Орынбор және Жайық шекара шебінде қазақ балаларын шоқындандырып, христиан дініне кіргізу.

557.Хиуалар қазақ балаларын сатып алды 25 сомнан 50 сомға дейін.

558.Бір жолы кеденшілер оларды _____ қазақ баласын сатып алған жерінен ұстады 100 қазақ баласын.

559.Қазақтардың өз балаларын Азиялық көпестерге сатуға тыйым салу мақсатында шыққан жарлық 1808 ж. 23 мамыр Орынбор әскери губернаторының атына жеке жолдаған.

560.I Наполеонның армиясы Ресей аумағына басып кірді 1812 ж.

561.Орыстардың, Ресейдің құрамындағы басқа да халықтардың француз басқыншыларына қарсы күресі Отан соғысы.

562.Осы шайқастағы ерлігі үшін марапатталған қазақ жауынгері Майлыбайұлы, Қарынбай Зындағұл ұлы, Мұрат Құлшаранұлы, Еркін Азаматұлы, Боранбай Шашубайұлы, Ықсан Әубәкірұлы, Сағит Хамитұлы.

563.Менталитет –қоршаған ортаға қалыптасқан көзқарас жүйесі.

§17. Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы.

564.Кіші жүздің Жайықтың оң жақ бетіндегі қазақтарға Бөкей сұлтан хан болып келді 1812 ж.

565.Орта жүзде Уәли сұлтан мен Бөкей сұлтан хан болып сайланды 1815 ж.

566.Ертіс өзенінің бойындағы Сұлтанбек сұлтан басқарған қазақтар Ертіс өзенінің оң жағындағыда «мәңгілік көшіп-қону» құқығына ие болды 1788 ж.

567.Жайықтың оң жағалауында Кіші жүзден бөлінген Ішкі Орда құрылды 1801 ж.

568.1808 жылғы ашаршылық кезіндегі Кіші жүздің қанша қазағы башқұрт кантондарының аумағына көшірілді 20 000.

569.Орта жүзде 1817 ж. билеген Бөкей хан.

570.Уәли хан қайтыс болғаннан кейін патша үкіметі хан сайлауын керек емес деп шешті 1819 ж.

571.«Сібір қырғыздары туралы жарғы» күшіне енді 1822 ж.

572.Округтар бөлінді болыстарға,болыстар ауыл әкімшіліктеріне.

573.Әр округта 15-20 болыс,болыстарда 10-12 ауыл,ауылдарда 50-70 үй болды.

574.Округтарды басқарды аға сұлтандар,болыстарды болыстар,ауылдарды ауыл старшындары.

575.«Жарғы» аздаған өзгерістер енгізілді 1822 ж. 60 жылдарға дейін қолданылып келді.

576.Қарқаралы және Көкшетау округтары 1824 ж.,Аягөз округы 1831 ж.,Ақмола 1832 ж., Баянауыл және Үшбұлақ 1833 ж., Аманқарағай (кейін Құсмұрын атанды) 1834 ж., Көкпекті 1844 ж.

577.Ертістің оң жағалауындағы қазақтар үшін Семей ішкі округы ашылды 1854 ж.

578.Жетісу жерінде Алатау ерекше округы ашылды1856 ж.

579.«Орынбор қырғыздары туралы ереже» шықты 1844 ж.

580.1844 ж. Кіші жүз жеріндегі шекара шебіне жақын тұратын қазақтар үшін қамқоршықызметі құрылды.

581.Кантон – Башқұртстанда 1917 ж. дейін әкімшілік-аумақтық бірлік.

§18. Ақмола бекінісінің салынуы мен дамуы.

582.Көкшетау және Қарқаралы екі округтық приказ ашылды 1824 ж.

583.Ресей императоры I Николай округтың ашылуына рұқсат етті 1832 ж. 9 қаңтарда.

584.Ақмола сыртқы округының ресми ашылуы 1832 ж. 22 тамыз.

585.Ақмола сыртқы округының аға сұлтаны болып сайланды Қоңырқұлжа Құдаймендіұлы.

