Lovelogam gola lifa su tal

(Se el ‚De Vacature‛.)

I. Rageig (rutim). Bü yels zao 1 900 000 000 - 540 000 000.

Dö prim balid lifa nos binon sevädik. Lifots balid älabons binodi tu müdiki da posbinükön retodis dabina oksik. Niludo ebions bakters e lalegs, kels älifons liviko ud in vat. Dabinäds at elabons fägis mödo mödikumis ad dabinön, kas plans e nims latikums eprodons. Äkanons dicetön sälülodi, äkanons lifön nen loxin e dageton nämeti oksik de fonäts votik, ed äkanons lasumön nitrini livik se lutem. Leigüpo i protozuuns ädavedons, kels älifons de lalegs, bi lätiks fägons ad fomön livätiko kobotis jäfidämik se karbatastabot medü solalit as nämetafonät. Pos tim anik lalegs e protozuuns äprodons jalis binü kalsinakarbat u silikatastabot, ed ats kanons pakipedön as fösils. Timü fin rageiga nimatribüts gretik mödikün ya ädabinons.

II. Paleozoig (timäd vönik). Bü yels 540 000 000 - 200 000 000.

1. Kambrium. Bü yels 540 000 000 - 450 000 000.

Lif valik jenon nog in vat. Balidnaedo vilups solidik davedons ön mödot gretik, kelos mögükon fösilikami. Trilobits e brakiopods binons bundaniks.

2. Silur. Bü yels 450 000 000 - 350 000 000.

Balidnaedo plans: ‚psilophyta‛, glofons su län, ifi te in züamöp luimöfik. Pos ons länanims balid kömons: limanims, kels me kitinajeled oksik sufidons ta daságikam. Müriapods e skorpions balids riskons okis su län. In vat (flifik?) fits balid davedons.

3. Devon. Bü yels 350 000 000 - 310 000 000.

Fots nenkotüledunplanas fesülik davedons. In fots luimöfik at mafibs balid lifons, kels labü skin slimik oksik nog sekidons de luimöf. Ab labons ya luegis e kripons su limeds, kels pastütons dub skelät bomik, pla kartilagik.

4. Karbon (timäd kolatas). Bü yels 310 000 000 - 240 000 000.

In klimat vamik luimöfik planaglof gretik edavedon de marädafots binü bims geilik: lükopods, kveisets e pteridofüts: sporaplans nen flors, nen smel, nen köl. In ats mafibs kripons, näsäks flitons. Labons fomis gianagretik, libeluls dabinons, kels labons flitämatenodi mö zimmets 70. Konüdabims primons ad pubön. Ats binons nesekidiks de luimöf, ibä polen onsik papakon dub lu. Nims sökons onis pö sägikam, petegons me skails: ats binons räptuls balid.

5. Pärm. Bü yels 240 000 000 - 200 000 000.

Gladatimäd levemik, kel ye no dareigon in Yurop e Nolüda-merop, zesüdükon, das planalif e nimalif bundanöfiks de karbon votikons. Foms gianagretik näsäkas päridikons, e no plu pubons. Räptuls dagetons fomis ömsotik, ab blebons nog smaliks. Ya ün tim at tribüt deteilon oki, kel muton palecedön as bügolians sügafas. Binons terapsids, kels ya jonons distöfi tutema, in kel gulatuts gretik binons küpidiks.

III. Mesozoig (zänodatimäd talavik). Bü yels 2000 000 000 - 60 000 000.

1. Triat. Bü yels 200 000 000 - 175 000 000.

Sügafs komons in foms smalik. Tutem onsik binon distöfik, po gulatuts cügatuts süikons, me kels kanons dagrainön nulüdoti oksik. Binons laidavamiks, e pajelons dub vilup heremik ta vamiper tumafik. Nu i sufidons säsunis brefobüo idavdedölis, ibä kold läs dämon onis. I topäds povik e geilabelem binons lügoloviks pro ons. Blebons ga mükiks to patöfs süperik oksik, kels ovedükons onis fütüro regis tala. Planavoled binon nog ai grünik pläamü konüd seimik konüdabimas.

2. Yurat. Bü yels 175 000 000 - 140 000 000.

Räptuls vedons ai nämädikums, tovons igo okis ini lutem. Ab i böds balid pubons sui teat. El ‚archaeopteryx‛: ruböd lufliton neskiliko de bim lü bim. Nog labon kralilis len föfasiem flitäma, e tutis in mud, binon kludo nog räptulöfik, ab labon ya plümis e bludi vamik.

3. Kretat. Bü yels 140 000 000 - 60 000 000.

Räptuls, kels binons nog valanämiks ün period at, dadeadons gretadilo ün fin ata. Täno els ‚Dinosaurii‛ (rusaurs jeiköl) gianagretik, kels, leigoäsä el ‚brontosaurus‛, ädagetons lunoti metas 27, äfinons. Nim at älabon vetoti tounas 40, ed älifon su lestab lakas e marädas, kö äzigolon ed äfidon mödotis levemik vataplanas. Mödot petäxetöl milgramas 480, pekalkulöl ma por leefada, jinon ye lü ob, das binon tu gretik, bi nim cenavamik no neodon so mödiko äsä laidavamaf, kel muton resärfön dili gretikün vamota, ad dakipön vamoti ot. Plä giananims planifidöl at i ravanims smalikum ädabinons, kels ägolons su lögs tel, pestütölo dub göb love glun trelöl ad dakipon leigaveti oksik. Len föfalögs brefik älabons kluvis japik, me kels ädasleitons ravoti oksik (el ‚iguanodon‛). I räptuls flitöl ädadeadons ko kretat. Sügafils pülik e böds se tim et vo no edöbons atosi. Plans löpikum ko flors magifik oksik, lüxüöd kölas e smels feinik oksiks, pubons aiplu. Valöpo dagetons plunämädi, i stäbs pabeglofons.

