Атты заттар саны (зола, көмір) көмір жаққанда шығатын

М´_қатты=В·А_р·f·(1-η₃), т/жыл (1.2)

Қайда В – жаққыш шығыны, т/жыл;

А_р – жаққыш қүлділігі; %: Қарағанды көмірі – 27,6;

f – жаққыш құрылымына байланысты коэффициент

(жылжитып және жылжымайтың қоршау, қалмен беру т.б.)

көмірге ұсынады f=0,0023;

η₃ – аппарат тазалаған кезде табылатын коэффициент, егер аппарат жоқ болса η₃=0.

Көмір жоққан кездегі бөлініп шығатын SO₂ саны

М´_SO2=0,02·В·S^p·(1- η´_SO2)·(1- η´´_SO2), т/жыл (1.3)

Қайда S^p – жаққыштағы күкірт қорытындысы %; Қарағанды көмірі – 0,8;

η´_SO2 – үлес SO₂ ұшқан күлге қосылды; Қарағанды көмірі – 0,1;

η´´_SO2 – үлес SO₂ аппарат тазалағанда табу; СО – саны

М´_СО=0,001·В· ·К_СО·(1- ), т/жыл (1.4)

Қайда - жанғыштың төменгі жылуы, МДж/кг; Қарағанды көмірі –

21,12 МДж/кг;

К_СО – саны СО, жылу бірліктеріне пайда болған, жанған кезде

бөлінетін кг/кДж, от жағатын жерден тәуелді: көмір

(жылжымайтың қоршау, қалмен лақтыру) – 1,9;

q₄ – жылу жоғанту, жанғыш заттың механикалық толық

еместігінен, жаққыш құрылымына тәуелді (жылжымалы

қоршау, қолмен лақтыру) - 7%;

NO₂ – саны;

М´ _NO2 = 0,001·В· ·К_NO2 (1-β), т/жыл (1.5)

Қайда В – коэффициент, NO₂ қалдығының төмендеу деңгейінің

ескерілуі, техникалық шешім кезінде 0 тең деуге болады;

К_NO2 - NO₂-саны, 1 гДж жылуға тең кг/гДж. Жағу орнының

мықтылығына байланысты, көмір – 0,2; күші төмен жағу

орнына қабылданады.

Орташа тәулікті ШЗК зиянды заттары мен қауіптілер класы 1.2 ережесінде көрсетілген.

1.2 ережесі.

ШЗК және қауіп класы зиянды заттар бөлінгендегі жылу беретін жердің эксплуатациясы.

заттар	ШЗКсс, мг/м3	Қауіптілер класы
Көмір	0,15
SO2	0,05
СО
NO2	0,04

КҚК кәсіпорының үлкендігіне қарай 4 қауіпті категорияға бөледі. Кәсіпорын қысымы үшін шеқаралақ жағдай 1.3 ережесінде көрсетілген.

Кәсіпорындағы І категория 60-70% қалдықтар төмендеуінің қажеттілігі жалпы қала бойынша ШКЗ төмендеуінің мақсатына жету, ІІ категория - 30%-ке жалпы қала бойынша төмендеуі, І-ІІ категориялар табиғат қорғау тіршілігінің бақылауында болу керек. ІІІ категорияға қауіптіліктің 10⁴ ÷10³ кәсіпорыны жатады. Олардың сыбағасына 10÷15% жалпы қала қалдығы жатады. Бұл кәсіпорындарға ШЗК қалдығын қала бойынша жалпы төмендетуі үшін 10÷15% төмендейді.

IV – кәсіпорыны үшін фактикалық қалдықтарын ШЗК деугейінде нормативтер орнатуға болады.

1.3 ережесі.

КҚК мағынасымен кәсіпорындарды қауіпті категорияға шектеу жағдайы.

Кәсіпорынның қауіпті категориясы	КҚК мағынасы
І	КҚК ≥ 106
ІІ	106 > КҚК ≥ 104
ІІІ	104 > КҚК ≥ 103
IV	103 > КҚК

Кәсіпорынға тапсырылған көліктің экологиялық қауіптілігін анықтау үшін, барлық зиянды заттардың жылдық жинау қажеттілігі, еп-сеп кезінде алынған, мәліметтерді пайдаланып 1.4 ережесіне кіргізу керек.

Ереже 1.1 және 1.2 санын санап 1.3 ережесінен шығып шектелген жағдайларды қорытындылау.

1.4 ережесі

заттар	М´і, т/жыл	ШЗКссі, мг/м3	Қауіп класы	αі
Көмір күлі
SO2
СО
NO2
КҚК

ШЗК анықтау үшін шыққан мәліметтер 1.5 ережесіне қабылдау.

Ереже 1.5

Шығыс мәліметтер.

№	Құбыр биіктігі Н,м	Температура, ºС	Қалдық көзінің шығатын диаметрі D,м	Жылу беретін жердің жұмыс істейтін уақыты t, сағ/жыл	V1 м3/с ГВС қалдық көлемі	Көмір шығыны Вт/тонн
газ, Тг	ауа, та
				0,4		4,24
				0,35		4,17
				0,45		4,01
				0,32		4,63
				0,41		4,75
				0,39		4,63
				0,37		4,24
				0,35		4,97
				0,33		4,73
				0,36		4,97
				0,25		4,11
				0,26		4,76
				0,27		4,17
				0,28		4,96
				0,29		4,73
				0,30		4,78
				0,31		4,44
				0,32		4,34
				0,33		4,24
				0,34		4,14
				0,35		4,96
				0,36		4,1
				0,37		4,12
				0,38		4,17
				0,39		4,28

№2 практикалық жұмыс

АУАҒА ШЫҒАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ ШЕКТЕУЛІ РҰҚСАТ ЕСЕБІ. ШРШ.

