Бап. Мәміле жасауға немесе оны жасаудан бас тартуға мәжбүрлеу

1. Күш қолдану, бөтеннің мүлкін жою немесе Бұлдіру, сол сияқты жәбірленушінің не-месе оның жақындарының ңүқықтары мен мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін мәліметтерді тарату қатерін төндіріп, мәміле жасауга немесе оны жасаудан бас тартуга мәжбүрлеу, қорңытып any белгілері болмаган кезде -

2. Мынадай:

1) бірнеше рет;

2) күш қолданып жасалған дәл сол іс-әрекет -

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, қылмыстық топ жасаган іс-әрекеттер -

Күш қолданамын деп, бөтеннің мүлкін жоямын немесе Бұлдіремін деп, сондай-ақ жэбірленуші мен оның жақындарының кұқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян тигізуі мүмкін мэліметтерді таратамын деп қорқыту арқылы мэміле жасауға немесе оны жасаудан бас тартуға мэжбүрлеу, қоркытып алу белгілері болмаса, мэміле жасауға не-месе оны жасаудан бас тартуға мэжбүр ету деп танылып, кінэлі Қылмыстық кодекстің 248-бабы бойынша жауапқа тартылады.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей объектісі мэміле жасаудың немесе мэміле жасаудан бас тартудың заңда белгіленген тэртібін реттейтін қоғамдық қатынастар.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың заты - эр түрлі мэмілелер.

Объективтік жағынан қылмыстық құқық бұзушылық мынадай эрекеттерді жа-сау арқылы жүзеге асырылады: 1) күш қолданамын деп, бөтеннің мүлкін жоямын не-месе Бұлдіремін деп; 2) жэбірленуші мен оның жақындарының қүқықтары мен заңды мүдделеріне едәуір зиян тигізуі мүмкін мэліметтерді таратамын деп қорқыту арқылы мэміле жасауға немесе оны жасаудан бас тартуға мэжбүрлеу. Күш қолданамын немесе жэбірленуші мен оның жақындарының құқықтары мен заңды мүдделеріне едэуір зиян тигізуі мүмкін мэліметтерді таратамын деп қорқытудың түсінігі Қылмыстық кодекстің 194-бабында көрсетілген осындай түсініктерге ұқсас.

Мэміле жасаудың немесе одан бас тартудың заңды негіздері Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 4-тарауында (147-162-баптары) арнайы көрсетілген. Азаматтық кодекстің осы нормаларын эдейі бұзып жасаған эрекеттер мэмілелердің жарамсыздығына экеліп соғады.

Кінэлі адам жәбірленушінің мүдделеріне елеулі зиян тигізуі мүмкін жағдайда мэміле жасауға немесе оны жасаудан бас тартуға мэжбүр еткен ретге ғана қылмыстық жауапқа тартылады. Елеулі зиян тигізу мүмкіндігі болмаса, іс-эрекет кылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды.

Осы жоғарыда көрсетілген әрекеттерді жүзеге асыруда қоркытып any белгілері (ҚК-тің 194-бабы) болмаса кінэлі адам Қылмыстық кодекстің 248-бабы бойынша жауапқа тартылады, ал Қылмыстық кодекстің 194-бабында көзделген қорқыту белгілері орын алса, онда оның іс-эрекеттері сол бап (194-бап) бойынша қамтылады, косымша 248-бап бойынша саралауды қажет етпейді.

Қылмыстық құқык бүзушылық субъективтік жағынан тікелей касақаналыкпен жаса-лады.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың субъектісі - жасы 16-ға толған, есі дұрыс кез келген адам.

ҚК-тің 248-бабының 2-тармағында осы қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлата-тын түрі: 1) бірнеше рет; 2) күш қолданып жасалған сол іс-эрекет, ал осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген, қылмыстық топ жасаған іс-эрекеттер үшін қылмыстық құқық бұзушылықтың аса ауырлататын түрі көрсетілген.

Бап. Рейдерлік

1. Жогары органның шешім қабылдауы кезінде жиналыстың, отырыстың хаттама-ларына, олардан үзінді көшірмелерге дауыс берушілердің саны, кворум немесе дауыс беру нәтижелері туралы көрінеу анық емес мәліметтерді енгізу не дауыстар санауды немесе дауыс беруге арналган бюллетеньдердің есебін көрінеу дұрыс емес жүргізу, акционердің, қатысушының, басқару органы мүшесінің немесе атңарушы орган мүшесінің дауыс бе-руге нақты қолжетімділігін буғаттау немесе шектеу, жиналыстың, отырыстың өтуі туралы мәліметтерді хабарламау не жиналыстың, отырыстың өтетін уақыты мен орны туралы анық емес мәліметтерді хабарлау, көрінеу жалган сенімхатпен акционердің, қатысушының немесе басқару органы мүшесінің атынан дауыс беру жолымен, да-уыс беру нәтижелерін қасақана бурмалау не қуқықты еркін іске асыруга кедергі келтіру нәтижесінде, багалы қагаздарды артықшылықпен сатып any құңығын бузу, шектеу неме-се оган қысым жасау, сол сияқты багалы қагаздарды артықшылықпен сатып алу қуқыгын іске асыру кезінде қасақана кедергілер келтіру жолымен заңды тулгадагы қатысу үлесіне меншік қуқығын, сол сияқты заңды тулғаның мүлкі мен бағалы қагаздарын заңсыз иемде-ну немесе заңды түлганың үстінен бақылау орнату не азаматтардың немесе уйымдардың ңуқықтарына немесе заңмен қоргалатын мүдделеріне не қогамның немесе мемлекеттің заңмен қоргалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соқңан өзге де заңсыз тәсіл-дер-

2. Мынадай:

1) адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен;

2) бірнеше рет;

3) адам өзінің қызмет бабын пайдалана отырып жасаган дөл сол іс-әрекеттер -

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген:

1) қылмыстық топ жасаган;

2) мемлекеттік функцияларды орындауга уәкілеттік берілген адам не оган теңестірілген адам не лауазымды адам не жауапты мемлекеттік лауазымды атңаратын адам жасаган іс-әрекеттер, егер олар өзінің қызмет бабын пайдалануымен уштасса –

Жоғары органның шешім қабылдауы кезінде жиналыстың, отырыстың хаттамалары-на, олардан үзінді көшірмелерге дауыс берушілердің саны, кворум немесе дауыс беру нэтижелері туралы көрінеу анық емес мэліметтерді енгізу не дауыстар санауды немесе дауыс беруге арналған бюллетеньдердің есебін көрінеу дұрыс емес жүргізу, акционердің, қатысушының, басқару органы мүшесінің немесе атқарушы орган мүшесінің дауыс бе-руге нақты қолжетімділігін бұғаттау немесе шектеу, жиналыстың, отырыстың өтуі ту-ралы мэліметтерді хабарламау не жиналыстың, отырыстың өтетін уақыты мен орны туралы анық емес мэліметтерді хабарлау, көрінеу жалған сенімхатпен акционердің, қатысушының немесе басқару органы мүшесінің атынан дауыс беру жолымен, дауыс беру нәтижелерін қасақана бұрмалау не құқықты еркін іске асыруға кедергі келтіру нэтижесінде, бағалы қағаздарды артықшылықпен сатып алу құқығын бұзу, шектеу неме-се оған қысым жасау, сол сияқты бағалы қағаздарды артықшылықпен сатып алу құқығын іске асыру кезінде қасақана кедергілер келтіру жолымен заңды тұлғадағы қатысу үлесіне меншік құқығын, сол сияқты заңды түлғаның мүлкі мен бағалы қағаздарын заңсыз иемде-ну немесе заңцы түлғаның үстінен бақылау орнату не азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтарына немесе заңмен қорғалатын мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруге экеп соққан өзге де заңсыз тэсілдер - жасау рейдерлік деп танылып, кінэлі Қылмыстық кодекстің 249-бабы бойынша жауапқа тартылады.

Рейдерлік (ағьшшынның raid — басып алу) сөзінен шыққан. Бұл терминнің мэні кінэлінің бөтеннің бизнесін пайда табу мақсатымен эртүрлі эдістерді, тэсілдерді, пай-далана отырып, заңсыз тартып алу дегенді білдіреді. Рейдерлік мақсатты жүзеге асыру үшін эртүрлі тэсілдер қолданылады, ол ҚК-тің 249-бабының 1-бөлігінің диспозициясын-да айқын көрсетілген.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей объектісі - заңды түлға мен меншік иесінің экономикалық мүддесін реттейтін қоғамдық қатынастар.

К^ылмыстық құқық бұзушылықтың заты - занды түлғаның мүлкі мен бағалы қағаздары.

Объективтік жағынан қылмыстық қүқык бүзушылық мынадай заңсыз эрекеттерді, тэсілдерді жасау арқылы жүзеге асырылады: 1) заңды түлғаның меншік қүқығын, мүлкі мен бағалы қағаздарын заңсыз иемденіп алу; 2) жиналыстар, отырыстардың хаттама-ларына, олардың үзінділеріне, дауыс берушілердің саны, кворумы немесе дауыс беру қорытындылары туралы көрінеу дэйексіз мэліметтерді енгізу); 3) дауыстарды санауды, дауыс беру бюллетендерінің есебін көрінеу дэйекіз жүргізу; 4) акционердің, басқару органының қатысушысының, оның мүшесінің немесе атқарушы орган мүшесінің дауыс беруге қолжетімділігін бөгеу, шектеу; 5) жиналыстар, отырыстар өтетін жер, уақыты ту-ралы жалған мэліметтерді хабарлау; 6) көрінеу жалған сенімхат бойынша акционердің, басқару органына қатысушының немесе оның мүшесінің атынан дауыс беру жолымен бағалы қағаздарды сатып алудың басым қү-қығын бұзу; шектеу немесе нұқсан келтіру жолымен жоғарғы органның шешім қабылдау кезінде дауыс беру нэтижелерін қасақана бұрмалау не қүқықты еркін іске асыруға кедергі келтіру нэтижесінде заңды түлғаның үстінен бақылау орнату; 7) сол сияқты бағалы қағаздарды басымдылықпен сатып алу қүқығын іске асыру кезінде не жеке жэне заңды түлғалардың қүқықтары мен мүдделерін елеулі түрде заңсыз бұзу.

Кінэлі адам жэбірленушінің мүдцелеріне елеулі бұзушылыққа экеліп соққан эрекеттер жасаған жағдайда қылмыстық құқық бұзушылык үшін жауапқа тартылады.

Рейдерлік іс-эрекеттің нэтижесінде елеулі заң бұзушылық орын алмаса, іс-эрекет қылмыстық құқық бү-зушылық болып табылмайды.

Редейлік қылмыстық құқық бұзушылық субъективтік жағынан тек тікелей қасақаналықпен жэне пайдакүнемдік ниетпен жасалады.

Қылмыстық қү_қық бұзушылықтың субъектісі - жасы 16-ға толған, есі дүрыс кез келген адам.

ҚК-тің 226-1 бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрлері: а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша: б) бірнеше рет; в) қызмет бабын пайдалана отыра жасалған әрекеттер үшін, ал осы баптың 3-тармағында осы қү_рамның өте ауырла-татын түрлері: а) қылмыстық топ; б) мемлекеттік функцияларды орындауға уэкілеттік берілген адам не оған теңестірілген адам жасаса, егер олар оның қызмет бабын пайдала-нумен үлггасса деп белгіленген.

Тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӨЗГЕ ¥ЙЫМДАРДАҒЫ ҚЫЗМЕТ МҮДДЕЛЕРШЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҮҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР

§1. Коммерциялық жэне өзге ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстық құқық бүзушылықтардың жалпы сипаттамасы

Коммерциялық жэне өзге ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы тарау Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіндегі мүлдем жаңа тарау болып табылады. Бұрынғы кеңестік замандағы Қылмыстық кодекс-те мемлекеттік немесе мемлекеттік емес кэсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстар үшін бірдей жауаптылық белгіленіп, олар ла-уазымды қылмыстық қү_қық бұзушылықгар деген арнаулы тарауда көрсетілген еді. 1997 жылғы Қылмыстық кодекстің жобасын талқылау жэне оны қабылдау кезеңінде қоғамымызда орын алған орасан элеуметтік-экономикалық, саяси өзгерістердің тала-бына сай келетін жаңа қылмыстық құқық бұзушылық заң қабылдау қажеттілігі туын-дады. Осыған орай мемлекеттік өкімет билігіне қарсы қылмыстық құқық бұзушылыққа жеке тарауға, коммерциялық жэне өзге ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстар езінше жеке тарауға бөлінді. Осылай бөлінуте негіз болған басты белгілер: Біріншіден, қылмыстық қүқық бұзушылықтың объектісіне байланысты. Коммерциялық және өзге (мемлекеттік емес) ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар осы ұйымдардың занды мүдделеріне, дұрыс қызметіне ғана қол сұғады. Мұндай ұйымдарда істелетін қоғамға қауіпті іс-эрекеттер ешуақытта да мем-лекеттік ұйымдардың мүдделеріне қол сұқпайды. Екіншіден коммерциялық жэне өзге ұйымдардың қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстық куқық бұзушылық субъектісінің ерекшелігінде. Заңға сэйкес меншік нысанына қарамастан, коммерциялық ұйымда, мем-лекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы не мемлекетгің үлесі кемінде отыз бес процент болатын ү_йым болып табылмайтын ұйымда тұрақты, уақытша, не арнау-лы өкілеттік бойынша ұйымдастырушьшық-экімшілік немесе әкімшілік-шаруашылық міндеттерді атқаратын адам коммерциялық немесе өзге ұ_йымдарда басқару қызметін атқаратын адам осы түрғыдағы қылмыстық құқық бұзушылықтың субъектісі болып та-былады.

Яғни жоғарыда көрсетілген субъектілер мемлекеттік қызметші қатарына жат-пайды жэне мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайын пайдалана алмайды, бү_л түрғыдағы субъектілер өздері қызмет атқаратын коммерциялық немесе өзге де ұйымдардың қызмет мүддесіне ғана зиян келтіруі мүмкін.

Бұл тарау 2014 жылы қабылданған жаңа Қылмыстық кодексте өзгеріссіз қалды.

Коммерциялық жэне өзге ұйымдағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстық құкық бұзушылықтар өз құрамдарының объективтік жэне субъективтік жағының белгілері бойынша да ерекшеленеді.

Объективтік жағынан Бұл тараудағы қылмыстық қүқық бұзушылықтар эрекет не-месе эрекетсіздік арқылы кінэлінің коммерциялық немесе өзге де ұйымдардың сеніп тапсырған өкілеттіктерін теріс пайдалануы арқылы жүзеге асырылады. Яғни қылмыстық құқық бүзушылык қиянат осы үйымдардың шеңберінде жүзеге асырылады. Субъектив-тік жағынан Бұл қылмыстық кү_қық бүзушылықтың көбінесе кінэнің екі нысаны арқылы жүзеге асырылады. Енді осы тарауда эрбір қүрамға жеке-жеке тоқталып өтейік

§2. Коммерциялық және өзге ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстық құқық бүзушылык нақты кұрамдары