Статистиканың негізгі түсініктері

ОЖ 610.7

М 55

ПІКІР БЕРУШІЛЕР:

М.А.Булешов – м.ғ.д., профессор, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтикалық академиясының «Қоғамдық денсаулық сақтау» кафедрасының меңгерушісі.

И.А.Ишигов – м.ғ.д., Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің «Адам морфологиясы және физиологиясы» кафедрасының профессоры.

Минтасова А.С., Захитдинова Н.С. Биостатистика. – Оқу-әдістемелік құрал. – Түркістан: «Тұран» баспаханасы, 2015 – 73 б.

ISBN

Оқу-әдістемелік құралда әдетте медициналық және статистикалық зерттеулерде қолданылатын негізгі анықтамалар, формулалар келтірілген, сонымен қатар, студенттерге биостатистикадан дәріске қосымша материал есебінде пайдалы болып табылады. Өздігінен тексеру үшін оқырмандар тақырып соңындағы сұрақтарды қолдана алады. Оқу-әдістемелік құрал медициналық оқу орындарының студенттеріне арналған.

ХҚТУ оқу-әдістемелік кеңесінде талқыланған және келісілген. № ___ хаттама, «___» _____________ 20__ ж.

ХҚТУ Сенат кеңесімен бекітілген және ұсынылған. № ___ хаттама, «___» _____________ 20__ ж.

ОЖ 610.7

М 55

ISBN

© А.С.Минтасова, Н.С.Захитдинова, 2015

© «Тұран» баспасы, 2015

КІРІСПЕ

XXI ғасыр – дәлелді медицина ғасыры. Бұл дегеніміз, медицинада күннен-күнге нақты ғылымдар әдістері, соның ішінде, әсіресе, бірінші кезекте статистика үлкен роль атқарып келеді.

Көптеген экологиялық, генетикалық, цитологиялық, микробиологиялық және радиобиологиялық құбылыстар табиғаты бойынша жаппай болғандықтан, биологияда статистикалық әдістердің қолданылуының маңызы өте зор. Мұндай жиынтықтардағы оқиғаның жүзеге асуы ықтималдықтар арқылы бағаланады, ал оларды талдау статистикалық әдістерді қолдануды талап етеді. Статистика, ықтималдық үлгілерге негізделе отырып, ықтималдық теориясының дамуына әсерін тигізеді. Қоршаған орта әр түрлі, яғни кездейсоқ құбылыстарды зерттеу барысында пайда болатын міндеттер, бақылаудың нәтижелерін өндеу кезінде, жаңа ықтималдық үлгілерді табуды талап етеді. Статистика және ықтималдық теориясы – бұл бір-біріне әсер тигізетін, бірін-бірі дамытатын, екі бөлінбес байланысқан ғылым.

Статистиканың негізгі түсініктері

Ғылыми білімдердің негізі – бақылау болып табылады. Құбылысқа бағынатын заңдылықты анықтау үшін, осы құбылысты бірнеше рет бақылау керек.

Көптеген құбылыстар бір-бірімен байланысты және бір-біріне әсерін тигізеді. Барлық байланыстарды көру және құбылысқа тигізетін әр фактордың әсерін анықтау әрқашан мүмкін емес. Сол себепті, құбылыстың ағымын анықтайтын, тек негізгі факторлардың әсерлерін зерттеуімен шектеледі. Сонда бақылаудың бірдей шарттары, негізгі факторлардың бірдей дерлік маңыздарын ұстануы болып табылады.

Статистикалық зерттеу келесі кезеңдерден тұрады: бақылау; бақылаудың нәтижелерінің есебі мен топтасуы; алынған жалпылама көрсеткіштердің талдауы.

Барлық кезеңдер бір-бірімен байланысты және әр қайсысында, істеліп жатқан жұмыстың мазмұнымен түсіндірілетін, арнайы әдістер қолданылады.

Статистика – заңдылығы бар, жаппай кездейсоқ құбылыстар бақылауларының нәтижелерін өндеу әдістерін зерттейтін, яғни осы заңдылықты анықтау үшін мақсатталған ғылым.

Статистиканы, ғылым ретінде, сипаттамасына және ерекшелегіне қарай келесідей міндеттерін тұжырымдауға болады: жаппай құбылыстардың және үрдістердің құрылымын, байланысын және өзгерісін зерттеу.

Статистика, ғылым ретінде, бөлек факторларды емес, ол, көптеген бөлек факторлар болатын, жаппай құбылыстар мен үрдістерді зерттейді, бұл факторларда өз кезегінде жеке ғана емес, жалпы қасиеттері болады.

Статистикамен зерттелетін, құбылыстар бағынатын, заңдылықтар туралы тұжырымдамалар, әрқашан бақылаулардың шектеулі, таңдаулы сандарға негізделеді. Көп немесе аз бақылауларда осы тұжырымдамалар басқа болуы мүмкін. Құбылыстардың заңдылықтары туралы анықталған тұжырымдама жасау үшін, статистика ықтималдық теориясына негізделеді.

Статистика кездейсоқ құбылыстар бақылауларының нәтижелерімен байланысты болса, ал ықтималдық теориясы заңдылықтарды логикалық тұрғыда зерттейді және кездейсоқ құбылыстардың үлгілерімен байланысты болады. Бақылаулардың нәтижелерін өндеп, зерттеуші, қарастырылып жатқан құбылысты сол немесе ықтималдық теориясының үлгісімен сипаттауға болатын, болжамдар қатарын алға тартады. Одан кейін, математикалық-статистикалық әдістер қолданып, болжамдардан және үлгілерден қайсысын қабылдау деген сұрағына жауап беруге болады. Дәл осы үлгі зерттеліп жатқан құбылыстың заңдылығы болып табылады. Дұрыстығын, таңдалған үлгінің қолдануының тәжірибесі көрсетеді.