Ғылымы-техникалық норматив болып табылады, атмосфера ластануының әр қайсысының нақты көзін орнатуында, ЗЗ қалдығынан және қала жиынтығы немесе т.б. тұрғыны бар жерлер перспективалар есебімен кәсіпорын мен ЗЗ атмосфераға шашылуы (1,5-2,5 биіктікте жер бетіне) жергілікті концентрацияы әкелмейді, тұрғын ШРК көтеріндісі, жануарлар әлеміне, яғни жағдай орындалу керек.

С_м+С_ф< ШРК_мбж

Қайда: С_ф – ЗЗ ауадағы фонды концентрация, ластанудың көздерімен

қалдықтар жағдайы;

С_м – ЗЗ ауадағы максималды концентрация.

2.1. суретте. Зиянды заттар концентрациясы ауа қабатында, қалдық көзінің ара қашықтығынан тәуелді екендігі көрестілген.

---

2.1 сур. Жер бетіндегі ауа қабатындағы ЗЗ концентрациясын болу.

С_м – желдің қауіпті жылдамдығындағы зиянды заттардың максималды жергілікті концентрация; Х_м – С_м жататын ара қашықтық.

Желдің қауіпті жылдамдығындағы зиянды заттардың максималды жергілікті концентрация, яғни шашылудың нашар жағдайы ыстық көздерді анықтау формуласы

С_м= , мг/м³ (2.1)

Қайда: А – коэффициенті стратификация температура (атмосфера

қабаттануы) зиянды заттардың, тік және көлденең

шашылуын анықтау, климаттың зонаға тәуелді. Қазақстан

үшін А=200.

F – зиянды заттардың тұну коэффициенті, заттың агрегаты

жағдайына тәуелді, ал қатты заттарға – олардың бытырауы:

F=1 газға ұқсас заттар үшін;

қатты үшін: тазалау сатысы 90% жоғары F=2;

тазалау сатысы 75%-тен 90%-ке дейін F=2,5;

тазалау сатысы 75%-тен төмен F=3.

M – қалдық массасы, яғни зиянды зат саны, г/сек уақыт

бірлігіне құбырдан шығуы.

Максималды-секунды қалдықтар, жылдың қалдықтар арқылы анықталады. №1 практикалық жұмыста алынған М´

М= , г/с (2.2)

t-жылу беретін жердің жұмыс уақыты сағ/жыл (1.5 ережесі);

V₁ – газды-ауалы қоспа көлемі уақыт бірлігіне шығатын көзі болып табылады м³/с (1.5 ережесі);

n – жергілікті рельеф коэффициенті, 1 шақырымға егер биікті құлауы 50м кенм болмаса, онда n 1-ге тең;

H – құбыр биіктігі, м (1.5 ережесі);

D – құбыр аузының диаметрі, м (1.5 ережесі);

ΔT- сыртқы ауа мен газх температуроасының түрлігілі;

ΔT=Т_Г –Т_а ºС (2.3)

Т_Г жәгне Т_а - сыртқы ауа мен ºС газ қалдывқтарының температурасына сәйкес (1.5 ережесі);

m, n – мөлшерленбеген коэффициенттер, көзден газ-ауа қоспасының шығу жағдайын ескеру.

m= , (2.4)

f–қалдық параметр, f= , (2.5)

D – ГВС қалдық көзінің аузының диаметрі, м (1.5 ереже)

- көзден шығатын газ-ауа қоспасының жылдамдығы;

= V , м/с (2.6)

V_m қалдық параметрімен анықталатын n коэффициент мағынасы ыстық қалдықтар үшін

V_m= 0,65 , (2.7)

n =3 егер V_m ≤ 0,3

n = 3- егер 0,3< V_m ≤2 (2.8)

n = 1 егер V_m >27

Зиянды заттардан максималды концентрация алу мағынасы, 2.1 формуласымен табылған ШРК-ның максималды түрлілігімен салыстыру кезек, жылу жағдайына тапсырылған параметрлер С_м+С_ф<ШРК сәйкестігіне қорытынды жасау.

2.1 ережесінде максималды түрлі және фонды ШРК көрсетілген.

2.1 ережесі.

Максималды түрлі және фонды ШРК.

заттар	Қатты зат (күл, көмір)	СО	SO2	NOx
ШРК, мг/м3	0,5	3,0	0,5	0,085
Сф, мг/м3	0,2	1,5	0,1	0,03

С_м+С_ф< ШРК_мр жағдайында орындалмайды, ШРШ-ны санау кажет, ШРШ берген жағдайдың тәртібімен, қалдық мықтылығына теңеседі.

ШРШ = , г/с (2.9)

ШРШ т/жыл мағынасын ауыстыру үшін мынаны қолдану керек.

ШРШ=0,036tШРШ (2.10)

Мәліметтер есебі 2.2 ережесінде көрсетілген.

2.2 ережесі.

ШРШ нормативі.

Көз	заттар	Пайда болған жағдайлар	ШРШ
М´, т/жыл	М, г/с	Т/жыл	Г/с
Жылу беретін жер	Көмір күлі
SO2
СО
NO2

3.1 сур. S₁ коэффициенттін анықтаулы графигі.

Атмосферадағы зиянда заттардың шашылу есебі.

См, мг/м3	Хм, м	Х, м	Х/Хм	S1	Сх, мг/м3	Сф, мг/м3	Сх+Сф, мг/м3

№4 практикалық жұмыс.