Аржылық коэффициенттер әдісі.

Көлденең (уақытша) талдау - есеп берудің әрбір позициясын өткен кезеңі-мен салыстыру. Ол өткен кезеңдегімен салыстырғандағы бухгалтерлік есептің түрлі баптарының абсолюттік және салыстырмалы ауытқуларын анықтауға мүмкіндік береді.

Тікалей (кұрылымдық) талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге тигізетін әсерін айқындай отырып, қорытынды қаржылық көрсеткіштердің құ-рылымын анықтау. Ол жалпы баланс немесе оның бөлімдері бойынша қоры-тынды көрсеткіштегі жеке баптардың үлес салмағын анықтауға мүмкіндік бере-ді. Мысалы, ұзақ және ағымдағы активтердің кәсіпорын мүлкінің жалпы құнын-дағы, яғни баланс валютасындағы үлес салмағы және тағы басқалар.

Тікелей және көлденең талдаулар бірін-бірі толықтырып отырады. Сондық-тан да есептік бухгалтер үлгі құрылымы секілді оның жеке көрсеткіштерінің динамикасын да сипаттайтын кестелерді жиі жасайды.

Трендтік талдау барлық көрсеткіштер 100% деп алынатын базистік жыл деңгейінен, бірқатар жылдар көрсеткіштерінің салыстырмалы ауытқуын есеп-теуге негізделеді. Басқаша айтқанда, трендтік талдау әрбір есеп позициясын бір қатар өткен кезендермен салыстыруды және трендті, яғни жеке кезеңдердің дербес ерекшеліктері мен кездейсоқ әсерлерінен тазартылған көрсеткіш негізгі тенденциясын анықтауды көрсетеді. Трендтің көмегімен болашақтағы көрсет-кіштердің мүмкін болатын маңызы қалыптасады, одан кейін перспективті, бол-жамдық талдау жүргізіледі.

Қаржылық талдаудың нарықтық экономика жағдайындағы көбірек тарал-ған әдісі әр түрлі қаржылық коэффициенттерді пайдалану болып табылады.

Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың біреу бірлік ретінде алып, ал екіншісін бірлікке қатынас ретінде көрсетеді. Қаржылық коэффициентерді есептеу баланстың жеке бапта-рының арасында болатын өзара байланыстарға негізделген. Олар кәсіпорынның қаржылық жағдайын кезекті факторлық талдау үшін алғашқы база болып табы-лады және де олар талдау нәтижесінде талдау жүргізушіге жасырын құбылыс-тарды ашуға мүмкіндік беретін екі шаманың арасындағы өзара математикалық қатынастарды көрсетеді.

Шешімдер қабылдау үшін сәйкес коэффициенттерді талдаудың пайдалылы-ғы оларды дұрыс түсіндіруге байланысты болады. Бұл – қатынастарды талдау-дың ең қиын аспектісі, себебі ол осы қатынастардың қалыптасуының ішкі және сыртқы факторларын білуді талап етеді, мысалы, саладағы жалпы экономика-лық жағдайлар, кәсіпорын басшылығының саясаты және басқалар.

Қатынастарды үлкен байыптылықпен талдау кажет, өйткені тек бір ғана фактор алымына да, бөліміне де әсер етуі мүмкін. Негізінен қатынас деңгейі өткен кезеңдегі, теориялық дәлелденген салалық қатынаспен салыстырылады. Қатынасты талдау болашаққа бейімделуі тиіс.

Қатынасты талдаудың ролін асыра бағалаудың да кажеті жоқ, себебі олар-дың әмбебап мәні болмайды және диагностика үшін индикатор болып табыл-майды. Әлдеқайда тереңдетілген талдау, қатынас негізінде жасалған шешімдер-ді әрқашан қолдай бермейді, себебі олардың деңгейіне келесілер әсер етеді, жекелеген кәсіпорындардың ерекшіліктері орташа салалық мәліметер.

Сондай-ақ, өткен жылдардағы нақты қол жеткізілген деңгейдің қолайсыз бо-луы немесе оның сол өткен жылдар жағдайы үшін қолайлы болып, бірақ қазіргі және болашақтағы жағдайлар талаптарына сәйкес келмеуі әсер етеді.

Қаржылық талдауды салыстырмалы көрсеткіштер негізінде жүргізудің ше-телдік тәжірибесін механикалық түрде көшіріп алу, көп жағдайда тиімсіз, себе-бі бұл жағдайда біздің кәсіпорындардың өз ерекшеліктеріне назар аударылмай-ды. Нәтижесінде бір көрсеткіштердің мүмкін болатын маңызы туралы берілген кеңестер кейбір кезде расталмайды. Дегенмен, қаржылық жағдайды талдау ба-рысында салыстырмалы көрсеткіштерді зерттеу қажет болады, себебі ол болып жатқан жағдайларды түсінуге және де оларды тек ағымдағы мезетте ғана емес, сонымен қатар болашақта да дұрыс бағалауға мүмкіндік береді. Әлдеқайда кең таралған және зерттелген көрсеткіштерге мыналар жатады: өтімділік, қаржы-лық тұрақтылық, табыстылық және іскерлік белсенділік.

Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау - бұл фирмалардың, еншілес фирма-лардың, бөлімшелердің және цехтардың жекелеген көрсеткіштері бойынша есе-бінің құрама көрсеткіштерін шаруашылық ішіндегі талдау, сондай-ақ берілген фирманың керсеткіштерін орташа салалық және орташа жалпы экономикалық мәліметтері бар бәсекелес фирмалардың көрсеткіштерімен салыстырғандағы шаруашылық аралық талдау болып тыбалады.

Факторлық талдау - бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды көрсеткішке тигізетін әсерін зерттеудің детерминдік (анықтау) немесе реттел-меген тәсілдері көмегімен талдау. Сонымен қатар факторлық талдау қорытын-ды көрсеткіштерді оның құрамдас бөліктеріне жіктегенде - тура, ал оның жеке элементтерін жалпы қорытынды керсеткішке біріктіргенде ол - кері (синтез) болуы мүмкін.

Жоғарыда керсетілген әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда эко-номикалық (элиминирлеу, баланстық үйлесу және тағы басқа), сондай-ақ эконо-микалық және математикалық статистиканың (топтау, орташа және салыстыр-малы шама, графиктік және иңдекстік әдістер, корреляция, регрессия және тағы басқа) дәстүрлі тәсілдері қолданылады. Белгілі бір экономикалық ғылым шегін-де жасалған түрлі әдістер мен тәсілдерді іскерлікпен пайдалану кәсіпорынның қаржылық жағдайына терең талдау жасауға және шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығын нығайтуға, жағдайын жақсартуға байланысты ұсы-ныстарды дайындауға мүмкіндік береді.

Айта кеткен жөн, кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізудің дәйектілігі жөніндегі басылып шығарылған әдістемелік зерттеулердегі автор-лардың ұсыныстары оқырмандардың назарын аударады.

Жалпы редакциясын В.И.Стражева басқарған, Беларусь Республикасының Мемлекттік экономикалық университетінің авторлар ұжымы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауды алдымен оның активтері мен пассивтерін тал-даудан бастау ұсынылады, содан кейін кәсіпорынның төлеу қабілеті мен қар-жылық тұрақтылығын, сондай-ақ активтердің қайтарымдылығын талдауға және оның қаржы жағдайын қысқа мерзімді болжауға кеңес беріледі.

О.В.Ефимов өзінің "Қаржылық жағдайды қалай талдау керек" деген еңбегін-де талдау әдістемесін, әрбір шаруашылық жүргізушінің маңызды міндетінің бірі болып табылатын және де кәсіпорынның төлеу қабілеті мен өтімділігіне қосымша баға беруге мүмкіндік беретін мүліктік массаның кұрылымын баға-лаудан бастайды[1].

И.М.Лоханина мен 3.К.Золкина алдымен есеп беруді құрастырудың са-пасын тексереді, содан кейін оны оқуды жүргізіп, соның негізінде кәсіпорын-ның қаржы жағдайын бағалайды, одан кейін кәсіпорынның мүліктік жағдайына және оның қалыптасу көздеріне, қаржылық дербестігіне және талдау қабілетті-гіне тереңдетілген талдау жасайды.

Кәсіпорынның қаржы жағдайын талдаудың соңғы (ерекше) әдістемесін А.Д.Шеремет пен Р.С.Сайфулин ұсынады. Ол талдаудың келесі бөліктерінен қаржылық жағдайдың жалпы бағасы және есепті кезеңдегі оның өзгерісі; кә-сіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау; баланс өтімділігін талдау; кәсіпо-рынның іскерлік белсенділігін және төлеу қабілетін талдау.

Қаржылық жағдайды және оның есепті кезеңде өзгерісін салыстырмалы аналитикалық баланс-нетто бойынша бағалау, сондай-ақ қаржылық тұрақты-лықты абсолюттік көрсеткіштерін талдау, олардың ойынша кәсіпорынның қар-жылық жағдайын талдаудың басқа бөліктерін дамытуға тиісті оның негізгі бас-тапқы пунктін құрайды. Баланс өтімділігін талдау, тұрақтылықты талдаудан туындап, ағымдағы төлеу қабілеттілігін бағалап, болашақтағы төлем қабілеті мен қаржылық тепе-теңдіктің сақталу мүмкіндігі туралы қорытынды жасауға тиіс.

Кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалауға байланысты жұмысты екі модульді құрылым түрінде ұйымдастырудың екі түрі бар:

1. экспресс-талдау

2. тереңдетіп талдау.

Экспресс-талдаудың негізгі мақсаты - бұл шаруашылық субъектісінің даму динамикасын және қаржылық жағдайын бағалау болып табылады. Оның шеңберінде қойылған мақсатқа көр-некті және жай қол жеткізуге мүмкіндік беретін негізгі көрсеткіштердің аздаған санының динамикасына есеп, бақылау және талдау жүргізіледі.

Тереңдетіліп нақтыланған талдау экспресс-талдаудың бөлек тәртібін кеңейтеді, толықтырады және дәлелдейді. Оның мақсаты - шаруашылық субъектісінің қар-жылық жағдайы туралы, оның өткен есепті кезеңде қызметінің нәтижесі, сондай-ақ кәсіпорының болашақтағы даму мүмкіндіктеріне соңғы толық баға беру болып табылады. Осыған байланысты нақтылау дәрежесі аудитордың өзі-нің ықыласына байланысты.

Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудиторлық түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдануға еркі бар. Оларды ұтымды пайдаланып, осы талдауды жүргізудің дәйектілігіне байланысты дұрыс әдісті таңдай отырып, аудитор қаржылық жағдайға терең, жан-жақты әрі ке-шенді талдау жүргізе алады, сондай-ақ объективті және анық баға береді, қаржылы-тұрақтылықтың нығаюы мен кәсіпорынның табыстылығының өсуі жөнінде ұсыныстар дайындайды.

Әдебиеттер:

1. Тінәсілов М.Д., Үркүмбаева Ә.Р. Бағалы қағаздар нарығын реттеу. /оқулық/. РМК «АӨА экономикасы және ААД ҒЗИ» баспаханасы Алматы 2007.

2. Ібрішев И.И., Үркүмбаева Ә.Р. Банктік тәуекелдер. /оқу құралы/. Қазақ көлік және Коммуникациялар академиясының баспасы. Алматы 2009.