IV. Kenozoig (nulatimäd talavik). Bü yels 60 000 000 - atim.

1. Tärtsiär. Bü yels 60 000 000 - 600 000. Semikna penemöl: braunakolatatimäd. Pedilädöl ad leotsen (58), loigotsen (38), miotsen (26), e pliotsen (12), pö kels nums in kläms malons zänodis in balionats yelas periodas at.

Ün period at vol fulik me plans löpiko evolföls, klu fulik me nulüdot, blümon pro böds e sügafs, bi räptuls vöno so nämädiks e valöpo komiks edadeadons gretadilo. Äsä at ifrutidons ed itufrutidons lifamögis valik, nu ün tärtsiär sügafs dunons atosi. Tribüts vönädikün marsupafas e näsákifidafas primöfik ya äkomons ün fin kretata, ab nu nuliks mödik läikons, nimifidafs e planifidafs davedons, nims vifagolöl, ravanims levemik, e planifidafs bigakoapik, ans sukons vati ud igo meli. In at nims gretikün, kels elifons föro, davedons: valüts, kels binons igo gretikums, tän räptuls föro äbinons. De nims lätik at te roods 4 de 14 nog retons: lasárs, sneks, krokods e tortugs. Du sügafs (pläamü flitamugs) blibons su glun ud in vat, böds mastons in lutem. Binons grup kilid, kel maston in lutem; bü ons näsäks e räptuls flitöl emastons in lutem. Lätiks äbinons vebaflitafs e luflitafs labü flitaskinäd. Lölöfi kaenik flita, äsä näsäks e böds labons, neai edagetons.

2. Pleistotsen ü diluv, gladatimäd. Bü yels 600 000 - 20 000.

Sökod nulik gladatimädas, bo yumü belemafomam lalpas ün miotsen, dabiton nämöfiko in plana- e nimavoled, ifi no so stääniko, äsä ün gladatimäd pärmik. Sekü mo-e-gezug laidulik, nu sulüdio, ven glad stäänikon, täno dönu nolüdio, ven glad gezugon, aidönu foms nulik, e sotüls, suno i sots, davedons. Planem Yuropik defikon vemo, bi lalps, pürenens e mel Meditäränik neletons yili e gedrani. Men pubon. Do labon binodi rigik ä balugiki, kelos klülädon se lulat teanas onik, klu limeds no pepatöls, plantogol onik, tutem valifidöl onik, pepaton tefü din bal mödikumo ka din votik alseimik in vol. Binos volf levemik breina gretik, e ko at patöfas lanöfik, kels evedükons dabinädi badiko logöli, badiko lilöli, badiko gutöli, nevifiko golöli, flitön no kanöli, fibiki ä nen jäfidäms jelodöl, mastani ä tirenani tala, efe su län, su mel ed in lutem. Valöpo nüdranon ko töbids okik; fägon igo ad cödön oki it, ed ad dunön sludis. If no dunon gudiko atosi, tän on it gididon demü atos. Ab sublimükon oki, e vedon nesekidik de nat, nat no zedon oni. Igo omuton bleibön lobedön natalonedis. Nat no leton ad kofön oki; kanon i jäfidön nen men.

3. Holotsen ü laluv. Bü yels 20 000 - atim.

Ko at enilikobs pö period nuik, ün kel men evedon gretik, ed evedükon volajeni ma meug okik. Jenöfiko at no binon period patik, ab siemil gladatimäda.

Kin osagon-li, va at ya finon?

Ba ovedos bo dönu koldik. Demädi gretik, keli labobs pö atos, kazetos te püli obas pö volajen.

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1953, Nüm: 3, Pads: 9-12.

‚Henri Becquerel‛ (1852-1908)

Fa ‚F. J. Pronk‘.
Se el ‚De Vacature‘.

If spatoy in ‚Paris‘ in el ‚Jardin des Plantes‘, dalogoy magotis jönik, e lelogoy konletis liegik musedas difik, tän mög dabinon, das neküpoy voböpi füsüdik elas ‚Becquerel‘! Ga bumot neveütik at, kel binon dil lölota museda natava, süükon küpäli visitana küpälik medü plakät, kel nunon, das us tü 1896 mäzul 1 bal tüvotas nolavik gretikün pedunon, sevabo ut stralamikodaba. Tüvan äbinom ‚Antoine Henri Becquerel‘, kel älabülom me atos pladi okik in ked vestiganas gretik. Tüvot säbinädikama tauma, keli älecedoy bü tim at nediloviki, äbinon sevädikam, kel äpluon vemo tefü utos, kelosi filosopans ettimik änoloms, e kelos ädönulifükon drimi lalkimanas. Büä otikädobs kuratikumo jenoti fäküköl at, kel äninädon promis liegik pro fütür menefa, onunobs brefo bosi dö: