Монтаждалған крандардың және көтергіштердің орналасуы

Жалпы мағлұматтар.

Құрылыс бас жоспарын жобалау кезінде монтаждалған крандарды және көтергіштерді орналастыру (байланыстыру) таңдалған механизмнің мүмкіндігін және жұмыс өндірісінің қауіпсіз шарттарын анықтау үшін қажет. Байланыстыру процесі барысында орналастырылатын кран жұмысының аралас аумақтарда орналасқан механизмдер жұмысына, сондай-ақ шаруашылық құрылысының басқа да элементтеріне тигізетін әсерлерін анықтайды. Кранның, көтергіштердің, нысанды қоймалардың және жолдардың орналасуының өзара мұқият есебінің әсерінен ғана кранды дұрыс орналастыруға мүмкіндік береді.

Механизмнің байланысын келесі тәртіп бойынша орындайды:

1. Есепті параметрлерін анықтайды және кран таңдайды;
2. Кранның және кранасты жолдардың конструкцияларын анықтаумен көлденең және тік байланысын анықтайды.
3. Кранның жұмыс жасау шекарасын есептейді;
4. Жұмыс шартын қорытындылайды және қажет болған жағдайда кранның жұмыс жасау шекарасына шектеулер қояды.

Берілгендерге барлық параметрлері сәйкес келетін кранды практика жүзінде таңдау мүмкін емес. Әдетте, кранның есепті параметрлерінің біреуіне ғана жақын келеді, ал қалғандарын анықталған артық параметрлерімен таңдауға тура келеді. Кранды таңдау үшін нұсқаларды техника-экономикалық салыстыру арқылы жүргізіледі, содан кейін кранның нақты көлбеу және тік байланысын іске асырады және жұмыс өндірісінің қауіпсіз шарттарын анықтайды.

Монтажды крандардың байланысы.

Мұнаралы және рельсті жебелі крандарды үймереттер мен ғимараттарға қондыру бұл кран қауіпсіздігін бақылай отырып орнату. Кранасты жолының осі, 12.1а суреттегі қозғалысты кранға қатысты үймереттерге анықтайды, формула бойынша

бұл жерде , В – кранасты жолының сыртқы шекара арасындағы минималды арақашықтығы,м; R - айналмалы платформа радиусы, кран паспорты немесе жинақтау кітабынан қолданылады, м; L - қойылатын кранды габаритті тұрғызу минималды қауіпсіз арақашықтығы 0,7м-ден жоғары 2м, 0,4м жоғары 2м- ден жоғары қолданылады.

Мұнаралы және рельсті крандарды қазаншұңқыр және ордың жанына орнату, арнайы бекітуді қажет етпейтін топырақ қасиетіне байланысты ойма жерге пайдаланады. Кранасты жолды бекітілмеген қазаншұңқырға орнату, ор және басқа да терең қазу һ негізгі откостан горизанталь қашықтықтан төменгі призма аймағына дейін, L СН 78-79 сәйкес келесі өлшемдер болады (12,1б сурет). Құмды және құмайт топырақтар үшін

Саз және саздақ топырақтар үшін

бұл жерде L - негізгі еңістен балласты призманың төменгі аймағының арақашықтығы, м; һ – қазаншұңқыр тереңдігі, ор, ойма т.б. м.

Балласты призмадан рельс осіне дейінгі арақашықтық L_p формула бойынша қолданылады.

мұндағы һ – балласты қабатының биіктігі, м; m – балласты призманың жанының еңісі, құмға тең 1:2 , қиыршық тас және майда тас үшін 1:1,5; 0,2 – шпалдан балласты призма откосына дейінгі минимальды арақашықтық, м; L_шп - шпаль ұзындығы, м.

Өздігінен жүретін кранды қазаншұңқыр мен ордың қасына орнату, СНиП 111-4-80 ережеге сәйкес арақашықтығы алынады.12,2 кесте

Жұмыста бұл арақашықтық дөңгелегінің жақын орналасқан осьпен қабылданады, жұмыста бастапқы тиреу мен осіне дейін қабылданады.Құрылыс машинасы орналасқан есебі призма тәріздес,оның негізі жоспардағы кран осінің қозғалысын білдіреді.

