Vindit lügadramatik jikanitana penoföl

Ma yeged fa ‚Maurits Wagenvoort‛.

Söls: krütans no kanoms binön tu prüdiks, pö noted cödota oksik tefü duins melodik lädas reitaki södunölas. Konot dokümik sököl otidon omes, das jilekanans anik geyilons nosi, ön jenet at igo vero nosi, ad vinditön okis demü krüt, kel ön mod alseimik no pliton ofis.

Jiel ‚Zwaantje Van Treitelen‛ löfik älabof pas bäldoti florüpayelas degmäl, ed älabof in ladäl okik lifiäli nekvänovik ed in gugil okik gelili, kel no äkanon stopön. Kis binol-li plänovikum, kas äkanitof? Das äkanitof suvo? Das äkanitof laodiko? Das äkanitof lidis mu fredikis? Das äkanitof lelöfadolis lügikün? Äkanitof ai, ai dönu, e fienädan murik löpolödöl - fienädans binoms ai cödans murik lifiäla votanas, pato if binoms selibans u hiviudans - fienädan löpolödöl äskanom mu vemiko dub atos ed ädagetom sekü atos yelovamalädi. Atos äbinon ye klüliko vero lindifik pro ‚Zwaantje‛.

Ab fienädan löpik no äbinom cödan saäbälik balik kanitama ofik. In züäd ofik nog balan ädabinom, keli änestümof, keli ähetof, keli äviloföv viodön ön mod jeikikün, bi änotodom cödoti okik ön mod so grobälik, semikna so nofiko, das ‚Zwaantje‛ imutoföv labön blögädi glada as lad, pla ladäl lekanik o so senöfik ä jatülöfik - if dalob gebön vödi at - if ibleboföv takedik pö krüt so japälik oma: blod ofik.

Blod at äbinom studan, ed igo balan, kel ästudom. Kisi ‚Zwaantje‛ äkanof-li dunön ta atos? Äsevof, das kanitam ofik ätupon omi, ab gelil in gugil ofik... no äkanon ye seilön. At ämuton kanitön, ämuton trilön, lerorön, kanitön nämöfo lidi jönik bal pos votik, dü del lölik, de löäd ofik jü lübedgol ofik. Ibä ‚Zwaantje‛ äbinof jilekanan nenfenik, do bevü noats mödik, kelis äleadof tonön, semikna i noat dobik seimik ädabinon; bos, kelos jenon igo sio semikna pö jikanitan famikün in konsärtalecem.

O! blod et! Kio binom el ‚Nero‛! E zuo simulan so vemik! Plas änotodom stedöfiko, das äbinom neflen utosa, kelosi nemoy pö pläg kanitama eli ‚bel canto‛, äkodidom krüti nofik okik jenöfote, das mot ämutof semikna takädön, e das pätupof in slipil okik. Äsva ‚Zwaantje‛ no äsevof, das mot ätakädof, ed äsva i no äsevof, das kanit - e klädömalidils, pro kis dünons-li üfo? - labon suvo fluni slifikodöl. Ab zuo gugil ela ‚Zwaantje‛ no äkanon demön slipili mota, atos äbinon nemögik.

Tü del seimik... fienädan löpolödöl ägolom su pantufs fülik mo e ge in cem okik; blod naudüköl et in cemil okik äfäistegädom lilis okik me puns okik, ko kubits näi buk, lü kel logs mu vutiks pilüodükons; mot äslipof ud ästeifof ad slipÖn in cem okik; äjinos, das domanef lolik ädalilon eli ‚bel canto‛ ela ‚Zwaantje‛, kel äfikanitof lidis jönik okik, lidi bal pos votik, duinabotemi lölik okik. Äbinos stom reinöfik, ab ‚Zwaantje‛ äkanitof, äkanitof mu laodiko, das äblinof „sole“ glidi okik. Glidi me vög löpikün. „Blinob ole, o sol! glidi obik.“ Stil! Ab dü timül mu smalik. Äkanoy lilön, das fienädan ägolom löpo mo e ge. Sunädo pos atos ‚Zwaantje‛ äfovof in duinabotem Deutänapükik okik me el ‚Friedrich‛, kel ädalom begön ofe vali, ab ‚das Eine nicht‛. Ha! nu el ‚Nero‛: blod naudüköl ofik äjutedom ninio, e kisi äbegom-li? Nö! no äbegom utosi, kelosi i el ‚Friedrich‛ no ädalom begön ofe, leno äbegom atosi. Voiko äbegom löliko nosi.

