезондар.Үстіңгі жағы наппа немесе бархыт тәрізді айырықшаланады.Бахтарма өңдік бет ретінде қолданылуы мүмкін. Бұғы терісі.Терінің артықшылығы:доминантты сызық үшбұрыш формасында қосылған.Бұғы терісінің маңыздылығы-басқа да жыртқыш аңдардың терісі сияқты көптеген өмірлік ақаулар боллады.Бұғы терісінен әр түрлі қалыңдықта былғары жасалынады.Үстіңгі жағы наппа немесе бархыт тәрізді айырықшалануы мүмкін.Бұғы терісі -өте әдемі, жеңіл және губка әсерінен эластикалық.Ол пиджактарға және пальтоларға өте жақсы келеді.Шалбар үшін бұғы терісі шартты түрде жоғары дәрежеде эластикті қажет етеді,шалбар одан формасын тез жоғалтып алады..Бахтарманы өңдік бетке кей жерде аз мөлшерде қолдануға болады.Марал терісі.Терінің артықшылығы:терінің үстіңгі жағындағы суреті теңіз бұғысының терісіне ұқсас,бірақ сызықтарында бірнеше айырмашылықтар бар. Марал терісінен де әр түрлі қалдықта былғары жасалынады.Үстіңгі жағы шартты түрде наппа түрінде айрықшаланады. Марал терісі – өте әдемі, бір қалыпты және сонымен қатар жұмсақ, гупка әсерінен. Ол киімнің барлық түріне сай келеді. Бахтарма қңдік беттің жарамдылығына қолданылады. Солтүстік бұғы терісі. Терінің артықшылығы: қой терісіне ұқсас, бірақ кішкене түкті. Тері наппа немесе зажш сияқты жасалынады. Солтүстік бұғы терісі өте жұқа және жұмсақ, ол көйлектерге, кеудешелерге және жакеттерге өте жақсы екеледі. Теренің бұл түрі жоғары жарамдылығы жағынан өте қымбат, басқаларына қарағанда. Бахтарма өңдік бет ретінде қолданылуы мүмкін. Спилог-мақпал – хромдап иленген тығыз қатты түкті тері, семіз шошқа терісін және мүйізді аңдардың терісін шлифтау арқылы алады.Шлифтаудыңк арқасында былғарының үстіңгі жағындағы түк қалыңдығы жоғарылайды.Лайка – жұқа, жұмсақ, әртүрлі бағытта жақсы созылмалы пластикалық тері, майланған иленген жас өойлардың және ешкілердің терісінен алынады. Жұқа созылмалы лайка жоғары жарамдылықтағы қолғаптарға қолданылады. Замш – төменгі қоюлықтағы түкті жылтырақпен иленген, жұмсақ, элластикалық тартылыс былғарысы. Ешкі замшы ешкі терісінен жасалған өте орнықты былғары. Бұл өте әдемі, үстіңгі жағы түктелген жұсақ былғары. Ешкі замшы көйлектер, кең шалбарлар немесе юбкалар үшін жақсы келеді. Бұл өте жоғары сапалы, сондықтан бірнеше есе қымбат былғары наппа қарағанда. Ешкі замшының үстіңгі жағы барқытталған, сонымен қатар өрнек салынған болуы мүмкін. Егер былғарыда әдемі бахтарма болса оны сонымен қатар өңдікке қолдануға болады.
