Бақылау сұрақтары. 1. Қозғатылатын жүктің қозғалыс бағытына байланысты көтергіш машиналар қалай бөлінеді?

1. Қозғатылатын жүктің қозғалыс бағытына байланысты көтергіш машиналар қалай бөлінеді?

2. Жүк машина манипуляторларының атқаратын қызметі?

Тақырып 6. Жүктиегіш машиналардың негізгі түйіндері, механизмдері мен бөлшектері.

Мақсаты: Жүккөтергіш машиналардың негізгі құраушылары мен оларды есептеу және жобалау әдістері.

Жоспар

1. Тарту және жүк қармағыш құрылғылары (түрлері және теориялық сұрақтар).

2. Негізгі жүк тиегіш машиналардың қозғалысын жүзеге асыру механизмдері.

3. Тоқтату және тежегіш құрылғылары.

Жүк тиеу машинасы тарту және жүк қармағыш құрылғысынан, көтеру механизмдерінен, қозғалу және бұрылу, тежегіш құрылғыларынан, қозғалтқыш және басқару жүйесінен тұрады.

Тарту құрылғысы шынжыр мен әрқашан тұрады. Жүк көтергіш машиналарда қолданылатын шынжырлар дәнекерленген және тілімді болып бөлінеді.

ГОСТ 2319-81 сәйкес Ст 2, Ст 3 және 10 болатынан дайындалатын дәнекерленген шынжырлар ( 3 а сурет) ұзын бөлшекті (Б үлгілі) және қысқа бөлшекті (А үлгілі) l<3d ені b=3,5d. Өлшемделген ( 1 орындалу) шынжыр өлшемінің ауытқуы ±3% жетеді және өлшемделмегені (2 орындалу ) - ±10%.

3 сурет. Шынжырлар: а – дәнекерленген, б – тілімді.

Шынжырларды қирау нүктесінің жартысына тең келетін күшпен сынайды; қалдық деформация болуға тиіс емес.

Дәнекерленген шынжырлар үлкен иілгіштікке ие, қораптармен, жұлдызшалармен және диаметрі: D = (20…30)d дабылдармен жұмыс істей алады.

Кемшіліктері: ауыр салмағы, үзілу мүмкіндігі және қозғалу жылдамдығының шектеулілігі 0,6…0,75 м/с дейін.

Шынжырдың шартты белгілеуіне (А,В) үлгісі; (1,2) орындалулары; калибр (дөңгелек болаттың диаметрі, мм), шынжыр адымы (мм).

Мысалы, шынжыр А1-13×36 ГОСТ 2319-81.

Мемлекеттік техн. Бақылаудың ұсыныстарына сәйкес шынжырларды қирау күшіне байланысты таңдап, тексереді,

F_p ≥s F_max ;

шартына байланысты;

мұнда F_p - қирату күші, ГОСТ бойынша;

s – беріктік қоры, ілгекті шынжырлар үшін 5... 6 және жүктер үшін 3....8 ;

F_max – шынжырға түсетін ең үлкен жұмыс күші.

Тілімді жүк шынжырлары (3 б суреті) құрылғысына қарай алты түрге бөлінеді:

шынжырдың бір шеткі кесігіндегі қосу білікше;

шынжырдың бір шеткі кесігіндегі қосу білікше және ұзартылған білікше;

бір шетінде қосу белдігі, ең шеткі тілімдер және шынжырдың екінші шетіндегі шеткі білік;

бір шетінде қосу белдігі, ең шеткі тілімдер және шынжырдың екінші шетіндегі шеткі білік және ұзартылған біліктер;

шеткі тілімдер мен шеткі білдіктер шынжыр бөлігінің екі жақ шетінде.

Буындағы тілімдер саны 2 ден 8 – ге дейін. Түсіру күші 1,25 – тен 1600 кН дейін.

Тілімді шынжырлардың артықшылығы – жоғары сенімділігі және иілгіштігі. Бірақ та шынжыр топсалерінің айналу жазығына перпендикуляр бағытта күш түскеніне шыдамайды. Сол себепті артық күш түсу мен қиқаңқау үшін жүк көтергіш жылдамдығын 0,25 м/с азайту керек.

Тілімді шынжырларды ГОСТ 191 – 82 кестелері бойынша таңдайды, тексеру есебін s =5…8 формуласы бойынша орындайды.

Шартты белгілеуге: G әріптік белгілеу, қирату күшінің мәні, үлгісі және шынжыр адымы. Мысалы, шынжыр G 160-1-150- ГОСТ 191-82.

Арқандарды кендірлі немесе капрон талшықтарынан және болат сымдардан дайындайды. Біріншілерін қораптағы, ұсақ және байламдағы бос жүктерді байлау және ілу үшін пайдаланады. Олардың кемшіліктеріне әлсіздігі, тез тозуы, механикалық ақаулар жатады.

Созу есебін толық қимасы σ]_р.=9…10 МПа кендірлі ( 4 а суреті) немесе мақтақағаз және [σ]_р.=30…40 МПа капрон арқандары үшін жасайды.

Арқанның бір буынына түсетін күшті мына формуламен анықтайды:

F_max=F_g/(zη),

Мұнда F_max =gm – көтеретін массаның жалпы ауырлық күші;

z – полиспасттың буындар саны

η – 0,78...0,97 – полиспасттың П.Ә.К.

Жүкті ұзындығы l_с және олардың ылди бұрышы α =30…45° қосымша арқандарға ілгенде ілгіш биіктігі h = (0,7…0,86)l_с болуы ұсынылады. Арқандарды беріктік қоры s=12 кезінде формуламен табылатын қиратқыш күш бойынша F_p таңдайды.

4 сурет. Арқаны: а-кендірлі; б - болатты шиыршықты ТК үлгілі; в – болатты кендірлі өзекшелі ТК үлгілі; г – болатты ЛК-Р үлгілі; д- өрімнің бірдей бағыттымен, болатты ТК үлгілі, бірақ адымы әртүрлі; е- болатты ЛК үлгілі; ж- болатты, өрімнің әртүрлі бағытымен ТК үлгілі.

Болат арқандар (4, в и г) – жүккөтергіш машиналардың ең жақсы таралған жұмысшы бөлігі. Оларды сонымен қатар тасымалдағыштарда, сабанды алаңдардан жинағанда қолданылатын торкөздерде және жүкті сүйрегенде тартқыш құрал ретінде пайдаланады. Сондай арқандардың артықшылығы – жоғары беріктігі, жеңілдігі, сілкіністерді әлсіретуі, дыбыссыз жұмысы және жоғары сенімділігі.

Үзілудің басталуы жайлы жекелеген сымдардың үзілуі хабар береді. Арқанның өрімінің бір қадамына сәйкес үзілген сымдар саны ақаулық белгісі болып табылады.

Болат арқандарды (ГОСТ 7665-80, 7667-80 … 7669-80 и 3088-80) беріктік шегі σ_в = (1.7…2,2)10³ МПа жоғарыкөміртекті салқын күйінде созылған сымнан жасайды. Жүккөтергіш машиналарда екі өрімді органикалық өзекшелі арқандарды қолданады, олар маймен сіңірілген (50% көміртасты смоламен және 50%мазутпен). Үйкелісті және тозуды азайту үшін маймен сымдарды майлайды. Арқандардың иірінің өрімі бойынша оң және сол өрімді болып бөлінеді. Біржақты өрімді арқандарда қабаттарының бірқалыпты қашықтық сайын (4 е суреті) сымдар мен иірімдері бір жаққа оралады да сызықты түйісіп отырады, ал қиылыспалы өрімді арқандарда әрбір жаққа оралады. Біржақты өрімді арқандар тарқатылуға ұмтылады, бірақ олар иілгіш болғандықтан жүкті бірнеше жерден көтеру кезінде ұсынылады. Қиылыспалы өрімді арқандардың (4 ж суреті) сымдары арасында әрқашан нүктелі түйісу болады да, олар қатты болып келеді. Майыстыру кезінде олардың жұмысына жоғары тозу тән.

