Лемдік саясаттағы күштердің балансы тұжырымдамасын келтіріңіз

Геосаясаттың талассократия мектептерін талдаңыз.

XX ғысырдың соңында «талассократия» немесе «теңіз құдіреті» атты геополитикалық теория пайда болды. Американ адмиралы Альфред Мэхен (1840-1914) 1890 жылы «Теңіз құдіретінің тарихқа әсер етуі 1660-1914жж» атты еңбегінде теңізге иелік ету немесе теңізді бақылау тарихта ұлы фактор болып табылатындығы жөнінде пайымдады. Мэхен үшін саясаттың негізгі құралы сауда болып саналады. Әскери қимылдар бүкіләлемдік сауда өркениетін құруға көмектеседі. Жер ресурстарын немесе ерекше географиялық орындардың жеткіліксіздігі салдарынан мемлекеттің бар экономикалық, саяси және мәдени өмірі теңіз, теңізде жүру, кеме қатынасы және теңіз кеңістігі мен жағалаулық аймақтарға бақылау орнату ісіне шоғырланатын мемлекеттің түрі. Талассократия империялық қалыптасу жолындағы бірінші кезең ретінде де қарастырылуы мүмкін. Империядан оның басты айырмашылығы құрлық ішіне қарай теңізден алшақтаған кезде маңызды жер аумағын бақылауға алмайды, ал қала порттардың жағалау жанындағы сызықтық шепке негізделеді.

Нақты талассократиялық саяси экономикалық саясатқа ие ең алғашқы тіркелген мемлекет Минойлық Крит болған еді. Олар өздерінің флотының басымдылығына сүйене отырып, белсенді сыртқы саяси қызметті жүзеге асыра білді. Бұл мемлекеттің қызметі Эгей теңізі бассейні аясында іске асырылған болатын. Б.з.д. II мыңжылдықта Минойлық талассократия өзінің өмір сүруін тоқтатты. Тира аралындағы Санторин жанартауының атқылауы нәтижесінде ежелгі Крит өркениеті құлдырады. Жерорта теңізіндегі талассократияны орнықтырған финикиялықтар болып табылады. Тир, Библ, Сидоп секілді финикиялық қалалар әртүрлі аймақтың теңіз жағалауларында жаңа отарлар қалау және сауда мен зерттеу мақсатында флотын жіберіп тұрған. Ежелгі Грециялық колониялар да әдеттегі талассократиялық сипаттарға ие болған. Дорийлықтар мен иопийлықтар Жерорта теңізінің солтүстік жағалауында өз ықпалын орнатты. Ал оңтүстік жағалауда финикиялықтар үстемдік құрды. Кейіннен олар Қара және Азов теңіздеріне де жетті. Эллиндік жылнамашылардың бірі былай деп жазған: «Гректер шалшық маңына отырып алған құрбақалардай жерорта теңізі маңына жайғасып отырып алды».

Ортағасырлық Еуропада талассократиялық үлгідегі мемлекеттер Венеция мен Генуя (сол кездегі тәуелсіз қала мемлекеттер) жатады.

А. Т. Мэхен «Теңіз күшінің тарихқа ықпалы» атты еңбегінде ағылшын халқының басқаларға қарағанда өзінің ұлылығы мен қуаттылығы үшін теңізге борыштар екендігін басып айтады.

Талассократияның ықпалының өсуі ұлы географиялық ашулар заманынан басталып, англосаксондық капитализм мен индустриализм біртұтас кешен болып қалыптасқан кезде XX ғасырдың соңында өзінің құдіреттілігінің шыңына жеткен. Талассократияның ашық тірегіне XX ғасырдың ортасынан бастап АҚШ айналды.

Жігерлілік, іскерлік, бейстандартты шешім қабылдай алатын индивидиумдар жоғарғы құндылыққа ие. Соған орай бұл өркениетте заңды нормалар, принциптер салыстырмалы болып қалады. Алға жылжу ұмтылысы, жаңа ашулар мен күтпеген оқиғаларға, оңай олжаға деген талпыныс.

«Теңіз күш қуатының» үлгісі – Карфаген. Әлемдік үстемдікке арналған ең тиімді өркениеттің түрі.

N+MM+NB=SP

Әскери флот +сауда флоты+әскери теңіз базалар=Теңіз қуаты

Теңіз өркениеті үшін ең басты қауіп қатер Еуразиялық континент мемлекеттері (ең алдымен Ресе мен Қытай), кейін Германия.

лемдік саясаттағы күштердің балансы тұжырымдамасын келтіріңіз.

Әлемдік саясатта (фр. таразы) күштер балансы дегеніміз - ол өздеріне қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес келетін әлемдік саясат субъектілері ретінде мемлекеттердің күші сипаттамаларының артықшылықтары мен кемшіліктерінің жиынтығы. Сондай-ақ халықаралық аренада қабылданған іс-әрекеттер жиынтығы. Жаһандық саяси жүйеде күштер балансының мынадай тарихи нысандары бар:

1. Ежелгі заманнан бастап, XV-XVI ғасырлар дейін болған құралымдар күш балансы. Мемлекеттердің өздерінің күштерінің тепе-теңдігін сақтау үшін ұмтылуы - кездейсоқ болмады.

2. Күштер балансын сақтаудағы мемлекетаралық саяси қарым-қатынастардың жүйесі. XV- XVI ғғ орталықтандырылған мемлекеттердің пайда болуына байланысты, алдымен Еуропа құрлығында, содан кейін әлемде үстемдік ету үшін олардың күресі бастады. Бұл күрес нәтижесінде, әрбір тарихи кезеңде өңірлік және жаһандық саясаттың билік тепе-теңдігін біріктіретін ресми жазба жүйесі және көпжақты халықаралық шарттар пайда болды. Мысалы, Вестфаль бейбіт келісімі (1648), Утрехт әлемі (1713), Вена конгресінің жалпы Заңы(1815), Версаль-Вашингтон жүйесі (1919-1922), Ялта-Потсдам келісімі (1945).

3. Мүдделердің баланс жүйесі. XX ғасырдың соңында саяси ғылымда әлемдік державалардың өзара саяси конфигурациясының қалыптастырудағы мүдделерінің балансы құнының біртіндеп ұлғайту туралы пікір қалыптасты. Алайда, кейде күрделі халықаралық мәселелерді шешуде күшейтілген саясаттың қайталануы мүмкін.

Күштер балансының әлеуметтік мазмұны саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени, рухани және басқа да құрамдас бөліктерден тұрады. Олардың болуы әлемнің нақты жағдайы туралы дәлелдемелер болып келеді, яғни әділеттік немесе әділетсіздік.

Күштер балансының саяси мазмұны, мемлекетаралық даулы мәселелерді келіссөздер арқылы шешілетінін көрсетеді. Қазіргі заман жағдайында көп және алуан түрлі өзекті халықаралық мәселелер, түрлі даулы мәселелер бойынша көпжақты және екіжақты кездесулер саяси байланыстарға айналды (Югославия оқиғалары, Таяу Шығыстағы ахуал, Араб-Израиль қарым-қатынастары, тағы басқалар).

Тұрақтылық дәрежесі бойынша билік балансының мынадай түрлері бар.

Тұрақсыз балансы. Бұл билік балансы соғыс қаупін төндіреді. Бұл мемлекеттердің мемлекет және коалиция арасындағы қарсыластық, халықаралық қарым-қатынастарда «қырғи-қабақ соғыс», екі ел арасындағы дипломатиялық және экономикалық қарым-қатынастарды қысқарту, халықтар арасындағы алшақтық түрінде сипатталады. Әдетте жанталаса қарулану, соғыс күшін нығайту және күш көрсету, қоғамдық өмірдің милитаризациясы ретінде байқалады. Бұл 50-60 жж. жанталаса қарулану кезінде, АҚШ пен КСРО арасындағы қарым-қатынастың бұзылуы басталды.

Тұрақты билік балансы (немесе оның ықтималдығы аз дәрежесінде). Бұл баланс соғыстың нақты қаупі аз түрі. Ол дипломатиялық, экономикалық, мәдени және әскери қарым-қатынастарының табысты дамуымен сипатталады. Соның нәтижесінде анықтылығы байқалады. Екі ел арасындағы жоспарлау және талдау, теориялық және гуманитарлық салалардағы сенім шаралары қабылданады. Осының бәрі мемлекеттер арасындағы саяси қарым-қатынастардың тұрақтандыруына ықпал етеді. ХХ ғасырдың 80 жылдарының екінші жартысында, біртіндеп жаппай қырып-жою қаруы шегін төмендету үрдісі, қарудың құнын және санын азайту басталды.

Аумақтық көлеміне (шкала) байланысты билік балансының үш түрін жіктеуге болады:

Шекара балансы. Ол ортақ шекарасы мен тату көршілік қарым-қатынасы бар мемлекеттерге тән. Осындай күштер балансының мысалы Еуропадағы Франция мен Германия арасындағы қатынастар болып табылады.

Аймақтық билік балансы. Бұл тікелей ортақ шекарасы жоқ, бірақ бейбіт қарым-қатынастағы елдерге тән болып табылады. Мысалы, қазіргі жағдайда Қиыр Шығыс, Батыс Еуропа елдері.

Жаһандық билік балансы. Оның ең басты ерекшелігі дүниежүзілік соғыстың болмауы, бірақ жергілікті соғыстар мен шекара қақтығыстарының болу мүмкіндігін шектемейді.