3. Әділов Ж.М., Тінәсілов М.Д., Үркүмбаева Ә.Р. Инвестиция менеджменті. /оқу құралы/.ҚазҰТУ-дың ҒТБ орталығы. Алматы 2009.

4. Тінәсілов М.Д. Банк менеджментін ұйымдастыру. /оқулық/. ҚазҰТУ-дың ҒТБ орталығы. Алматы 2009.

5. Тінәсілов М.Д. Сақтандыру ісінің қаржылық негіздері. /оқулық/ ҚазҰТУ-дың ҒТБ орталығы. Алматы 2011.

6. Тінәсілов М.Д., Үркүмбаева Ә.Р. Қаржы негіздері: теориясы, тәжірибелер мен есептеулер. /оқулық/ ҚазҰТУ-дың ҒТБ орталығы. Алматы 2016.

Дәріс

Тақырыбы: «Кәсіпкерлік жүргізуші субъекті табысының абсолютті көрсеткішін қаржылық талдау және басқару»

Сұрақтар:

1. Инвестордың салымындағы капитал бағасын анықтау.

2. Табыс көрсеткіштерін талдау және олардың шаруашылық жұмысындағы рөлі.

3. Кәсіпорында тұрақты өсу моделін талдау және басқару

4. Кәсіпорындағы нақты қаржы рыногының табыстылығы

Капитал бағасы инвестормен салынған қаражат табысы деңгейіне сәйкес болатындығын жоғарыда айттық. Капитал иесінің алатын табысының жалпы сомасы екі бөліктен тұрады: ағымдағы пайда және капитал өсімі. Мысалы, жеңіл машина сатып алып, оны жалға беру арқылы квартплата түріндегі табыс түсіруге болады. Өз меншігіңе сатып алған пәтерде тұрып, біршама уақыттан кейін оның құнының артқандығын байқауға болады. Бірінші жағдайда пәтер ағымдағы табыс, екінші жағдайда – құнның артуы есебімен өсімді табыс әкеледі. Пәтер иесі оны жалға береді, кейіннен сатады, бұл жағдайда пәтер иесі - ағымдағы және құнның өсу табысына қол жеткізеді. Дәл осылайша инвестор да акция сатып алу арқылы мерзімді дивидент түріндегі ағымдағы табысқа қол жеткізуі мүмкін. Егер біраз уақыттан кейін сатып алған акцияның нарықтық бағасы артатын болса, онда өскен құнға сәйкес тағы баи түседі. Осылайша, акцияға ие болудан түскен жалпы табыс дивидентер мен нарықтық бағаның өсуінен құралады. Облигациялар иесінің табысы да дәл осы ретпен жинақталады. Егер ол купон облигациясын алса, онда ағымдағы табыс оларға төленетін мерзімді төлемдер формасында болады. Дисконтты облигация алатын болса, онда табыс сату және сатып алу бағасы арасындағы айырмашылықтан құралады. Егер купонды облигацияға ие болу мерзімінде пайыздық ставка төмендейтін болса, онда табыстың екі түрі (ағымдағы және капитал құнының өсуі) жүзеге бірге асуы мүмкін. Купондық төлемдер өзгермейді, бірақ облигациялардың нарықтық бағасы артады, сондықтан оның иесі ағымдағы және құнның өсуі арқылы екі табысқа ие болады.

Қаржы тұрғысынан табыстың осы екі түрінің меншік иесі үшін тең екендігін түсіну қажет және есеп айырысуда олар міндетті түрле ескерілуі тиіс. Әдетте табыстылық ұғымын компания немесе қаржы операциясына, активке қатысты қарастырады. Мысалы, акция табыстылығы немесе сату рентабельділігі туралы айтуға болады. Бұл тәсіл капитал салудың түрлі бағыттарының тиімділігін салыстырмалы бағалауда өзін - өзі ақтайды, мысалы: А бұйымы Б-мен салыстырғанда анағұрлым көп кіріс келтіреді, ал қаржылық активтерге инвестициялау одан да үлкен кіріс келтіруі мүмкін. Бұл ретте, кірісті активтер емес, оларға салынған капитал әкелетінін ұмытпаған жөн, яғни капитал табысы туралы айтқан дұрыс болады. Капитал ағымдағы табыс әкелу және құн тұрғысынан өсу (төмендеу) мүмкіндігі бар іс жүзіндегі және қаржылық активтерге бір мезгілде салынуы мүмкін. Жеке операциялардың кірісті болуы менеджерлердің, оларға жауапты бөлімше директорының немесе биржалық брокер тиімді еңбегінің нәтижесі. Толық табыстылық салынған барлық капиталға қатысты, яғни ол осы капитал иесі тұрғысынан есептелуі тиіс.

Талдау үшін актив, операция және жобалар рентабельділігінің кез келген көрсеткіштері есептелуі мүмкін, бірақ салынған капитал табыстылығы нағыз жалпы қаржылық көрсеткіш болып табылатынын ұмытпаған жөн. Меншік иесіне табысты жеке активтер мен олармен орындалатын операциялар емес, оларға салынған капитал әкеледі.

Слайд 1

Табыстылық капиталдың белгілі бір уақыт аралығында өндірген жиынтық таза пайданың жалпы сомасы мен кезең басындағы капитал иесінің байлығы көлемінің туынды көрсеткіші болып табылады. Себебі, кезең соңындағы байлық сомасы кезең басындағы байлық көлемі мен бүкіл кезең бойында түсірген жиынтық таза пайда көлемінің қосындысына тең. Табыстылықты есептеу формуласы келесідей болуы мүмкін:

Табыстылық = ,

Мұндағы 0 және 1 индекстері уақыт кезеңдерінің басы мен соңын білдіреді.

Инвестор меншігіндегі барлық мүліктің нақты құнын дәл есептеу мәселесі капитал бағасын бағалауға тікелей қатынасы жоқ. Сондықтан кезең басындағы инвестор байлығының көлемі онымен салынған капитал сомасына тең етіп қабылданады. Ие болу кезеңіндегі толық табыстылықты(holding period return - HPR) анықтау формуласы келесідей болады:

r = = + = , (1)

Мұндағы - кезең ішіндегі салынған капиталдан алынған ағымдағы табыс ағыны;

I₀ – салынған капиталдың бастапқы сомасы (кезең басындағы инвестициялар);

I₁- салынған капиталдың соңғы (өскен ) сомасы (кезең соңындағы инвестициялар);

r _{C –} ағымдағы табыстылық;

r ₁ – капитал өсімінің табыстылығы (капиталданған табыстылық);

r – толық табыстылық;

Қаржылық есептеулер тәжірибесінде белгілі бір кезеңдегі инвестициялар портфелінің немесе бірнеше кезеңдердегі (мысалы, 3 тоқсан немес 5 жыл) капитал салымының орташа тыбыстылығын есептеу қажеттілігі туындайды. Инвестициялық портфелдің орташа тыбыстылығын есептеу формуласы:

= , (2)

Мұндағы n –портфелдегі қаржылық инструменттер түрінің саны;

r_i – і – инструментінің табыстылығы;

w_i – і – инструменті құнының кезең басындағы портфелдегі үлесі (меншікті салмағы).

Бірнеше кезең үшін орташа табыстылықты орташа геометриялық формуламен есептеген дұрыс. Орташа арифметикалық табыстылықты тек әр кезең бойынша табыстылықты қарапайым пайыздық ставка ретінде есептеуде қолданады. Бұл қысқа мерзімді қаржылық операцияларды талдауда қажет.

Слайд 2

Табыстың екі түрін де (ағымдағы және құнның өсуі) әкелетін инвестицияларды талдау үшін бірнеше кезеңдер бойынша орташа табыстылық деп аталатын тағы бір көрсеткішті пайдалану кеңінен тараған. Оның ролін табыстылықтың ішкі нормасы(IRR) орындайды. Бұл көрсеткіш инвестиция кезеңіндегі ағымдағы барлық табысты және осы кезең соңындағы капитал құнының өсуін ескереді. Ол әсіресе қайтарылатын инвестициялар бойынша (ұзақмерзімді несиелер, облигациялық қарыз және т.б.) болжамды есептеулер жасағанда маңызды, себебі инвестициялардың толық табыстылығын немесе табыстылықтың қарызды өтеуі (yield to maturity- YTM) анықтауды мүмкін етеді.

Табыстылықтың ішкі нормасы сияқты табыстылықтың қарызды өтеуі де, ол бойынша дисконттау келтірілген жиынтық табыс шамасын бастапқы инвестициялар сомасына теңестіретін тиімді орташа пайыздық ставка болып табылады:

P= (3)

Мұндағы Р - бастапқы инвестициялар сомасы;

СҒ – инвестициядан түсетін жыл сайынғы ағымды табыс ағыны;

N- капитал салынған мерзім соңындағы инвесторға төленетін бір жолғы төлем (мысалы, несиенің негізгі сомасын қайтару);

n- капитал салынған жалпы мерзім.

YTM- табыстылықтың қарызды өтеуі мәні бойынша орташа пайыздық ставка бола отырып, орташа арифметикалық, сондай – ақ орташа геометриялық табыстылықтан ерекшеленеді, адайда кейде соңғығы жақын болады.

IRR – ды есептеуді техникалық қиындығы табыстылықтың қарызды өтеу көлемін шамамен бағалаудың қарапайым әдісін жасауға әсер тетті. Осы мақсатта келесі формула қолданылады:

YTM (4)

Менеджердің капиталды тиімді басқару қабілеті орындалған операциялар бойынша нақты көрсеткіштерді есептеумен бірге, жоспарланатын, болашақ операциялардың нәтижелерін де болжауы тиіс. Капитал тартудың немесе инвестициялаудың сол немесе басқа тәсілінен күтілетін болашақтағы ақша қаражатының ағыны болжау жасауға негіз бола алады.

Капитал салуды немесе жаңа капитал алуды жүзеге асырудың негізгі қаржылық инструменті құнды қағаздар, акциялар мен облигациялар болып табылады.

Облигациялар анағұрлым «болжамды» инструмент, себебі олар бойынша көбінесе белгіленген табыс төленеді. Бұл болашақ ақша қаражаты ағынын және облигациялардың күтілетін табысын е септеуге мүмкіндік береді. Облигацияларға ие болу арқылы екі табысқа – жыл сайын төленетін купонлық табыс түріндегі ағымды және бастапқы бағасының өсуі түріндегі капиталданған табысқа қол жеткізуге болады. Табыстың екі түрін әкелетін облигациялар купонды деп аталады. Олар бойынша табыстылықтың бірнеше түрі есептелуі мүмкін. Сондай көрсеткіштің біріне, жылдық купон шамасының облигация номиналды құнына қатынасымен анықталатын купондық табыстылық (ставка) жатады:

r_куп = (5)

Мұндағы С – жылдық купон сомасы;

N – облигацияның номиналды құны.

Іс жүзіндегі жағдайға анағұрлым жақын ағымдағы табыс көрсеткіші болып табылады, ол жылдық купондық төлемнің облигацияны сатып алу бағасына қатынасы ретінде анықталады:

r = (6)

мұндағы Р – облигицияларды сатып алу бағасы (бастапқы инвестиция сомасы).

Нақты айтар болсақ, қарастырылған екі көрсеткіштің жыл бойындағы купондық төлемдер санының табыстылыққа деген әсерін ескермейтін кемшілігі бар. Әдетте бұл төлемдер жылына екі рет төленеді. Облигация иесі бірінші жарты жылдықта алған купон сомасын қайта инвестициялау мүмкіндігін алады. Бірақ, іс жүзінде ол жүзеге аспайды. Ағымдағы және купонды табысты есептеу формуласының алымында купондық төлемдердің жылдық сомасы ғана көрсетіледі. Шын мәнінде, табыстың жыл бойында бірнеше рет аударылуы жаңа міндетті туындатады: жекеленген төлем орнына ақша қаражаты ағыны пайда болады. Сондықтан оны бір жолғы төлемдерге пайыздық үстеме төлем есептеу формуласымен есептеу дұрыс емес. Берілген жағдайда математикалық аппартты аса күрделендіру де өзін -өзі ақтамайды.

Облигацияға ие болу кезеңінде күтілетін орташа табыстылық көрсеткіші аталған үш көрсеткішке анағұрлым тәуелсіз, едуәір жетілген болып табылады. Оны есептеу үшін келесі сапалы тәсіл қолданылады: жоғарыда қарастырылған әдіс бойынша табыстылықтың қарызды өтеу(YTM) мәні есептеледі. Потенциалды инвесторға белгілі (купон, номинал, облигацияны сатып алу бағасы) мәліметтермен қатар, инструменттерге ие болу мерзімін де анықтау керек. Егер бұл мерзім облигациялар мерзімімен сәйкес болса, онда оның соңында инвестор номиналға тең сомаға ие болуы мүмкін. Кез келген жағдайда облигациялардың күтілетін орташа табыстылығын анықтау мәселесі ақша қаражатын туындататын табыстылықтың ішкі нормасын есептеуге келеді. Инвестициялардың өсуінен болған табыс мерзім соңындағы соңғы төлемге жатқызылады, яғни алынған шама табыстылықтың қарызды өтеуін көрсетеді.

Табыстылықтың қарызды өтеу көрсеткіші идеалды емес. Тиімділігі орташа пайыздық ставка бола отырып, ол облигацияға ие болу мерзімінде табыстылықтың болуы мүмкін ауытқуларын «теңестіреді». Оған қоса, ол жеке инвесторларда бар табыстардың қайта инвестициялануының жеке мүмкіндіктерін ескермейді: тиімді ставка жыл бойында бір рет инвестициялануы тиіс. Бірақ әзірге болжамдалатын ақша қаражаты ағынының кез келген өзгірісіне сергек жауап беретін табыстылықты есептеудің басқа тәсілі табылған жоқ. Сондықтан қаржылық талдауда YTM (оның басқа түрі YTC) кеңінен қолданылады. Бұл көрсеткіштер негізгі қаржылық ұғым - табыстылық ішкі нормасының (IRR) түрлері болып табылатынын ұмытпаған жөн.

Купонды облигациялармен қатар, нольдік облигациялар да (купонсыз немесе дисконтты) болады. Ол бойынша табыс тек сатып алу және сату бағасы арасындағы айырмашылықтан пайда болады. Әдетте оларды номиналды бағамен сатып алады, ал сатқанда номиналды жеңілдетілген бағамен (дисконтпен) сатады. Бұл инструменттерге купонды немесе ағымдағы табыс деген ұғымдар қолданылмайды, олардың толық табысы тек капитал құнының өсімімен анықталады.

«Мәңгілік» рента төленетінмерзімсіз облигацияларданкүтілетін табыстылық келесі формуламен есептеледі:

r = , (7)

Мұндағы С – жыл сайынғы купондық төлемдер сомасы;

Р - облигацияны сатып алу бағасы.

Бұл көрсеткіш тек ағымдағы табыстылықты көрсетеді, өткені осындай қарыздарды орналастыру шарттары қандайда бір басқа табысты төлеу жағдайын қарастырмайды. Дегенмен, инвесторға бірнеше жылдан кейін облигацияны бастапқы бағасынан басқа бағамен сатып жіберуді жоспарлауға ешкім кедергі бола алмайды. Бұл жағдайда ол берілген инструментті өтеу табыстылығын есептей алады.

Акциялар бойынша күтілетін табыс шамасының белгісіздігі олардың негізгі айырмашылығы болып табылады. Осы ретте артықшылығы бар акцияларды атауға болады, олар бойынша алынатын дивиденттер шамасы алдын ала белгілі болады және жай акциялар дивиденттерімен салыстырғанда бұрын төленеді. Артықшылығы бар акциялар өз мәні бойынша меншікті (жай акциялар) және қарыз капиталы (облигациялар) арасындағы аралық кезең болып табылады. Олардың табыстылығын анықтау үшін мерзімсіз облигацияларда қолданылатын формула пайдаланылады:

r = , (8)

мұндағы div – 1 акцияға сәйкес күтілетін дивиденттер сомасы;

Р – акцияны сатып алу бағасы.

Мерзімсіз облигациялардағыдай, акцияларды екінші рынокта сату жоспарланған жағдайда, оларға ие болудың толық табыстылығы YTM сияқты анықталуы мүмкін.

Слайд 3

Кәсіпорында тұрақты өсу моделін талдау және басқару

Жай акциялар үшін болашақ дивиденттерді болжау нағыз күрделі және маңызды мәселенің бірі болып табылады. Бұл ретте акция бойынша төленетін дивиденттер сомасы өсуінің болащақтағы өзгеріссіз қарқынын болжайтын тұрақты өсу моделі (Гордон моделі) жиі қолданылады. Акцияға ие болудан күтілетін табыстылық келесі формуламен табылады:

r = (9)

мұндағы P – акцияны сатып алу бағасы;

D₀ - акция боцйынша төленетін соңғы дивидент;

D₁- болашақта төленеді деп күтілетін дивидент;

g- дивиденттің болашақта күтілетін өсу қарқыны.

Жоғарыда қарастырылған барлық формулалар құнды қағаз иелеріне төленетін болашақтағы табыс ағымдарының анық болу болжамына құрылған. Алайда, іс жүзінде 100%-ға сәйкес анықтылық болмайды. Тіпті, ең сенімді деген инструменттердің (мысалы, үкімет облигациялары) өзінде де күтілетін нәтиже іс жүзіндегі нәтижеден ерекшеленуі мүмкін қатер болады, яғни: эмитент өзінің номиналды міндеттерін нақты орындағанына қарамастан, облигация бойынша түсетін барлық табыс инфляция нәтижесінде жоққа шығуы мүмкін. Демек, ойдағы табысты алу мүмкіндігімен байланысты белгісіздік шамасын сипаттайтын маңызды параметр барлық қаржылық есептеулерде болуы тиіс.

Қаржы терминологиясында жоспарланған өзгеше нәтиже алу мүмкіндігін көрсететін бұл белгісіздіктіқатер (тәуекел)деп атайды. Кез келген қаржы операциясының маңызды нәтижесі инвестициядан табыс алу болғандықтан, қатер көлемі де күтілетін табыс шамасы төңірегіндегі операцияның іс жүзіндегі табыстылығының шашыраңқы болуымен сәйкестендіріледі. Мәліметтер шашыраңқы болған сайын, қаржы операциясы да қатерлі болып саналады.

Жоғарыда қарастырылған формулалар көмегімен есептелген нәтижелер субъективті бағалау сипатында болатынын айта кеткен жөн. Әрбір нәтиженің екінші жағы болады, яғни олардың көбінің бірнеше нұсқасы болжамданады. Сондықтан, бір мәнді сандарды болжаудан гөрі, сол немесе басқа жағдайдың ықтималдығын қарастырған дұрыс. Онсыз көрсетілген формулаларды жаттау қажетсіз, мәнсіз әрекет болады, ал оларды тәжірибеде қолдану инвестор үшін едәуір материалды шығындарға айналуы мүмкін.

Дәріс