Арқанды белгілеу үшін оның негізгі көрсеткіштерінің стандартты символдарын қолданады: арқан диаметрі (мм); қолдану мақсаты (жүкті – Ж; жүк-адам таситын ЖА); сымның маркасы (жоғары – Ж; бірінші – І; екінші - ІІ), өрімнің бағыты (сол – С; оң - белгіленбейді), өрімнің әдісі (тарқатылмайтын - ТМ ; тарқатылатын - Т), өрім бағытының үйлесуі (қиылыспалы; біржақты – Б; аралас - А), қаптау түрі (қаптаусыз; орташа агрессивті жағдайларға арналған - О ;қатты - Қ; өте қатты - ӨҚ), сымның үзілуіне уақытша кедергі (МПа). Мысалы, Ж-Ж-С-ТМ-1666ГОСТ 3088-80

Сонымен қатар арқан құрылымы өрім түрімен (сызықты жанасу – СЖ, нүктелі жанасу – НЖ, нүктелі-сызықты – НСЖ, сызықты-нүктелі – СНЖ, жолақты - ЖЖ), өрім қатарындағы сымдар диаметрі бойынша (бірдей – Б, әртүрлі - Ә), арқандағы иірімдер саны бойынша, иірімдегі әртүрлі диаметрлі сымдар саны бойынша, өзекше түрі бойынша (органикалық өзекше – ОӨ) анықталады.

Тікелей немесе көмекші арқандар арқылы жүкті көтеруге арналған ілмектерді құрылымы бойынша біртармақты жүккөтергіштігі 0,25...20 т (5 в және г суреті) және екітармақты болып бөлінеді. Ілмекті бірнеше тармақты арқанға көтергенде оны ілмекті аспақа беккітеді (5 а және б). Ілмектерді болат 20-дан жасайды. Құймалы ілмектер шет елдерде де шамалы тараған.

Қалыпты ілмектерді жүккөтергіштігі бойынша тексеру есебінсіз таңдайды. Жергілікті өндірілген ілмектерді беріктікке үлкен қисықтық брус сияқты есептейді. Хвостовикті мүмкіндік кернеуі бойынша есептейді [σ]_р = 0,2σ_т, қисықсызықты бөлігін жұмыс істеу режиміне қарай мүмкіндік кернеуі бойынша [σ]_р= . есептейді.

Көмекші арқандардың түсіп қалуын болдырмау үшін, ілмек ашықауызында тұйықтайтын құрал жасалынған (5,6 сурет) автоматты түсіру үшін өзі ағытылатын ілмектер қолданады, олар тиелмеген жағдайда ілмектен көмекші арқанды итеріп шығарады. Оларды қызмет көрсету қиын жағдай да немесе қашықтықта өткізілгенде, мысалы бөренелерді тиегенде қолданады. Бұл жағдайда жүкқармағыш құрылғының бір ұшы ілмекте бекітілген.

Жүкті көтеру жұмыстарының басындағы соққыларды әлсірету үшін кейбір ілмекті құрылғыларда серіппелі бәсеңдеткіштерді орнатады. Көтеріліп тұрған жүкті ауада бұру үшін тірегіш ішпектері бар ілмекті аспалар қолданады ( 5 а және б суреті).

Ілмекті аспатардың негізгі бөлшектері: траверса, қораптар, жүкті тақтайшалар. Көтеріліп тұрған жүк өзінше орнатылуы үшін полиспастта теңестіретін қораптар және тірегіш ішпектер астында сфералық шайбаларды пайдаланады.Ілмекті аспаның жүк тиегіштің қаңқасына немесе барбанымен соқтығысуын болдырмау үшін түпкі ажыратқыш орнатады.

Барлық ілмектерді 10 минут бойы номиналды жүк көтергіштігінен 25% артық күшпен сынау керек. Сынақтардан кейін ілмек бетінде ешбір жарық немесе қалдықты өзгерулер болмау керек.

Жүк шалматарды (тұтқалар, сырғалар) ауыл шаруашылығында тұтас соғылған күйінде пайдаланады (5 д суреті). Оларды жуық әдіспен беріктікке есептейді.

5 Сурет Ілмектер:

А – ұзын ілмекпен (қысқартылған ілмекті аспа); б – қысқа ілмекпен (қалыпты ілмекті аспа); в и г – біртармақты; д – шалма.

Көмекші арқандар арқанның, шынжырдың және баулардың қалдықтарынан жасайды. Олардың көмегімен жүкті тіркеп кейін іліп қояды. Болат арқандардан жасалған көмекші арқандар кең таралған.

Арқанды сығымдалудан және жылдам тозудан сақтау үшін оның ұшындағы шалматың коуш болады. Коуш болаттан құю, соғу, қалыптау немесе науа қима тәрізді пішінді сақина сияқты қайрау арқылы әзірлейді. Коушты жанаушы арқан ұшы негізгі арқанға ағытылатын немесе ағытылмайтын қосулар арқылы бекітеді. Тақтайшалы және тұтқалы қосулар кең қолданыс тапты.

Әрбір алты ай сайын көмекші арқандарды жүкті қармаудың қолайсыз жағдайында екі есе артық күшпен сынайды.

Әртүрлі деңгейде жұмыс процесін механикаландыратын арнайы қармағыш құрылғылар – қысқышты және тырнақты қармағыш, контейнерлер, торлар және т.б. 6 а,б суреттерінде жүкті қармауды шамалап автоматтандыратын және бөшкелерді, бөренелерді, бумаларды, жәшіктерді түсіруде толық автоматтандырады. Жүктердің түсіп қалу мүмкіндігі ( 6 в суреті) жоқ, өйткені қысылған жүктердің үйкеліс күші ауырлық күшінен әрқашан артық болады.

Қапшықтардағы жүктер үшін таспалы арқандар (6 д суреті), көкөністерге контейнерлер (6 е суреті), бауланған жүктерге торлар (6 ж суреті) қолданады. Бұл құрылғылар жүк түсіруді автоматтандырады, көмекші арқан мен тор жүк астынан өзі шығып кетеді, ал контейнер өздігінен төңкеріледі.

Контейнерлік тасымалдау әдісі жұмыс еңбексіңіргіштігін азайтады және жүктің зақымдануынан шығынды төмендетеді.

6 Сурет. Жүкқармағыш құрылғылар: а –бөшкелер мен бөренелерге арналған қысқышты қармау; б- Бумаларға арналган қысқышты қармау; в- ұстағышты қармау; шынжырлы көмекші арқан; д- таспалы көсекші арқан; е- тамырсабақтыларға арналған контейнер; ж- ылғалды жүктерге арналған тор.

Қораптар, жұлдызшалар мен дабылдар – аспалы және тарту бөліктерімен бірге жұмыс істейтін бөлшектер.

Қораптар тарту бөлігінің баяу қисаюы мен қозғалыс бағытының өзгеруіне қызмет етеді. Жұлдызшалар мен дабылдар – жүк көтергіш машиналардың жетекші элементтері, олардың көмегімен аспалы немесе тарту бөлігі оралады немесе тарқатылады. Қораптар, жұлдызшалар және дабылдар құрылғылары тарту және аспалы бөліктердің өте ұзақ қызметін қамтамасыз етуі керек. Қораптар мақсатына қрай қозғалатын және қозғалмайтын болады. Қозғалатын қораптар кеңістікте қозғалады: оларды арқанның тартылуы мен жылдамдығын өзгерту үшін аспалы құрылғыда пайдаланады. Қозғалмайтын қораптар арқанның бағытын өзгертуге пайдаланылады; олардың осі жүккөтергіштің қозғалмайтын бөлігінде бекітілген.

Арқан мен шынжырдың қораптарын СЧ15 және СЧ18 шойынынан құяды; үлкен күш түсетіндерін болат құю және дәнекерлеу тәсілімен жасайды. Диаметрін 10-20% кеміту тек теңдестіретін қораптарға ғана рұқсат етіледі. Қораптың ішкі пішінін мына мөлшемдермен жасайды: тереңдігі h ≈ (1,5…2) d_k: қоспа B ≈ (2…2,5) d_k; түбінің радиусы r ≈ (0,53…0,56)d_k.