586.Орта жүздің ханы болған Сәмекенің шөбересі Қоңырқұлжа Құдаймендіұлы.

587. Қ. Құдаймендіұлы сұлтанның қол астына қарады қарпық, алтай, қыпшақ, шұбыртпалы, тарақты, тама рулары.

588.Кенесары Қасымұлы 80 казак қорғап тұрған Ақмола бекінісіне шабуыл жасады 1838 ж.

589.Ағаштан құрасытырлған мешіт салынды 1838 ж.

590.Молда болып, балаларға ислам ілімін үйретті Қарабек Байбеков.

591.1845 ж. Ақмола бекінісіне 100-ге жуық қазақ отбасы көшірілді Ащысу шекара шебінен.

592.Ақмола станциясында екі жәрмеңке ашылды 1852 ж. Константинов, Дмитриев.

593.Константинов 21мамырдан 10 маусымға дейін,Дмитриев 26 қазаннан 10 қарашаға дейін жұмыс істеді.

594.1865 ж. олардың жылдық сауда айналымы 1,5 миллион сом.

595.XIX ғ. соңына қарайКонстантинов жәрмеңкесінің жылдық сауда айналымы 4 миллион сомға дейін жетті.

596.Ақмоланы ресми түрде округтық қала деп жарияланды 1862 ж. 26 қыркүйекте.

597.Қалалық басқармасы – 1870 ж.,полиция басқармасы – 1875 ж.,қаржы кассасы – 1880 ж.

598.1890 ж.Ақмолада тұрған халық саны 5640.

599.1914 ж. Ақмоладағы тұрғын саны өсті 16 500-ге дейін.

600.Ақмолаға саяси жер аударылғандар келе бастады 1882 ж.

601.Мәселен М.Кутневский, П.Румянцев, Б. Ендрушек, Ф.Иманицкий жалпы саны 50-ден аса.

602.1902-1906 ж. болған өнертапқыш әрі авиаконструктор А. Уфимцев.

603.Ақмолада 5640 адам тұрды 1890 ж.

604.Ақмолада тұрғын саны 16 500-ге жетті 1914 ж.

§19. Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған халық-азаттық көтерілісі.

605.Бөкей хандығында аса ірі халық-азаттық көтерілісі болып өтті 1836-1838 ж.

606.Беріш руынын жайық атасынан тараған Исатай Тайманұлы (1791-1838) мен Махамбет Өтемісұлы (1803-1845).

607.21 жасында өз руының жайық атасына старшын болып тағайындалған Исатай.

608.М. Өтемісұлы орыстың жазушысы әрі этнографымен жақсы таныс болды В.И. Дальмен.

609.М. Өтемісұлы саяхатшы ғалыммен жақсы таныс болды Г.С. Карелинмен.

610.Көтерілісшілер Жәңгір ханға ашықтан ашық шабуыл жасады 1836 ж.

611.Исатай серкештерге шабуыл жасағандарды жазалау үшін жасақ құрды құрамында 270 сарбазы бар жасақ.

612.Көтерілісшілерге байбақты руының старшыны қосылды Жүніс Жантеліұлы 1837 ж.

613.Қарауылқожа Бабажанұлының ауылын шапты 1837 ж. 200 сарбаз жасақпен,

614.Тастөбе түбіндегі шайқас 1837 ж. 15 қараша.

615.Жайық өзенін кесіп өтті 1837 ж. 13 желтоқсан.

616.Құрамында 3000-ға жуық сарбазы бар Хиуа хандығынан бөлініп шыққан Қайыпқали Есімұлымен бас біріктірген Исатай Тайманұлы.

617.Қиыл және Ақбұлақ өзенінің арасында өткен шайқас 1838 ж. 2 шілде.

618.1842 ж. Жәңгір ханға қарсы көтерілістер жасаған Аббас Қошайұлы мен Лаубай Мантайұлы.

§20. Қазақстанда отаршылдық езгінің күшеюі.

619.Жаңаелек шебі құрылды 1810-1822 ж.

620.Елек өзенінің бойындағы бекініс-қорғандар Боранды, Жаңаелек, Көмірлі, Линев, Вятлянская, Бердянская, Изобильная.

621.Жоламан Тіленшіұлы бастаған көтеріліс 1822-1825 ж.

622.Табын руының батыры әрі биі, Бөкенбай батырдың немересі Жоламан Тіленшіұлы.

623.Жоламан батырдың сенімді тірегі болған 10 ұлы, 2 бауыры болды.

624.Жоламан батыр өзінің қол астына топтастырған көтерілісшілер саны 3000-ға жуық.

625.Министрлер Кабинетінің «Орынбор губерниясының қырғыз даласымен шекарасында жаңа шекара шебін құру туралы» Ережесі бекітілді 1835 ж. 5 наурызда.

626.Жаңа шекара шебі аймағындағы қазақтар саны 1855 ж. – 28 мың,1891 ж. – 50 мыңға жетті.

627.Қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысының жетекшілері Қасым Абылайұлы, Саржан Қасымұлы.

628.Абылайдың 30 ұлының ең кенжесі Қасым сұлтан.

629.Қасымның ұл балаларының саны 12.

630.Қасымның ұлдары Саржан, Есенгелді, Ағатай, Кенесары, Наурызбай.

631.Қасым ұлдарының әрқайсысында болған төлеңгіт саны 500 үйге тарта.

632.Саржан Қасымұлы жасаға патша үкіметіне қарсы шайқасқа шықты 1826 ж. 31 қаңтар.

633.Саржан ауылын шауып кетті 1831 ж. патша үкіметі жазалаушылары, 500 солдаты бар жасақпен.

634.Осы шайқаста қаза тапқан бейбіт тұрғын саны 450.

635.Қасым сұлтан қайтыс болды 1840 ж.

§21. 1837-1847 ж. Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс.

636.Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс 1837-1847.

637.Кенесары сұлтан дүниеге келді 1802 ж.

638.«Кенесарыға көзсіз ерлік тән еді» деп жазған орыс зерттеушісі Л. Майер.

639.Рытовтың отрядын тас-талқан етіп жеңіп шықты 1837 ж. аяқ кезінде Кенесары.

640.Рытов отрядының құрамында болды 6 урядник, 48 сібір казагы.

641.Қоңырқұлжа Құдаймендіұлының ауылдарына шабуыл жасады 1838 ж. Кенесары.

642.Кенесары Қасымұлы хан болып сайланды 1841 ж. қыркүйек айы.

643.Кенесары хандықты басқару жүйесі өзінің сенімді адамдары – жасауылдар арқылы.

644.Жасауылдар айналысқан міндеттер сот ісі, шаруашылық мәселелері, дипломатиялық жұмыстар, алым-салық жинау.

645.Мал өсірушілер – зекет,диқандар – ұшыр төлейтін болды.

646.Алым-салықтан босатылды меншігінде 40-тан аспайтын малы барлар.

647.Бір малдан салық төледі 40-100 малы барлар.

648.100-ден артық малы барлар 40 бас малға 1 малдан төлеп отырды.

649.Диқандар төлеген салық өндірген өнімдерінің 1/10 бөлігін.

650.Басқа да алым-салық түрлері киім-кешек, қару-жарақ, ат әбзелдері т.б.

651.Кенесары тұрақты әскер жасақтай алды 20 мың сарбаздан тұратын жауынгерлік қабілеті күшті әскер.

652.Ерекше көзге түскен сарбаздардан тағайындалды жүзбасылар мен мыңбасылар.

653.Орынбор ведомствасына қарайтын қазақтардың барлығы Ресей империясы азаматтары ретінде салық төледі әрбір үйден 1 сом 50 тиын мөлшерінде түтін салығы.

654.Қоқан хандығы билеушілері өлтірді 1836 ж. Саржан сұлтанды,1840 ж. Қасым төрені.