Men veneni sputöl äbüdom. Lesi! söl: blod äbüdom. Ha, ha! Äbüdom ofe ad seilön, ibä no äkanom vobön. E ‚Zwaantje‛ pleidik äs jilekanan pinoföl äjonof ome me nam „so koldik äsä ut sneka“ maifodi yana, e dönu ämeibof ele ‚Friedrich‛ ofik, das ädalom begön ofe vali, ab... ‚das Eine nicht‛! E blod-li? Ädredölo, das ödofalom sekü vut us e lo logs ofik, ägolom lü maifod ome pijonöl yana, äflekom oki nog dü timül ko loged me leklärs fulik, ed äsagom, „das sevedol te, das kodol, das mot no kanof slipön!“

Ad atos ‚Zwaantje‛ ästöpof dü timül eli ‚Friedrich‛ okik, ed äsagof: - do no äzeilof löliko atosi - „atos lindifon mu löliko pö ob.“

Nog lidis anik silanan löfik äkanitof, e fienädan löpolödöl äjäfom ya ad sälenükön pantufis fülik okik, e, do plödü dom stom äbinon so vemo badik, äsludom ad golön nämätü God sui süt, bi ösufidalaidom valöpo fasilikumo ka sus volkan kanitöl et, kel pinemof ma nim niedik ä deköfik: svan, kel ma temunod nolavik äkaniton te balna - o! te balna ün lif lölik okik: stil kion! beat kion! dafred kion! - ed ädeadon sunädo pos atos me deadam jönik. Anu ikanitof me vög laodik, das no älabof benenis, e nelab at äjinon ad süükön pö of mediti. Äseilof lunüpikumo, kas äkösömof. Lid et benenas ebinonöv-li svanakanit ofik? El ‚Nero‛ in cemil äspelom osi, e fenik sekü jästäd spamöfik älivükom namis ad puns pifomölis dü timül de lils okik, ed älilom da boedavöl slenik sörili digik, jikanitani benädik labü reitakagugil, kel äkanitof laodiko: „if no labolöv logis blövik löfik et.“ „Logs blövik löfik“ at, kels irübükons ba düpis mil studa omik, kels äbinons kojmar omik, ed äsäsüenükons timülo omi äsä lelöf nen spel, logs blövik at äkofudükons eli ‚Nero‛. Dönu äjutedom ini cem jikanitana, e vutiko, letodiko äluvokädom: ‚vilol-li nu seilükön lumudi olik u no?‛

Äbinos klüliko jeikik ad lilön bosi soik pro jikanitan, kel äjäfof ko yub vemikün me el ‚bel canto‛ okik. Tomiko älaikanitof: „tän i no picütob.“ Krütan grobälik, el ‚Nero‛: blod ofik pro jön melodik e poedik nesenälöfik ävokädom fäkädäliko: „Logs blövik-li? zeilol-li onis? Tän ekö!“ E leigüpiko ägivom ele ‚Zwaantje‛ yuböl flapi, kel äkoedon konkudön ofi, äsva äsödunof eli ‚Traviata‛ ün deadamadüp ofik. No äbönom ofe timi ad gesagön u gedunön bosi, ämorönom se cem ofik, e ‚Zwaantje‛, nu leigüpo ko noats dobik valik okik, äpovokofome vödis anik, kelis no vilob dönuön demü poedav ofik. Me atos hit ladäla ofik ye no ikoldikon. Kisi odunoföv-li ad blinädön blode neplitik okik lepidi laidüpik? Kisi-li? Süpo äsevof osi! Odeidof oki, ed om, mubapan, obinomöv kodan deadama ofik, e mens valik ojononsöv omi ed osagonsöv: „Ekö! us om, mubapan, midunan, golom, kel ekodom, das sör lönik oka...“ Si! o si! atos obinonöv vindit ofik, vindit glorik ofik.

