Тітіркенген (қозған) ішек синдромы

Тітіркенген ішек синдромы– органикалық аурулармен байланысы жоқ, кем дегенде 3 айға созылған ішектің, негізінен тоқ ішектің моторлық және секрециялық қызметінің бұзылуы.

Тітіркенген ішек синдромы ересек адамдардың 14-18% кездеседі. Ауру ең жиі 20-50 жастағыларда кездеседі, әйелдер еркектерге қарағанда 2 есе жиі ауырады.

Этиологиясы және патогенезі. Тітіркенген ішек синдромының себептері толық анықталған жоқ. Көптеген авторлар кейбір факторлардың бұл аурудың дамуында белгілі бір маңызы болатынын көрсетеді.

Синдромның дамуында тұлға ерекшелігінің маңызы зор. Тітіркенген ішек синдромымен ауыратын адамдарға истериялық, агрессивті реакциялар, депрессия, жабысқақтық, канцерофобия және иппохондриялық белгілер тән.

Режим мен қоректену ерекшеліктерінің де маңызы бар. Өте таза, қалдық бермейтін тағамды қолдану, тамақты жүйесіз қабылдау ішектің моторлы – эвакуациялық функциясы мен микрофлорасын өзгертеді.

Кейбір тамақты көтере алмаудың да маңызы болады (иммунологиялық және генетикалық сипаты болуы мүмкін).

Тітіркенген ішек синдромының дамуында бұрын ішектің инфекция ауруымен ауырып, кейін дисбактериоздың қалыптасуы да маңызды.

Тітіркенген ішек синдромының даму негізін ішектің қозғалыс және секрециялық функцияларының реттелуінің бұзылуы құрайды.

Тітіркенген ішек синдромында жиі ішектің моторлық функциясының күшейгені (гипермоторлық дискинезия), сирек – оның әлсірегені (гипомоторлы дискинезия) байқалады. Перистальтиканың күшеюіне байланысты көмірсудың кейбір бөлігі жіңішке ішекте ыдырамайды, сіңбейді және тоқ ішекте микробтық ашыту процесіне тап болады. Ашытудың күшеюі тоқ ішекте органикалық қышқылдар мен басқа осмотикалық органикалық заттардың концентрациясын көбейтеді. Мұның өзі ішек қуысында транссудация тудырады, қабыну дамыған жағдайда (дисбактериоз нәтижесінде) – экссудация да тудырады. Шамадан тыс газ түзілуі, ішек құрылымының көбеюі, сирек жағдайда қабыну экссудациясының болуы тоқ ішектің керілуін және оның перистальтикасын күшейтеді. Диарея пайда болады, кейбір ауру адамда ол іш қатумен алмасып отырады.

Патоморфологиясы.Ауру адамның көбінде ішектің кілегей қабығының органикалық өзгерісі болмайды, бірақ кейде аурудың өршіген кезінде оның гиперемиясы мен ісінуі байқалады, бұл өзгерістер ремиссия кезінде жойылып кетеді.

Классификациясы. Тітіркенген ішек синдромының жалпы қабылданған классификациясы жоқ, жетекші клиникалық синдромға қарай оның мынандай түрлерін бөледі:

1) Диарея басым тітіркенген ішек синдромы;

2) Іш қату басым тітіркенген ішек синдромы;

3) Іш ауыруы мен метеоризм басым тітіркенген ішек синдромы.

Клиникасы. Науқас адамның басты шағымдары: іштің ауыруы, дәретке отырудың бұзылуы және іштің кебуі.

Іштің ауыруы спастикалық және дистензиялық текті болып келеді және оның сипаты әр түрлі болады. Іштің төменгі жағы, бүйірлері, оң немесе сол жақ қабырға асты ауырады, ауырғандық кеуденің тиісті жартысына қарай тарайды. Ауырғандықтың сипаты – тұйық, жаншып, керіп, бүріп ауыру. Ауырғандық тамақ қабылдаумен, стресспен, денеге күш түсумен байланысты болады. Ауырғандық ертеңгілік және күндіз болады да, ұйықтаған кезде азаяды немесе жойылып кетеді.

Дәреттің бұзылуы іш өту, іш қату немесе олардың кезектесуі түрінде болады. Бөлшектенген «қой құмалағы» тәрізді нәжістің болуы, ішектің дәреттен кейін толық босамау сезімі – ауруға тән белгілер. Диареяда үлкен дәретке отыру жиілігі күнде 3-5 ретке жетеді, бөлінетін нәжістің көлемі аз болып келеді. Диареяның пайда болуы тамақ қабылдаумен (гастроколиттік рефлюкс) немесе стресспен («аю ауруы») байланысты болады.

Метеоризм дисбактериозбен және ішектегі іріңді және ашыту процестерімен байланысты болады.

Науқас адамның шағымдары өзгермелі, өте айқын, стресс кезінде күшейетін, түнгі кезде жойылып кететін болып келеді. Аурудың дамуы үдемелі болмайды.

Ауру адамның жеке бас ерекшеліктері: тұйықтық, күмәланғыштық, сенбеушілік, өзін ем қонбайтын ауру адам деп есептеу, жиі канцерофобияның болуы.

