Басқарудың әлеуметтік әдістері

Әлеуметтік әр қилы әдістердің кең спектірін қамти алады:
—әлеуметтік-саяси;
—әлеуметтікреттеу;
— әлеуметтік бастама;
— моральдік ынталандыру.
Әлеуметтік нормалау әдістері әр түрлі әлеуметтік нормаларды енгізу жолымен ұжым және жеклееген жұмыскерлер арасындағы әлеуметтік қатынасты оңайлатуға мүмкіндік тудырады. Бұл нормаға ішкі тәртіп ережесі, ұйым жарғысы, әр түрлі кодекстер, өндірістік әдеп ережелері, тәртіпке шақыру формалары жатады.
Әлеуметтік –саяси әдіс – бұған қоғамдық ұйымдардың ықпал ету әдістері кіреді.
Әлеуметтік реттеудің әдістері әр түрлі ұжымдардың топтардың, тұлғалардың мүдделері мен мақсаттарын анықтау және реттеу жолымен әлеуметтік қатынастарды ретке келтіріп, үйлестіруде пайдаланылады.
Моральдік ынталандыру әдістерін өз қызметтерінде жоғары нәтижелерге қол жеткізген жеке жұмыскерлерді, ұжымдарды көтермелеу үшін қолданады.

Басқарудың психологиялық тәсілдері адамдар арасындағы қарым-қатынастарды ұжымда үйлесімді ахуал жасау арқылы реттеуге бағытталған.
Басқаруды ұйымдастыру адам психикасының жұмыс істеуі, яғни дүние таны, қиял, ықылас-ілтипат және басқа элементтер негізінде жүзеге асады.

Соныдқтан, адамның уақыт сәтіндегі психикалық ахуалы оның жеке іс-қызмет нәтижелеріне тікелей және тура әсер етіп қана қоймайды, барлық ұжымның іс-қызмеи қорытындыларына да әсер етеді.

Басқаруды ұйымдастыру мен жүзеге асыру кезінде адамдардың іс-қызметтегі мінез-құлқының заңдарын ескеру қажет. Бұлар:
— адам әрқашан өзі аз шығарып, көп нәтижелерге жетуге ұмтылады;
— әрбір адам нәтижесінде жарамды формада өзіне ең көп шамадағы көтермелеу мен ең аз шамада жаза болатындай әрекет етуге ұмтылады;
— әрбір адам өзін іс жүзінде көтермелейтін немесе жазалайтын инстанция не айтса, соны істейді;
Басқарудың психологиялық әдістеріне мыналар кіреді:
— шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау;
— еңбекті ізгілендіру;
Әлеуметтік-психологиялық әдістері рухани мүддеге (қажеттілікке) ықпал етудің мүмкіндіктерін пайдаланады. Әлеуметтік уәждеме (мотивация) саяси, моральдық, ұлттық, отбасылық және басқа да әлеуметтік мүдделердің бағдарын қарастырады.

Әлеуметтік-экономикалық жүйеде басқарудың әлеуметтік-психологиялық әдістерінің атқаратын роліне баға жеткісіз. Бұл жүйелерде негізгі элемент-адам. Еңбек ұжымын басқаруда басшының жақсы маман екендігі әлеуметтік-психологиялық факторларды пайдалана білуімен анықталады. Еңбек коллективінде әлеуметтік-психологиялық процестер мен құрылымдардың жүйесі қалыптасады, олар еңбек өнімділігін арттырудың, шаруашылық есеп принциптерін нығайтудың, ұжымның қоғамдық өмірін демократиялаудың орасан резерві бар.

Сондықтан осы шартты іске асыру үшін басшы:

-өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру шарттары;

-материалдық және моральдық ынталандыру жүйесін;

-идеялық тәрбие жұмысын жолға қоюды;

-өндірісте демократиялық негіздрдің дамытылуын;

-өзінің қызметтік және қоғамдық функцияларын орындау жөнінде жеке үлгі көрсетуді біліп, пайдалану қажет.

Бұл әдістің негізі — адамдардың мұқтаждығын, қажеттілігін ескере отырып, басшылардың өздерінің қол астындағы қызметкерлеріне әртүрлі (әлеуметтік-психологиялық) ықпал жасауында.

Адамдардың мінез-құлқын, жан дүниесін, зерттеп келіп, олардың рухани көз-қарасын бақылап, ұжым жайлы ортасын жасап, тәртіпті нығайтып, қызметкерлердің жұмысқа деген шығармашылық ынтасын көтеретін шаралар жасау жолдары.