655.Кенесары хан Қоқан хандығының Жаңақорған, Жүлек, Созақ бекіністерін тартып алды 1845 ж.

656.Кенесары хан Қоқанның мықты бекінісі Меркіні де басып алды 1846 ж.

657.Кенесары хан Қырғызстанның жеріне басып кірді 1847 ж.

658.Кенесары 30-дан астам сұлтанмен тұтқынға түсті Тоқмаққа таяу жерді.

659.«Наурызбай - Қаншайым» дастанының авторы Нысанбай Жаманқұлұлы (1812-1871).

660.Ресейлік ғалымдар Кенесарыға жағымды бағаларын берді «бүлікшіл сұлтан», «Қырғыз даласының Митридаты».

661.Манап –қырғыздардың ақсүйек рубасылары.

662.Ұшыр –Қазақстанның оңтүстігі мен Орта Азия диқандарынан алынатын салық.

663.Ағыбай Қоңырбайұлы (1802-1885) – атақты батыр, әскери қолбасшы, Кенесарының жақын серігі. Арғын тайпасының шұбыртпалы руынан шыққан.

664.Кенесары Қаcымұлы (1802-1847) –хан, қазақтардың патшалық Ресей мен Қоқан хандығына қарсы ұлт-азаттық қозғалысының басшысы.

665.Наурызбай батыр Қасымұлы (1822-1847) – сұлтан, батыр, Кенесары Қасымұлының туған бауыры және ең жақын серігі.

§22. Ұлы жүздің Ресейге қосылуы.

666.Сырдария өңірінің қазақтары үлкен үміт артты Арынғазы ханға.

667.Ұлы жүз қазақтарының өкілдері патша үкіметіне өтініш айтып, өздерін Ресейдің қол астына алуды сұрады 1818 ж.

668.Ресей үкіметі Абылай ханның ұлы Сүйік сұлтанның өтінішін қанағаттандырды 1819 ж. 55 500 қазақ Ресейдің қол астына өтті.

669.Сүйік сұлтанның өтініші бойынша 1819 ж. қанша қазақ Ресейдің қол астына өтті55 500 қазақ.

670.Ұлы жүздің 14 сұлтаны – Абылай ханның немерелері мен Әділ төренің балалары басқарған 165 000-ға жуық ер адам Ресейдің қол астына өтті 1824 ж.

671.1824 ж. Ұлы жүздің 14 сұлтаны – Абылай ханның немерелері мен Әділ төренің балалары басқарған қанша ер адам Ресейдің қол астына өтті 165 000-ға жуық ер адам.

672.Ұлы жүз қазақтарынРесейдің құрамына алу уақытша тоқтату себептері Ресейдің ішкі(І Александрдың өлімі,Сенат алаңындағы декабристердің көтерілісі) және сыртқы(1826-1828 ж. орыс-иран соғысы, 1828-1829 ж. орыс-түрік соғысы, 1830-1831 ж. поляк көтерілісі) проблемалары.

673.Ресейге қосып алынған жерлерде салынған бекіністер Аягөз (1831), Ақтау (1835), Ұлытау (1835), Қапал (1846).

674.1848 ж. Ресей империясы Ұлы жүз үшін қандай қызмет белгіледі пристав (кішігірім әкімшілік).

675.Ресей империясы Ұлы жүз үшін пристав (кішігірім әкімшілік) белгіледі 1848 ж.

676.Қарбышевтың экспедициялық әскері Қоқанның Тайшүбек бекінісін басып алды 1851 ж.

677.Верный бекінісі бой көтерді 1854 ж.

678.1854 ж. Верный бекінісінде орналасқан орыс офицері мен солдатының саны 500.

679.Шымкент пен Әулиеата қазақтары қоқандықтарға қарсы көтерілді 1857-1858 ж.

680.Ресейге қарсы ғазауат соғысын жариялау керек деп насихаттады қоқандық діни қайраткерлер.

681.Полковник Циммермен бастаған әскер Шу аңғарына келіп кірді 1860 ж.

682.Ташкентте 20 000 адамға жететін армия құрылды 1860 ж. күзде.