51. Текстильді галантерея бұйымдары, ассортименті және қасиеті. Әрлеу, сэндеу материалдарына таспалар, ызбалар, баулар, шілтерлер, гипюр, стеклярус жатады. Алуан түрлі тігін бұйымдарын эрлеу үшін маталар, тері, үлбір, күдері, түймелер қолданылады.Тағайындалуы бойынша әрлеу материалдары үш топқа бөлінеді: қолданбалы-бұйымның ішкі бөлімдеріның тігістерінің шеттерін бекіту жэне көмкеру үшін таспалар жэне ызбалар, сәндік қолданбалы киімнің сыртын сәнді көмкеру үшін арналған таспалар, ызбалар, баулар, сәндік- киімді сәндеуге арналған және эстетикалық функцияларды орындай- тын таспалар, эмблемалар, ызбалар, баулар жэне шілтерлер.Таспа - бұл ені әр түрлі болатын мата қиындылары, олар екі түрлі көлденең жіптерді тоқитын станоктар мен машиналарда өңделеді.Өңірлік жиек таспа - жартылай зығыр, жаймалық өрім, өңделмеген, ені 9-12мм, созылуын азайту үшін өңірдің, қиықтың жиектеріне салы- нады.Шалбарлыц таспа - мақта жіппен, жартылай капрон немесе капрон жіптерден жаймалық жэне саржалық айқаспамен «шыршаға ұқсас» жиек салып тоқылады ені-15мм, шалбардың төменгі қиық жиегін бекіту үшін қолданылады.Корсаждьщ таспа- жатық боялған, өңделмеген түсті мақта жібінен жаймалық айқаспамен тоқылған, ені 40,50, 60 мм болады.Киперлік таспа- саржалық өріммен жэне «шыршағаұқсас» өріммен тоқылған, жіптері ағартылған, өңделмеген, табиғи түсінде немесе тегіс боялған, киімдер жэне басқа да бұйымдарды біріктіру үшін пайдала- нылады, ені 11,12,13,14,15,16,18 мм болады.Ызба. Ызбалар (тесьма) көп жағдайда ерілген болып келеді, ал тоқылған түрі сирек кездеседі.Өрілген ызбада өрілген жіптері бір-біріне зигзагқа ұқсас қырларына бұрыиі болып орналасады. Осы құрылым арқасында ызба ұзындығы жэне ені бойынша жақсы созылады жэне онымен тігіс шеттерін, күрделі конфигурациялы бөлшектерді жеңіл тігіледі. Ызбаны әйелдер жэне балалар бұйымдарында әшекейлі эрлеу ретінде қолданылады. Тоқылган ызба- мақта матаның иірімінен, вискозды штапельді жэне құрамдас жіптерден тоқу машиналарында түрлі енді болып шығарылады. Ызба жасайтын бұл машиналарды ұршық санына бай- ланысты кластарға топтайды. Шілтерлер - деп жіптерден дайындалған мөлдір тор өрнекті қолмен немесе машина әдісімен орындалатын бұйымдарды атайды. Қол шілтерлері өрілген, филейные (тігілген) жэне тоқылган, жиек формасында, тақырыпты, кейбір кезде жеке бұйымдарда - жағаларда, ендірмелерде болады. Шілтеріні әйелдер жэне балалар іш-киімдеріне, көйлектер жэне блузкаларда қолданылады.Жиек- қарсы беті тісті, тігілетін матаға бірдей болып келетін шілтерлі жолақ.Бастыра тігу- екі бүйымның арасына тігілетін бірдей жиекті шілтерлі жолақ.Тақырыпты- шақпақ, овал, дөңгелек формасындағы шілтерлі ендірме.Гипюр - ауыр, массивті шілтер, блузка және көйлектерді әрлеу үшін қолданылады.Тюлъ (тор) - ағартылған немесе түрлі-түсті алты қырлы немесе төрт қырлы ұяшықты формалы тор жайма. Баулар - өрілген және оралған болады.Өрілген бауларды ызбаға ұқсас тоқыма машиналарында дайындай- ды. Өрілген баулар вискозды, капронды, мақта матадан жэне штапельді иірімдерден - құрамдас жіңішке жіптерден өрілетін, бірнеше мақта ма- тадан қалың жіптерден (жүректі) өрімдерден пайда болады.Әрлеуіш тпоқылган бау-сутаж бау ортасында, өрім арасында қуыс пайда болып, сыртынан құрамдас вискоза жіптерінен өрілген ені 2-3,5 мм екі қалың мақта матадан ширатылған өрімнен пайда болатын әрлеуіш өрілген бау болады.