Мұндай жағдайларды жасау үшін мекемеде ғылыми негізде әр түрлі зерттеулер жүргізу керек. Олар анкета тарату, тест тәсілі арқылы, сұрақ-жауап ұйымдастыру секілді жолдары бар.

Үнемі тиімді басқарушы бола алмайды. Лидердің тиімділігі олардың басқаларға ықпал, әсер ету деңгейімен өлшенеді. Кейде шешім лидерлік басқаруға кедергі болуы мүмкін. Мысалы, бір ресми ықпалды лидер ұжымның нашар жұмыс істеуіне және арасындағы айырмашылықты көрсетеді:

Басқару—бағыныштыларды өздеріне арналған тапсырмалар мен міндеттерді орындауға мәжбүр ететін ой және дене процесі, ал, лидерлік болса, керісінше бір адамның басқаларға ықпалы, әсер ету процесі.

Басқарушы ұйымның басшылығына алдын-ала қарстырылған ресми әрекет-өкілеттіліктерді беру арқылы келеді. Лидерболса ресми емес әрекеттердің нәтижесінде, өз еңбегімен, абыройымен келеді.

Басқарудың әлеумет-психологиялық әдістері – бұл қоғамдық, жекелеген мәні бар өнегелік құндылықтарды қалыптастыруға, әлеум-психолгиялық факторларды пайдалануға негізделген басқаруға ықпал ету тәсілдері. Келесідей тәсілдер жиынтығын қамтиды:

Өз кезегінде бірігіп қызмет етуге қолайлы жағдай тудыратын адамдардың әлеуметтік-психологиялық сипаттамаларын (қабілет, темперамент, мінез-құлықтарындағы ерекшеліктерін) ескеру арқылы еңбек ұжымдарын қалыптастырады. Бұл сиыса, сыйласа білу сияқты күрделі мәселені шешуді, алға қойылған мақсаттарды біріге істеу, ауызбіршілікке шақырады.

Келісім шарттарды, міндеттемелерді пайдалану, игіліктерді бөлудің тәртібін белгілеу секілді әлеуметтік реттеу жүйелерін енгізу.

Әлеуметтік ынталандыру – нақты мақсаттарға, нәтижелерге қол жеткізуге бастайтын әлеум-психологиялық жағдай жасау.

Әлеуметтік мәселені шешіп алмайынша еңбекке деген дұрыс қатынасқа өндіріске тиімді дамытуға қол жеткізу мүмкін емес.

Әлеуметтік әдіс әдістердің кең спектрін қамтиды:

Әлеуметтік нормалау: ішкі тәртіп ережесі, ұйым жарғысы, әртүрлі кодекстер, өндірістік әдеп ережелері, тәртіпке шақыруға формалары жатады.

Әлеуметтік-саяси: бұған қоғамдық ұйымдардың ықпал ету әдістері (үгіт-насихат, сендіру, басқару ісіне қатыстыру) жатады.

Әлеуметтік реттеу: әр түрлі ұжымдардың, топ, тұлғалардың мүдделері мен мақсаттарын анықтау және реттеу жолымен әлеуметтік қатынастарды ретке келтіріп, үйлестіруде пайдаланылады.

Леуметтік бастама

Моралдық ынталандыру: жоғары нәтижеге жеткен адамдарды көтермелеу.

Басқарудың психологиялық әдістері ұйымдастыру мен жүзеге асыру кезінде адамадардың іс қызметтегі мінез құлқының заңдарын ескеру қажет. Олар:

1. адам әрқашан өзі аз шығарып, көп нітижелерге жетуге ұмтылады.

2. Ең көп көтермелеу, аз жаза болатындай әрекет етуге ұмтылады.

Бұл әдіске кіреді:

1. Шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау: әрбір ұжым мүшесі орнын, топтағы қызметкерлермен психологиялық үйлесуі негізінде анықтауға болады

2. Еңбекті ізгілендіру: түрлі түс пен музыканың психологиялық әсер етуін қолдану, еңбектің бір сарындылғын болдырмау, шығармашылық үдерістерді кеңейту

3. Психологиялық ынталандыру.

4. Кәсіби іріктеу және оқыту.

Қортынды:

Басқарудың шеберлігі осы әдістерді толық, пайдаланып, алға қойған мақсатқа байланысты олардың ара-салмағын дұрыс ұстауда.