Қораптың ось – төлке қосарының жұмысын қысым p≤[p] және үйкелудің өзіндік жұмысымен pv ≤ [pv] тексереді.

Дәнекерленген шынжырға арналған қораптардың диаметрін арақатынаспен анықтайды: қол берілісінде D≥20d, машиналық берісте -D≥30d, мұнда d – шынжырдың калибрі.

Шынжырға арналған жұлдызшалар айналдыру моментін беруге арналған. Жұлдызшалар калибрлі және тілімді шынжырлар үшін деп бөлінеді.

Іріктелген шынжырлардың бөліктері жұлдызшамен бірігеді, арнайы ұяларда, олардың пішіні шынжыр бөлігінің пішініне сай келеді.

Дабылдар – көтеру және тарту механизмдерінің құрастырған бірліктері, олар тарту құрылғылары – шынжыр немесе арқан. Олар ортасы қуыс бір немесе екі ступицасы бар, ұзындығына байланысты, цилиндр. Дабылдар МСЧ28 – 48 және СЧ15 шойыннан құйылған; Ст3 және Ст5 болаттарынан дәнекерленген.

Дабылдың жұмыс жазықтығы тегіс немесе бұранда ойықшалы болып келеді, оларға шынжыр немесе болат арқан оралады. Көп қатарлы орау тек тегіс жазықты дабылдарға оралады, бірақ ол арқанның тез тозуына әкеліп соғады.

Бұрандалы ойықшаның пішінін болат арқан үшін келесі мөлшермен жасайды: с = (0,3…0,5)d_k, l_н = d_k +(2…3)мм, r = 0,54d_k. Дабылға бір немесе 2 арқан орамын орауға болады: бірінші жағдайда бұранда ойықшасы оң орау, екінші жағдайда – оң жағын бір шетінен, сол жағын екінші шетінен ортасына дейін. Ойықшалар осылай орналасқанда жүктің тік түсіруі мен көтеруі қамтамасыз етіледі.

Арқан мен шынжырдың ойықшаның бағытынан ауытқуы жазық дабыл үшін мөлшерден аспауы керек, ал бұрандалы ойықшалы дабыл үшін мөлшерде.

Мемлекеттік техн. Бақылау ережелері бойынша тек жабыстыру тақтайшалары мен сына қысқыштарымен ғана арқанның ұшын бекітуге рұқсат етілген. Жабыстыру тақтайшалары бар бұрандалы қысқыштар жасау оңай және сенімді. Тақтайшаларды арқанның диаметріне байланысты таңдап алынады. Тақтайшалардағы тесіктердің диаметрі бұранда диаметріне сәйкес келеді.

Қысқыштардың ең аз саны z_min=2 бір бұрандалы тақтайшаларда, z_min=1 екі бұрандалы тақтайшаларда және арқан диаметрі 31 мм-ге дейін болғанда. Арқан үлкен диаметрлі болғанда есептің қорытындысына қарамастан, екі қысқыш болу керек.

Пайдалану жағдайы мен көтергіш – тасымалдағыш машиналарын күту кезіндегі біздің елдегі техника қауіпсіздік ережелері жүктерді көтерген жағдайда және баяу түсіру кезінде ұстап тұратын құрылымда қажет етеді.

Бұл құрылымдар екі негізгі топқа бөлінеді: жүктерді өз бетімен түсіп кетуіне жол бермей ұстап тұратын тоқтатқыштар, бірақ көтеруге кедергі келтірмейтіндер; тежегіштер – жүкті қажетті биіктікке ұстап тұратын және ақырын түсіру үшін қажетті тоқтатқыш құралдар.

Тоқтатқыш құрылымдар (тоқтатқыш) азғантай жылдамжықпен жұмыс істейтін қол механизмдерінде пайдаланады. Құрылғылар шаппалы, үйкелісті және шығыршықті тоқтатқыштар болып бөлінеді.

Сурет 7. Тоқтатқыштар:

а – шаппалы; б – шығыршықты; 1 – шаппалық; 2 –ілмешек; 3 и 7 – серіппелер; 4 – корпус; 5 – ойықты төлке; 6 – шығыршық.

Шаппалы тоқтатқыштар жұмыста сенімді және көп тараған. Құрылымның көлемін азайту үшін оларды көбіне тұтқаның белдігіне орнатады. Шаппалы доңғалақты болаттан, шойыннан ішкі немесе сыртқы ұстағышымен жасайды.

Үйкелісті тоқтатқыштар дыбыссыз жұмыс істейді және баяу қосылады. Бірақ олар шаппалыға қарағанда сенімсіздеу. Тоқтатқыштардың есептеуі жалғағышның есептеуі сияқты.

Шығыршықты тоқтатқыштарды тежегішті тоқтатқыштармен бірге үзіліссіз тасымал құрылғыларында және жүк көтергіш механизмдерде қолданады. Белдік сағат тіліне қарап айналғанда шығыршықтар (7 б сурет) сақина бойымен еркін айналады және жүк көтеріеді. Егер де белдікті кейін айналдырғымыз келсе, олар белдік пен сақина ортасында қысылып қалады да жүк тоқтап қалады. Егер де шығыршықтар, саны z = 4…6, 40Х болатынан жасалып, қаттылығы HRC=58…61 болса, онда қораптың сыртқы қабының ішкі диаметрін түйісу беріктігінің жағдайынан анықтайды.

Тежегіш құрылғылар жұмыс жағдайына және пайдалану ортасына байланысты:

Қолдану мақсатына қарай – жүк тоқтатқыш тәтекілі, түсіруші және орталық айналу тежегіштері берілген мөлшер көлемінде жылдамдықты шектеу үшін:

құрылымына қарай – қалыпты, таспалы, дискілі және конусты;

іске асу сұлбасына қарай – ашық түрлі, бұнда тежеу тұтқаны немесе аяқ тұтқасын басқан кезде іске қосылады. Жабық түрі, жұмыс бөліктері арнайы жүкпен қысылады, пружина немесе көтеретін жүкпен: автоматты, қызмет көрсетуші адасдардың көмегінсіз.

Тежегіш құрылғылары баяу тежеуді, тежегіштің жылдам ажырауын қамтамасыз етуі керек, жоғары сенімді, күтуге ыңғайлы, тозу мен ыстыққа төзімді болу керек.

Тежегіш моментті анықтарда машинаның өнімділігін арттыру үшін ең үлкен мүмкін азайтуларға тырысу керек.

Крандардың механизмдерін жабық түрлі автоматикалық тежегіштермен жабдықтайды, 0,5 м/с жоғары жылдамдықпен қозғалғанда, тоқ сөндірілгенде автоматикалық тоқтайтын тежегіштермен жабдықтайды. Іштен жану қозғалтқышы болғанда сенімді тоқтатқыш құрылғысы бар жабық түрлі басқарылатын тежегіштерді қолдануға болады.

Тежегіштерді негізінде жұмыс бөлігінде (дабыл, доңғалақ) орнатқан сенімді, бірақ одан олардың құрылымдары үлкейіп кетеді. Ықшам және екпінді күштен механизмді қорғау үшін тежегішті беріліс белдігінде орналастырады, ол жұмыс бөлігінің белдігімен кинематикалық тығыз байланысқан.

Жүк көтергіш механизмнің тежегіш моменті

Т_{т .}= k_тТ_с,

Мұнда k_т=1,5...2,5- жұмыс жағдайына тәуелді тежегіш қорының коэффициенті;

Т_с= - статикалық айналдыру моменті;

F_max – дабылға оралатын арқандағы күш;

D_б – дабыл диаметрі;

u_м- механизмнің беріліс саны;

η_м- дабылдың белдігінен тежегіштің белдігіне берілетін қозғалыс механизмінің П.Ә.К.

Тежеу кезінде беріліс механизміндегі кедергі тоқтауға әсер етеді.

Тежегіштің көлемі кіші болғанда жоғарырақ тежегіш моменті болу үшін арнайы мықты үйкелісті қасиеттері бар материалдар пайдаланады: битум сіңіріліп тоқылған асбест таспа, жанышқышты етілген таспа және резеңке желіммен бекітілген темір сурик. Одан басқа тежегіш әзірлеу үшін шойын, болат, ағаш, тері, қола, текстолитті пайдаланады.

Тежегіште пайдаланатын матриалдарына ( Металл - f=0,15…0,2, ағаш және асбест таспа - f=0,3…0,42) үйкеліс коэффициентері және ([p]=0,8…1,5МПа – қалыпты және таспалы, [p]=0,2…0,8 МПа – дискілі конусты тежегіштерде, майлау материалдарын пайдаланғанда өте жоғары мәнге ие болады) қысым тән.Қаптау мен тежегіш елгезерінің арасындағы үйкеліс коэффициенті тежегіштің жылу режиміне байланысты. Температура 175 .... 200º С – тан аспауы керек.

Қысымның 0,8 МПа – ға дейін өзгеруі үйкеліс коэффициентіне әсер ете қоймайды.

Қалыпты тежегіштері қарапайым және жұмыста сенімді, бірақ таспалыға қарағанда өте көп орын алады.

Бір және екі қалыпты тежегіштер болады. Бір қалыпты тежегіштер қол берілісті механизмдарда қолданылады, екі қалыптылар - әр бағытта айналатын білікті тежеу үшін: бұл жерде тежегіш білік көлденең күштің әсерін байқамайды.

Қалыпты тежегіштер жүктің ауыр салмағының әсерімен немесе серіппенің қысу күшімен бір – біріне қысылады. Оларды тұтқа мен аяқ тұтқасына күш жұмсау арқылы босатады, бірақ көбіне электромагнит, электритеруші, электрортаайналу қозғалтқыштары арқылы.

Полиспаст тарту бөлігі мен ол жанап тұратын бірнеше қозғалмалы және қозғалмайтын дөңгелектерден тұрады. Салмағы 0,5 т дейінгі жүктерді қозғау үшін полиспаст арқанының соңына қолмен немесе шығыр көмегімен ауыр жүк іледі.

Жұмыс сүлбесіне қарай полиспасттар күш және жылдамдықты үнемдейді. Біріншісін өз бетімен жұмыс істейтін механизм ретінде, екіншісін поршеннің шамалы жүрісінде гидравликалық және пневматикалық көтергіштерде пайдаланады. Халық шаруашылығында полиспасттар жүк көтеруге, электр сымдарын, сым қоршауларды тартуға пайдаланады.

Жүк көтергіш машиналарға орнатылған полиспасты бір немесе қосарланған болып келеді. Жүк көтергіштегі полиспастқа қарап, жүк ілудің сұлбасы мен көтергіш құрылғының барлық элементтерінің есебін жасайды.

Қосарланған полиспаст екі арқанды қатар орағанда жүкті тік және көлденең қалыпты көтеруді және тартылуын дұрыстау үшін теңдестіретін дөңгелектер қойылады. Жүкті бірнеше қосалқы арқандарға ілу негізгі арқанға түсетін ауырлықты оның қимасын, дөңгелектер мен дабылдардың өлшемін, механизмінің салмағы мен өлшемін азайтады.

Полиспасттың негізгі мінездемесі – қайталануы. Бір полиспастта қайталану жүк ілінген арқан санына тең; қосарланған полиспастта - и = , мұнда zн – оралатын арқан саны. 23 в және г суретте көрсетілген полиспасттар 2 және 6 рет қайталанады.

Дебиет

1. Красников В.В. Подъемно-транспортные машины. М.: «Агропромиздат». 1987 – 272 с.

2. Александров М.П. Грузоподъемные машины. М., Высшая школа. 1986–400 с

3. Қойманов А.Ф. Подъемно-транспортные машины. М., Стройиздат,!990– 312 с.

4. Вайнсон А.А. Подъемно-транспортные машины.-4-е изд. – М.: Машиностроение – 1989 – 535 с