Крандардың тұрағын анықтау кранның қозғалысының осі мен келесі ретте: сыртқы габаритті ғимараттың бұрышы, мұнаралы кранға қарама – қарсы циркуля ерітіндісі, кран жебесінің максимальды жұмысына сәйкес келеді.(12,3 а сурет) ортаңғы сыртқы ғимарат контуры – циркуля ерітіндісі, кран жебесінің минимальды жұмысына сәйкес келуі (12,3 б сурет) ауырлық центрі ауырлық элементі – циркуля ерітіндісі, кранның жүк көтергіштік жебесінің анықталуына сәйкес келуі (12,3 в сурет) ең ауыр элемент жағдайы және кранның орталық жағдайын анықтайтын (12,3 г сурет)

Кранның тұрағын табу 12,3д суретіне сәйкес кранасты жолы ұзындығымен анықталады.

жуықтағанда

мұндағы, L - кранасты жолының ұзындығы, м;

L - сызбаға байланысты кран тұрағының жақын ара қашықтығы, м;

Н - кран базасы анықтамаға сәйкес алынады, м;

L - кран жолының тежегіші 1,5 м-ден артық қолданылады, м;

L - рельстің басынан аяғына дейінгі арақашықтығы 0,5 ке тең.

Кранасты жолының ұзындығын анықтап, жартылай звено ұзындығының есепке сәйкес жоғарылауы 6,25м минималды кранасты жолының ұзындығы мемлекеттік технадзор ережесіне сәйкес екі эвено құрылады (25м). Осындай жолмен қабылданған жол ұзындығының келесі шарты:

,

мұндағы 6,25-кранасты жолының жартылайзвено ұзындығы,м; n – жартылай звено саны.

Ондай жағдайда бір звенода кранды қондыру звено қатаң негізбен қойылуы керек. Мұндай негізбен жинақты іргетас блоктары немесе арнайы жинақты конструкция қызмет етеді.

Кранасты жолының қоршаумен байланысы,кран конструкциясы мен қоршау қауіпсіз арақашықтығын бақылай отырып кіргізу.Қоршауға жақын остің және рельс қоршауына дейінгі арақашықтығы мына формула бойынша анықталады:

Мұндағы, b_к – кранның ізінің ені, м (нұсқаулық бойынша таңдайды); l_без 0,7 м етіп қабылдайды.

Кранның әсер ету зонасын анықтау.

Құрылыс машиналарын орналастырғанда қауіпті өндіріс факторлары үнемі әсер ететін немесе әсер етуі мүмкін зонаны белгілек керек.

Үнемі әсер ететін жинақтау және машина жүккөтерімділігіне байланысты қауіпті өндіріс зонасына үстінде жүккөтергіш кран арқылы жүкті ауыстыру жүргізілетін жерлер жатады. Бұл ГОСТ 23407-78 талаптарын қанағаттандыратын қорғаушы қоршауыштармен қоршалады. Қорғаушы қоршауыш дегеніміз адамдардың қасақана зонаға енуін тоқтатуға арналған қондырғы.

Қауіпті факторлар потенциалды әсер ететін зонағаастында конструкция мен жабдық монтажы (демонтаж) жасалынатын салынып жатқан ғимарат (үймерет) және бір алымдағы ғимарат пен үймерет қабатына жақын учаске территориясы жатады. Бұл зона ГОСТ 23407-78 сәйкес сигналдық қоршауышпен қоршалады. Сигналды қоршауыш дегеніміз потенциалді әсер ететін қауіпті факторлар және шектеулі рұқсат етілмеген аймақты алдын ала ескертуге арналған қондырғы. Бұл аймақтарда жұмыс өндірісі жұмысшылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін арнайы ұйымдық-техникалық шараларды қажет етеді.

Қауіпсіз жұмыс енгізу мақсатында нормативтер әртүрлі аймақтарды қарастырады: жинақтау, кранға қызмет зонасы, жүкті тасымалдау, кранның қауіпті жұмыс аймағы, жолдардың қауіпті зонасы, көтергіш жұмысының аймағы, конструкция жинақтаудың қауіпті аймағы.

Жинақтау (монтаждау) аймағы дегеніміз элементті қондыру және бекіту кезінде жүктің құлауы мүмкін кеңістік. СНиП ІІІ-4-80 сәйкес бұл аймақ потенциалды қауіпті деп саналады. Ол ғимарат контурына, ғимарат биіктігі 20м дейін болған кездегі, плюс 7м, 100м биіктікте плюс 10м.