Науқас адамды тексергенде тоқ ішек бөліктерінің ауыратыны, түйілген тығыз сигма тәрізді ішек пен кебініп, шұрқыраған соқыр ішек анықталады.

Қосымша тексерулер. Қанның жалпы және биохимиялық анализдері қалыпты күйде болады.

Нәжісте дисбактериоз белгілері болуы мүмкін.

Ішекті рентгенологиялық тексергенде (ирригоскопия) дискинезияға тән белгілер табылады: ішектің біркелкі емес толуы мен босауы, ішектің тарылған жерлері мен кеңіген жерлерінің кезектесуі, ішек қуысына сұйықтықтың шамадан тыс секрециясы.

Эндоскопияда (колоноскопия және сигмоидоскопия) кілегей қабықта патологиялық өзгерістер болмайды, кейде процесс өршіген кезде орташа дәрежелі беткей қабыну өзгерістері анықталады.

Диагнозын қою және екшеу-іріктеу диагнозы.1988 ж. Римде халықаралық сарапшылар ұсынған «Тітіркенген ішек синдромының» критерийлері: тұрақты күйде сақталатын және кем дегенде үш ай ішінде қайталап отыратын симптомдар:

Іштің ауыруы немесе іште болатын жағымсыз сезім:

- дефекациядан кейін жеңілдейді;

- дәретке отыру жиілігіне тәуелді;

- дәреттің консистенциясының өзгеруіне тәуелді.

Төмендегі шағымдардың пайда болу мерзімінің кем дегенде 1/4 уақытын екі және одан да көп симптомдар алады:

- дәреттің жиілігінің өзгеруі (тәулігіне 3 реттен көп немесе аптасына 3 реттен аз);

- нәжіс консистенциясының өзгеруі («қой құмалағы», тығыз, қалыптаспаған немесе сұйық);

- дефекация актісінің өзгеруі (қиналып болатын, еріксіз дәретке отыру сезімі, ішектің толық босамау сезімі);

- кілегейдің бөлінуі;

- іштің кебуі, іштің толып кету сезімі.

Тітіркенген ішек синдромын тоқ ішектің рагінен, Крон ауруынан, бейспецификалық жаралы колиттен, тоқ ішектің дивертикулезінен айыра білу керек.

Тоқ ішек рагінің тітіркенген ішек синдромынан өзгешелігі онда қан кету, анемия және дефекация актісінде қиналудың болатындығында. Шешуші диагнозды ректальдық және эндоскопиялық тексерулердің нәтижесіне қарап қояды.

Крон ауруы мен БЖК оларға тән симптомдардың (түнде қан аралас іш өту, қызба, анемия, дене массасының азаюы) болмайтынына қарап жоққа шығарылады. Тітіркенген ішек синдромында бұл ауруларға тән рентгенологиялық және эндоскопиялық симптомдар болмайды.

Тоқ ішектің дивертикулезі дивертикулит қосылғанда ғана белгі бере бастайды және ол іштің, әсіресе оның сол жағының күшті ауыруымен, ауырғандықтың күш түскенде күшейе түсуімен, дене қызуының көтерілуімен сипатталады. Диагнозды колоноскопия мен ирригография мәліметтеріне қарап дәлдейді.

Клиникалық диагнозды тұжырымдау. Диагнозда аурудың түрі, қосалқы синдромдар көрсетіледі.

Диагнозды тұжырымдау мысалдары:

1. Диарея басым тітіркенген ішек синдромы.

2. Іш қату басым тітіркенген ішек синдромы. Астеноневроздық синдром.

3. Іш ауыруы мен метеоризм басым тітіркенген ішек синдромы. Канцерофобия.

Емі. Ем нәтижесінде ауырғандықты тоқтату, үлкен дәретті қалпына келтіру және өмір сапасын жақсарту керек.

Диетада ауру симптомын күшейтетін тағамдарды жою керек немесе жетекші симптомды жоюға көмектесетін тағамдарды тағайындау керек. Іш қатқанда өте тазартылған тағамдар берілмейді, олардың орнына ішек құрамының көлемін және ішек іші қысымды қалпына келтіретін, тағамның тоқ ішек бойымен қозғалысын күшейтетін тағамдар (көкөніс, жеміс, теңіз капустасы, ішінде кебек бар нан) беріледі.

Тәулік бойында қабылдайтын сұйықтық көлемі 1,5-2 л аз болмауы керек.

Дәрімен емдеуді ішектің функциональдық күйіне қарап іске асырады.

Тоқ ішектің гипертонусы бар науқастарға М-холиноблокаторлар (метацин, пиренцепин), миотропты спазмолитиктер (но-шпа, папаверин т.б.) тағайындалады.

Ішектің тонусы төмендеген жағдайда прокинетиктер (домперидон, метоклопрамид, цизаприд) беріледі.

Іш өткенде лоперамид, қандыағаш бүршігінің тұрындысын (4,0:200, 1/3 стакан тұрындысын тәулігіне 3 рет) және басқа да антидиареялық препараттар тағайындалады.

Бактерия шамадан тыс өскенде эубиотиктер және басқа дәрілер қолданылады.

Ұйқы безінің секреторлық жетіспеушілігінде ферменттік препараттар беріледі.

Психотерапия жүргізу керек.