Sunädo äjutedof donio ve tridem, sui süt, ini söp. Vat koldik äkobioflumon ün timül balid love of, ab, plas äluslugon eli ‚Zwaantje‛ neläbik ini virs blägagrünik okik, soäsä älönedosöv pö deadam poedik jilekanana no pisuenöla, äflöton ofi dub sürfat trubik okik. Atos äjenon plü fasilikumo, bi ‚Zwaantje‛ - ba iglömof atosi pö leskan saludik okik - äbinov jisviman leigo so skilik äsä läd: ‚De Boer-Van Rijk‛ it. Noe vat äflöton ofi, abi äkoldülükon leskani saludik e vuti suemovik ofa. Jinoyölan plonabik no äneodof igo yufi beigolanas su söpakäv ad savön ofi; ägrämof ito sui jol. Trofölo ab pleidiko, dremiko ab koteniko, ägegolof lü löd okik, kö mot ituvof fino taki pro zedelaslipül okik, ed äsagof ninälo: „Ga evinditob obi plidiko demü el ‚Nero‛ bapik et! Otidob ome bligi!“

Ven fienädan löpik ye igekömom de skanaspat okik, ästunom, das no älilom jikanitani donolödöl; das igo no nog älilom ofi, ven älenükom dönu pantufis fülik okik. Äsuemom, das nendoto bos ijenon, ed änetakedükom oki... fredo.

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1955, Nüm: 4, Pad: 16, Nüm: 5, Pads: 19-20.

Zigans

Ma yeged in el ‚Haagsche Post‛.

Jenos semikna, das län obsik pavisiton fa trup ziganas. Ab, ven lotans no benokömiks ats binons semanaedo ninü länamieds obsik, binos vemo fikulik ad koedön moön onis, bi binons veriko nenlomäniks. Deutänani, Macaränani, Rusänani, igo Tsyinänani kanobs moükön me gesed onas lü lomäns onsik, ab steifüloyöd semanaedo atosi ko zigan! Ad kanön dunön osi, mutoyöv sevön lomäni onik, ab at no binon tuvovik. Sio jonäts saidik dabinons pro büoced, das rigons de Hindän (Lindän föfik); ab ifi atos binonöv nolaviko verätik, tatagitiko atos ga no nog binon saidik ad boidön lusogi somik glibanas lü Hindän. Niludiko gegetobsöv onis as gefled sa protestapanädi de reiganef Hindänik, kel i buon ad logön, das mogolons, kas kömons.

Binos vo küpädik, das lusogs glibanas et nog ai ziglibons du taledadil bäldik obsik, das nog ai no peslürfons fa sogäd vesüdänik. E ga ya binons dü tumyels plu mäl lödans Yuropa. Tävakonot se 1322 fa hifransiskan ya mänioton bosi dö nomadatribüt su Kriteän, kel emouton binön zigans. Latikumo mö tumyel lafik mens tribüta at pasienons su kontinän, in Grikän, ön nem: ‚Acingani‛, latikumo mö tumyel in Bömän, boso latikumo in Deutän, ed ün 1420 elans di ‚Deventer‛ seivons balidnaedo glibanis. Pianiko epakons okis love Yurop lölik, ed igo nisuls Britänik no päspalons de ons. Ün tims vönädikum äniludoy, das zigas älicinons de Lägüptän. Ons it äfümükons niludi at, dubä älesagons, das klädöm onsik istanon in Lägüptän, e dubä änemons okis smala-Lägüptänanis. Atos bo äkodon, das Spanyänans änemons onis elis ‚Egypcianos‛, latikumo ma sam Portugänanas elis ‚Gitanos‛, Macaränans ämalons onis as ‚Pharao nepe‛ (= pöp faraona), e Linglänans brefi daplidöls äspikons dö ‚Gypsies‛. Obs: Nedänans änemobs onis elis ‚Egyptenaren‛, ab i elis ