Шабындық үшін жердің жағдайы
6-кесте
| Жақсы – қоқыстанбаған (ластанбаған) бұталар баспаған (желінбейтін бұталар), тұзданбаған, өсімдік жамылғысының аймақта белгілері айқын білінетін | 1,1 – 1,3 |
| Қанағаттандыратын – қоқыстанған бұталар басқан (желінбейтін бұта) орманданған, тастақтанған, аймақтық өсімдік жамылғы құрылымы бұзылған (тапталған) жайылымдармен, тақырлармен. Ауданнан – 40 % дейін | 0,9 – 1 |
| Қанағаттандырмайтын – қоқыстанған, бұта басқан, тұзданған, тастақты, өсімдік жамылғысы құрылымы бұзылған, қатты бұзылған, жайылыммен, шым тақырлар. Ауданнан 40 % жоғары | 0,5 – 0,8 |
| Жер бетінің еңістігі, градуста 12 – ге дейін 13 – 20 дейін 20 жоғары | 0,8 0,6 |
Жайылым үшін жердің жағдайы
7-кесте
| Жақсы – қоқыстанбаған (ластанбаған) бұталар баспаған (желінбейтін бұталар), тұзданбаған, өсімдік жамылғысының аймақта білгілері айқын білінетін | 1,1 – 1,3 |
| Қанағаттандыратын – қоқыстанған бұталар басқан (желінбейтін бұта) орманданған, тастақтанған, аймақтық өсімдік жамылғы құрылымы бұзылған (тапталған) жайылымдармен, тақырлармен. 40 % астам ауданнан байқалады | 0,9 – 1 |
| Қанағаттандырмайтын – қоқыстанған, бұта басқан, тұздалған, тастақты, өсімдік жамылғысы құрылымы бұзылған, қатты бұзылған, жайылыммен, шым тақырлар. 40 % астам ауданнан байқалады | 0,5 – 0,8 |
| Жер бетінің еңістігі, градуста 12 – ге дейін 13 – 20 дейін 20 жоғары | 0,8 0,6 |
Аудан орталығынан ара қашықтыққа байланысты
8-кесте
| Ара қашықтық, км | Асфальт жолдар | Тас жолдар | Далалық жолдар |
| 20 дейін 21 – 40 41 – 60 61 – 80 81 – 100 100 жоғары | 1,4 1,2 0,8 0,6 0,5 | 1,1 0,9 0,7 0,5 | 0,7 0,6 0,5 |
Орта коэффицентті есептеу
9-кесте
| Алаптар атауы | Мелиора тивтік жағдайы | Жер суландыру | Еңістігі | Шар. орт. ара қашық. | Аудан орт. ара қашық. | Орташа коэф. |
| Жырт. жер | 1,3 | 1,1 | 1,1 | |||
| Жайылым | 1,1 | 1,1 | 1,1 | 1,1 | ||
| Шабындық | 1,1 | 1,3 | 1,1 | 1,2 |
Бағалау құнынанықтау
10 кесте
| Р/с | Алап түрі | Ауданы, га | Жер телімінің ставкасы, га (мың теңге) | Түзету коэффи – центі | Бағалау құны |
| 1. | Егістік жерінің барлығы Соның ішінде: | 2475,8 | |||
| суармалы | 1104,2 | 74,5 | 1,4 |  115168,06 | |
| тәлімді егістік | 1371,6 | 15,6 | 0,75 | 16047,72 | |
| 2. | Шабындық | 10,6 | 1,2 | ||
| 3. | Жайылым | 5,6 | 1,1 | 140201,6 | |
| Барлығы | 290497,4 |
ОРЫТЫНДЫ
Әрбір тауар өндірушінің қолындағы жеке меншік-бұл экономикалық тұрақтылықтың кепілі және әлеуметтік, ұлттық келеңсіз жағдайларды болдырмаудың бірден бір негізгі шарты. Нарықты экономикаға өту үшін және шаруашылықты нарықта жүргізу мехонизмі тиімді жүргізілуі үшін негізгі тауар өндірушілер-мекемелер, ұйымдар, азаматтардың кәсіпкерлікпен және шаруашылықты жүргізуі еркіндігі болуы қажет.
Нарықты экономиканың ең негізгі элементтері негізіне: еркін тауар өндірушілерді құрастыру, қайта ұйымдастыруды қоғамның терең экономикалық негізінде құру және өндіріс құралдарын жекешелендіру.
Жер реформасының мақсаты-жер қатынастарын қайта құру, құқықтық, экономикалық және әлеуметтік шарттарды жүргізу мақсатында, жер бетіндегі әртүрлі шаруашылықты жүргізу формасын тиімді пайдалану үшін жердің нарықтылығын дамыту және құру, жерді қорғау және тиімді пайдалану, топырақ құнарлығын жақсартуды қамтамасыз ету.
Елімізде нарықтық экономиканың қалыптасуына байланысты өндірістік кооперативтер, шаруа (фермерлік) қожалықтар, акционерлік қоғамдар, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер кең өріс ала бастады.
Теориялық ізденістер, шетел тәжірбиесі мен отандық практикаға қарап, терең ойландырады.Жаңа шаруашылықтарды жүргізуде, дамытуда және құрастыруда үлкен, орта, кіші, өндірістерді жекешелендіру қажеттігі туындатады.
Шаруашылықтың өлшем қатынастары формасын таңдау –бұл әрине ауылдық тауар өндірушілердің ісі және шаруашылық климатының аймақтық ерекшеліктеріне сәйкес шарттармен анықталады. Кешенді көрсеткіштермен критерилерге байланысты, әр шаруашылықты дамытуды жүргізуі керек.
Зеріттеулердің негізінде қорытынды жасау үшін, шаруашылықты жүргізу формасы, келешекте өндірістік кооперативтер мен серіктестіктер түрінде болады.
Бұл шаруашылықты жүргізу формасының артықшылығы мынамен түсіндіріледі: ұйымдастырылған ауыл шаруашылық кооперативтер, заңды тұлғалар болып келеді; банк мекемелерінде өздерінің есеп шоттары болады; өндіріс және әлеуметтік инфроструктура сақталады және ассоциация кооперативтер бөлігі болып есептелінеді. Сонымен қатар шаруашылықты жүргізу формасының актуалдығы, бүгінгі күнде шаруа қожалықты жатқызуға болады.
Қазіргі аграрлық реформа мынадай девизді қарастырады «Жерге қожайынын қайтару». Бұл мақсатқа жету үшін, барлық әлемдік қағидада, экономикалық тиімді, жұбайлардың бірлескен кәсіпкерлігі яғни шаруа фермерлік қожалық болып отыр.