683.Ташкентте құрылған армияда болған зеңбірек саны 40.

684.Қоқан әскерін басқарды Ташкент билеушісі Қанат Ши.

685.Ұзынағаш түбінде болған шайқас 1860 ж. 21 қазан.

686.1863 ж. Жұмғал және Құртқа бекіністерін басып алды Проценко командашы бастаған орыс отряды.

687.Ресей әскері Меркі әскери бекінісін басып алды 1864 ж.

688.1833 ж. Орынбор өлкесінің әскери губернаторы болып тағайындалды В.А. Перовский.

689.1834 ж. Маңғыстауда салынған қамал Новоалександровский.

690.Ресей әскері Сырдария өзенін (ондағы Раймы қамалын) басып алды 1847 ж.

691.Қазалы бекінісін салу қолға алынды 1848 ж.

692.Сырдария бекініс шебі пайда болды 1853 ж.

693.Патша үкіметі әскерлері Сырдария бойындағы Жаңақорғанды басып алды 1861 ж.

694.Орыс әскері Бұхараның көп бөлігін басып алды 1866 ж.

695.Бұхара аумағынан басып алынған жерлер Түркістан генерал-губернаторлығының құрамына енгізілді 1867 ж.

696.Ресей әскери экспедициялық корпусы Хиуа хандығының астанасын басып алды 1873 ж.

697.1873 ж. Ресей әскери экспедициялық корпусы басып алды Хиуа хандығының астанасын.

698.Түркістан аймағы құрылды 1865 ж.

699.1865 ж. Түркістан аймағы құрылды Ресей әскери министрінің бұйрығымен.

700.Түркістан аймағы бағындырылды Орынбор генерал-губернаторына.

701.Түркістан генерал-губернаторлығын құру туралы жарлық шықты 1867 ж.

702.Түркістан өлкесінің басшысы Г.А. Колпаковский.

703.Жетісу казактарының әскері құрылды 1867 ж.

704.Жетісуға қоныстанған әрбір ер адамға берілген жер телімі 30 десятинадан.

705.Қазақстанның Ресейге қосылу үрдісі толық аяқталды XIX ғ. 60-шы жылдардың орта шенінде.

706.Қазы –билік айтушы, төреші. Мұсылмандық сот, мұсылман құқығын жақсы білетін адам.

707.Плацдарм –әскери операциялар әзірленетін, жаттығулар өткізетін алаң немесе кеңістік.

708.Пристав –Ұлы жүз қазақтарын басқару үшін бекітілген лауазымды қызмет.

§23. Қазақтардың Ортаазиялық хандықтар мен патша үкіметіне қарсы көтерілістері.

709.1808 ж. Ташкентті, 1814 ж. Түркістанды басып алды қоқандықтар.

710.Қоқандықтардың Ақмешіт бекінісі Сырдарияның оң жағалауына көшірілді 1818 ж.

711.Ташкент, Бұхара және Хиуадан Троицк, Атбасарға, Батыс Сібір қалаларына өтетін керуендерді бақылап отырды Ақмешіт әскери бекінісі.

712.Әр отбасы Қоқан үкіметіне салық төледі 6 қой, 4 арба сексеуіл, 1000 бау қамыс.

713.1835 ж. Құртөбе әскери бекінісі салындыҚуаңдария өзені бойында.

714.Қуаңдария өзені бойында Құртөбе әскери бекінісі салынды 1835 ж.

715.Қазақ жеріне Хиуаның ең ірі шапқыншылығы 1847 ж.

716.Хиуаның 1500 сарбазы бар әскери қол қазақтарды ойрандады 1000-нан астам шаруашылығын тас-талқан етті, 2500-ден астам отбасы ойрандалып, тонауға ұшырады, 500-ге тарта қазақ қаза тапты.

717.Ресейдің әскери күштерінің орналаса бастауына қарсы ұлт-азаттық күресін халық арасынан шыққан белгілі батыр Жанқожа Нұрмұхамедұлы (1780-1860).