Құрылыс бас жоспары аймағында пунктирлі сызықпен (12.4а-сурет), ал аймақты – жақсы көрінетін еркертулі жазу не белгімен белгілейді. Бұл аймақ кранасты жолдың шектеулі қоршаумен орнын қосқанда тек жинақтау механизмін орналастыруға болады. Мұнда материалдарды реттеп жинауға болмайды. Адамдардың ғимаратта өтуі үшін арнайы жер белгіленеді, ол кран қондырғына қарсы орналастырылады. Жинақтау аймағы арқылы ғимаратқа өту орындары шатырмен жабдықталады.

Кранға қызмет көрсету аймағы немесе кран жұмысының аймағы дегеніміз кран ілмегімен бейнеленетін сызық шегінде орналасқан кеңістік. Мұнаралы кран үшін жебе шығуы жұмысына максималды қажетті сәйкес жартылай шеңбер радиусымен планға орналастыру жолымен анықталады. (12.4.б-сурет). Жебені крандағы қызмет көрсету зонасы мұнаралы кранды анықтағандай анықтайды, яғни кран жебесінің максималды шығуына сәйкес келетін радиуспен, бірақ басқаша көрсетіледі, бөлек тұрақпен. (12.5,12.6-сурет).

Жүкті ауыстыру аймағы деп кран ілмегіне ілінген жүкті тасымалдауға мүмкін болатын шекті орналасқан кеңістікті айтады. Көлденеңнен кран жұмыс аймағы шекарасының жүкті ауыстыру процесі кезінде мүмкін болатын құлау орнына дейін арақашықтығымен анықталады. Мұнаралы кран үшін аймақ шекарасында тасымалданатын жүктің ең ұзын ұзындығының жартысына тең етіп қабылданатын жұмысшы жебе шығуымен және аймақ енінің максималды соммасымен анықталады. Жебелі кран үшін аймақ мөлшері кран жебесін құлаудан ұстап тұратын кранда қосымша құрылғының бар не жоқ болуына байланысты.

Егер кран жебені құлаудан ұстап тұратын қосымша құрылғымен жабдықталса, онда аймақ ені дәл мұнаралы кранды анықтағандай етіп қабылданады. Қосымша қондырғымен жабдықталмаған кран үшін аймақ шекарасы кран жебесін мүмкін болатын құлауына сәйкес келетін радиуспен, яғни горизонталь орналасқан кран жебесінің ұзындығымен анқыталады. (12.6-сурет)

Жоспарда, әдетте, жүкті ауыстыру аймағын ерекшелемейді – аймақ контурына енушілерді соммалайтын кран жұмысының қауіпті аймағының шекарасын есептеу есебінің құрастырушысы болып табылады.

Кран жұмысының қауіпті аймағы деп орын ауыстыру кезінде құлау тарқатылуын (себілу,ыдырау) есепке алатын жүктің мүмкін боатын құлау орнын айтамыз.

Мұнаралы кран үшін қауіпті аймақ шекарасын мына формуламен есептелінетін радиуспен анықтайды:

мұндағы - кран жебесінің максималды шығуы; м; - орын ауыстырылатын ең ұзын жүкт ұзындығының жартысы, м; - CНиПке сәйкес белгіленетін қауіпсіз жұмыс үщін қосымша арақашықтық. кран қозғалуымен, желдің қысымы күшіне не жүкті көтеру биіктігі әсерінен құлау кезінде жүктің тарқатылуымен пайда болады.

Жүктердің құлауына байланысты қауіпті жағдай туындауы мүмкін аймақпен шектелген қауіпті аймақ шекарасы 12.3 кестеге байланысты қабылданады.

12.6 суретте, мұнаралы немесе жебе тәрiздi рельс крандарға арналған аймақын айқындайтын тағайындаулар және есептеулер үлгісі, ал 12,7 суретте сол сияқты жебені құлаудан ұстайтын, құрылыммен жабдықталмаған жебелі крандар үлгісі.

Жебені ұстауға арналған құрылыммен жабдықталған жебелі крандар үшін жұмыстың қауіпті аймағы мына формуламен анықталады;

R_on=R_max+0.5 l_max + l_без

мұнда, l_без - жүктi көтеру биiктiгі h 10 м-ге - 0,3h+1 м кезінде қабылданады, ал жоғары биіктік кезі монтаждық аймақ сияқты.

Жебені құлаудан ұстауға арналған құрылыммен жабдықталмаған жебелі крандар үшін жұмыстың қауіпті аймағы мына формуламен анықталады; R_on=R_п.е+5

мұнда, R_п.с – жебенің құлау радиусы, жебенің ұзындығымен анықталады, м.

Қиылысатын платформаның қауіпты аймағын R^n.n_пов қиылысатын механизмның бір бөлігінің радиусының жалпы санымен R_пов және қауіпсіздік қашықтықтарымен анықталады.

R_пов^п.п=R_пов + l_без^п.п

мұнда, l_без^п.п = 1м.

Егер басқа да жоғарғы талаптар төлқұжатында немесе конструкцияны дайындау зауытында болмаса, онда қозғалатын бөлшегі және машиналардың жұмыс органдарға жақын қауiптi аймақтардағы шекаралары 5м шекті қашықтықпен анықталады. Жұмыс орындарын бұл қауіпті аймақта инвентарлық жылжымалы, тіректермен проволкадан тұратын белгімен белгілейді. Жебелі кранның бұл аймағына мұнаралы кранның кранасты жылының қауіпті аймағы сәйкес келеді.

Кранасты жолдардың қауіпті аймағы – ішінде адамдардың болуына тыйым салынған (машина айдайтын адамнан басқа) және механизмдердің, электрощитттердің және т.б. орналасатын территориясы. Жолдағы қоршаулардың байланысы ертерек берілген (см, формула (12,8)).

Көтегіштің қауіпті жұмыс аймағы депкөтерілген жүктің құлау кеңістігін айтады. Аймақты жобадаға көтергіштің габаритінен 5м ден кем емес етіп қабылдау керек, ал жоғары биіктікке көтеру кезінде әрбір 15мге көтеругенде 1м қосып отыру керек.

сур.12.7. Мұнаралы немесе жебе тәрiздi рельс крандарға арналған аймақтың айқындайтын тағайындаулар және есептеулер үлгісі.

1. Қауіпті аймақ шекарасының техника қауіпсіздігінің таңбасы мен номері ГОСТ бойынша белгіленеді.
2. жүк
3. кранның өту осі
4. аймақтағы қоршаудың қайта орналастыруы

сур.12.8 Жүк көтергіштің жұмысы кезіндегі қауіпті аймақты анықтау.

1. ғимарат
2. көтергіш

сур.12.9 Мұнаралы және рельсті жебелі крандардың аймақтарының белгілері.

1. бақылау жүгінің орналасу орны.
2. жинуларға арналған аудан.
3. кранның қоектену шкафтары
4. автокөліктердің жүк түсіруге арналған аудан
5. ерітіндіні қабылдауға арналған аудан
6. жүктердi iлудiң схемаларының стенді
7. Жүк ұсталатын және ыдыстың сақталатын орны.

А = 5+1/15 ( Н – 20)

Мұнда, А – көтергіштің қауіпті жұмыс аймағы, м; Н – жүкті көтеру биіктігі.

Аймақты штирхпункты сызықтармен белгілейді (см.12.4 және 12.8 сур.). Қауіпті аймақ шекарасында техника қауіпсіздігінің таңбаларын орналастырады; ГОСТ бойынша бір тұрақтың орналасуы мен номері СГП деп белгіленеді, үлгісі сур 12.6 көрсетілген.

Жолдардың қауіпті аймағы - кранмен жұмыс жасамайтын адамдар болуы мүмкін және көлік құралдарының қозғалысы жасалатын немесе басқа механизмдер жұмыс жасайтын сол аймақпен шектелген кірер жолдардағы алаңдар. Бұл аймақтар СГП-да айрықша бөліп көрсетіледі (штрихталады).

Жергілікті жерде қауіпті аймақ шекаралары арнайы бағыттармен, плакаттармен және тиісті жарықтандырылған дыбыстармен кран жүргізушілеріне, стропильщиктерге және көтергіштің машинсіне тәуліктің қандай уақытында болмасын жақсы көрінуі тиіс. Олардың орналасу орны мен типтері СГП-да көрсетіуі тиіс.

Конструкция монтажының қауiптi аймағы кранның тiк байлануы кезінде СГП-ның объектiлерінде келтiредi. Көрсетілген аймақ жоғарғы қабат элементтерін монтаждау кезінде, Мем.қалалықтехнадзордың минималды қашықтығына қойылған ережелеріне сәйкес келмеген кезде пайда болады: кранның ілмегінен немесе көлденең монтажға дейiнгі қарсы салмағы – 2м; кранның жебесінен ғимарат элементінің көлденең бойынан жақын орналасқан кранға дейін – 1м (сурет 12.10б); кранның қарсы салмағынан ғимараттың максималды орындаған элементтеріне дейін – 0,4м (сур.12.10 в).

Сур.12.10. Монтаждық механизмдердің конструкцияларынан тұрғызылған ғимаратқа дейінгі минималды қажет етілген қашықтық.

а - кранның ілмегінен немесе көлденең монтажға дейiнгі қарсы салмағы

б – кранның жебесінен ғимаратқа дейін

в – кранның қарсы салмағынан ғимаратқа дейінгі

l - кранның қиылысы кезінде көлденең монтаждағы қарсы салмақ

Сур.12.11. Ғимаратты монтаждау кезіндегі қауіпті аймақтар

а – мұнаралы кранның жебесінің ұшуы кезінде

б - көлденең монтаждық деңгейіндегі қарсы салмақтардың орын ауыстыруы кезінде

l - ең үлкен ұшу кезіндегі жебеның жағдайы

2 – ең кіші ұшу кезіндегі жебенің жағдайы

3 – қауіпті аймақ

Монтаждауда қауіпті аймақтың бар болуы арнайы шараларды қарастыруды талап етеді: айрықша қауіпті монтаждық жұмыстар да арнайы киімдерді беру, қауіпті аймақты кран айдайтындар мен құрастырушылар үшін нұсқауларды өңдеуге көрінетін дыбыстармен қоршау. ЖӨЖ-де кранға шегiну әдiсінің негiзiнде технологиялық картада көрсетілген жинақтаудың реттілігін көрсету керек.

Крандардың жұмыстарына шектеулер қою мен жұмыс

шарттарын анықтау

Қысыңқы жағдайларда мұнаралы крандарды байланыстырғанда кранның кейбір қимыл іс-әрекетін шектеу қажеттілігі туындайды: жебенің бұрылысы, жебе ұзындығының өзгеруі, жүк арбасы мен кранның қозғалысы. Қолданылатын шектеулер міндетті және шартты болып бөлінеді.

Міндетті шектеулер берілген шек арқылы кранның апатты өшіруін жасайтын көрсеткіштер мен ұшы бар сөндіргіштер орнату арқылы іске асады және де бұл сөндірулер краншының іс-әрекетіне байланысты емес (12.12, а - суреті).

12.12-сурет. Кран бұрылысының шектеуі:

а-міндетті; б-шартты; 1-тұрғын үй; 2-шектеу аймағы; 3-жергілікті жерге бағдарлау шектеуі.

Шартты шектеулеркраншының, стропылаушының және монтажшылардың назары және тәжірибесіне толық байланысты. Шартты белгілерді жақсы көрінетін белгілер арқылы көрсетеді: күндізгі уақытта қызыл жалаулармен, ал қараңғы батқан уақытта шам мен қол шамдардан жасалған қызыл гирляндалардан турады. Олар краншыны рұқсат етілмеген сектордың шекарасына жақындағанын ескертеді(12.12, б-суреті). Белгілердің орындау тәсілін көрсету арқылы белгілердің орналасуын СГП-де көрсетеді.

Белгілі бір жағдайларда шартты белгілердің орындалуын қамтамасыз ету үшін жұмыстардың өндіріс реті жөніндегі инструкциялар жасалады. Жебе бұрылысының шектеулерін есептеу кезінде жебенің тежеу жолын ескеру қажет. Ол үшін шектеулерді жебе бұрылысының өшірілуі бекітілген аймаққа жетпей 2-3%-ға ертерек өшетіндей етіп орнатады. Мысалға, жебе бұрылысының шектеуі кезінде 85%-ға бұрып, шектеуіш 80%-ға қойылуы қажет(85-2,5̊*2=80).

Бірнеше механизмдердің біріккен жұмысы бір аймақта ереже бойынша рұқсат етілмейді. Өндірістік қажеттілік жағдайында қауіпсіздік шарттарын қамтамасыз ететін арнайы іс-шараларды жасау арқылы монтажды кран мен басқа құрылыс машиналары мен механизмдерді, оның ішінде басқа да крандар мен біріккен жұмысына рұқсат етілуі мүмкін. Мұндай жағдайда қарапайым тәсіл ретінде ғимаратты аймақтар мен алымдарға бөлу болып табылады. Бұл аймақтар мен захваткалар аумағында тек бір ғана механизмның (мұнаралы кран, автокран, көтергіш, экскаватор, ілмелі люлька және т.б.) жұмысы рұқсат етіледі. Осы уақытта басқа механизм аймақта жұмыссыз тұрып тұрады немесе келесі аймақта жұмыс істеуі керек.

Нысан ішілік қойманың құрылуы.

Құрылыс алаңындағы ашық қоймалар нысанға қызмет ететін жинақтау крандарының әрекет аймағында орналасады. Қойма алаңдары су шығару үшін арналған кішкене еңіс (2-5⁰ аралығында) және тегіс болу керек. Дренаждалмайтын топырақтарда жоспарлау барысында қиыршық тастан немесе құмнан кішкене (5-10см) үйме жасау керек. Қажет жағдайда беттік тығыздау жүргізіледі. Көліктен тікелей материалдарды (ерітінді, құм т.б.) жүктелетін қоймалық алаң учаскелері уақытша жолдар секілді сондай конструкцияда орындалу керек.

Қойманың байланысын, ереже бойынша, қосымша жолдарынсыз- олардың жергілікті кеңейтілуі алдын ала қарастырылған жобалағандар жанында орындалады. Көп және ауыр материалдарды немесе қондырғыларды сақтауға арналған аспалар жинақтау механизмінің жұмыс жасау аймағында немесе тікелей қасында орнатқан жөн, ол жұмыс алаңға артық жүктеусіз жеткізуді қамтамасыз етеді. Бөлек орналасқан қоймаларға уақытша жолдар жүргізеді.

Көлемді құрылыс бас жоспарын жобалау барысында механизмнің жұмыс істеу аймағында қоймалық алаңның көлемдерін анықтау жеткіліксіз, оған құрама конструкциялардың түрі мен маркасы бойынша, осы не басқа материалдардың астына енгізген орны, тара, жабдықтауы және инвентары нақты көрсетілген тарату тәртібін орнату керек.

Жинақтау механизмінің жұмыс істеу аймағындағы ашық қоймада құрама элементтер мен материалдарды орналастырған кезде жұмыс аумағы жанында кран жылжуын қысқарту және орнату орнына қоймадан (көліктен) жүкті беру кезінде жебенің бұрылу бұрышын азайту есебімен кран жұмысының өндірісін қамтамасыз ету қажет. Бұл үшін бір атаулы конструкцияларды, бөлшектерді және материалдарды қармауы бойынша, бірдей немесе ғимарат ұзындығы бойымен бірнеше жерлерде жинастыру керек. Ауыр және көп элементтері (материалдары) бар штабельдерді кранға жақын, ал одан жеңілдеу және аз элементтерді қойма түбіне орналастырған жөн. Бір штабельде бірнеше типті элементтерді жинауға болмайды. Кранның қармауы бойынша жұмыстарда ерітінді мен бетонды, әсіресе егер олар көп мөлшерде қажет болғанда (кірпіш қалау кезінде, бетон жұмыстарында және т.с.с.), қабылданатын орындарды белгілеген жөн. Егер ғимаратты тасымалдау көліктерімен салып жатса, нысандағы қоймада жинақтауға тікелей берілетін, санаулы түрде жеткізілетін майда бөлшектердің орналасуын ғана көрсетеді. Құрылыс бас жоспарында жабдықтар, ерітінді қабылдау, көлікті жүктен түсіретін алаңның орнын белгілейді.

Тасымал көліктерінен жинақтау кезінде жебелі кранның көмегімен элементтерді орнату орнына жеткізеді. Жоспарда көліктердің қозғалыс жолдарын және жүкті түсіру орнын бөлшектерді жинақтауға беру мен түсіру кезінде жебе ұзындығы мүмкіндігінше өзгеріссіз болатындай есеппен көрсету керек.

Дәріс