Кәсіпкерлердің жауапкершілігі деп мемлекеттің, қызметкерлердің, клиенттердің, шаруашылық жүргізу субъектілірінің құқықтарын бұзуға, орындалмаған (келісімшарттық) міндетемелерді қалпына келтіруге бағытталған белгілі бір іс-әрекеттерді жасау қажеттілігін, міндеттерін айтамыз. (шаруашылық жүргізуші әріптестер, мемлекеттік органдар кәсіпкерлердің құқықтарын бұзатын шешімдерді қабылдаған және келісімшарт міндеттемелерін орындамаған жағдайда кәсіпкерлердің алдында жауапты болады.)
| |
| | | Кәсіпкерлік-құқықтық жауапкершіліктердің ерекшеліктері | |
| 1. Қолданудың негізгі мақсатына байланысты: Жазалаушы және орнын толтырушы (айыппұлдық) жауапкершілік; 2. Құқық бұзушылықтың түрлері мен қолданылатын санкциялардың сипатына байланысты: Азаматтық-құқықтық, қылмыстық, әкімшілік, тәртіптік, материалдық (мүліктік) жауапкершілік; 3. Санкцияларды қолдану тәртібі бойынша: соттық және әкімшілік жауапкершілік; 4. Құқық бұзу субъектісі бойынша: Дербес және ұжымдық жауапкершілік; 5. Жауапкершіліктің туындау және оны іске асру тәсілі бойынша: Құқық бұзу фактісі салдарынан заңнан тікелей туындайтын жауапкершілік және құқық бұзу туралы істі мемлекеттік органдардың тексеруі кезінде заң негізінде туындайтын жауапкершілік | |
| Заңдық жауапкершілік түрлерінің жіктелуі | |
| Орнын толтыру (компенсациялық) функция. Ол заңды бұзушы – кәсіпкерлік қызмет субъектісінен зардап шегуші қатысушының пайдасына ақшалай соманы өндіріп алумен байланысты болып келеді және оның жоғалтуларының орнын толтыру, сондай-ақ бұзылу орын алғанға дейінгі бұрынғы жағдайды қалпына келтіру мақсатын көздейді. | |
| Айыппұлдық (репрессивті) функция Мұнда ықпал етудің қарастырылған шаралары кәсіпкерлік сферасында заң бұзушылықтардың орын алуына жол берген тұлғалар үшін жазалаудың өзіндік нысаны ретінде көрініс табады. | |
| Превентивті функция. Ол кәсіпкерлік қызметке қатысушылар тарапынан болашақта шартта белгіленген міндеттемелердің бұзылуының алдын алады және санкцияларды қолдану қаупінің пайда болағанын ескертеді. | |
| Кәсіпкерлік-құқықтық жауапкершіліктің орындайтын функциялары ерекшеліктері | |
| Шаруашылық жүргізу қағидаларын жекелей бұзғаны немесе кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруды нақты бұзғаны үшін, сондай-ақ кезең ішінде теріс сипатқа ие болған қызметтің жалпы нәтижелері (оң нәтижеге жете алмағаны үшін) үшін жауапкершілік пайда болады. | |
| Жауапкершілік субъектісінің экономикалық мүдделеріне ықпал ету, қолайсыз экономикалық салдарлар түрлерінде (мүліктік және мүліктік емес сипаттағы) жауапкершілік туындайды | |
| Заңмен белгіленген тәртіппен тіркелген және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын тұлғалар ғана жауапкершілік субъектілері бола алады (яғни, кез-келген азаматтар емес, кәсіпкерлік мәртебесі бар тұлғалар) | |
Заңдық жауапкершілік түрлерінің ішнен негізі, немесе басты және қосымша, немесе екінші дәрежелі жауапкершіліктерді бөліп көрсетуге болады.
ҚР «Кәсіпкерлік» кодексінде заңды жауапкершіліктің негізгі екі түрі қарастырылған:
1 .Мемлекеттік бақылауды және лицензиялауды жүзеге асыру кезінде мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың жауапкершілігі;
2.Жеке кәсіперлік субъектілерінің (дара кәсіпкерлік) жауапкершілігі.
Мемлекеттік органдар мен ондағы лауазымды тұлғалары келесідей жағдайларда ҚР заңдарымен белгіленген жауапкершілікте болады:
1) Жеке кәсіпкерлік субъектісі туралы ақпартты таратқаны үшін;
2) Жеке кәсіпкерлік қызметіне заңсыз кедергі жасайтын кез келген іс-әрекет үшін;
3) Жеке кәсіпкерлік субъектісіне тексеру жүргізудің белгіленген тәртібін бұзғаны жағдайда;
ҚР «Кәсіпкерлік» кодексіне сәйкес заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершіліктің үш түрі қолданылады:
1) Азаматтық-құқықтық жауапкершілік;
2) Әкімшілік жауапкершілік;
3) Қылмыстық жауапкершілік.
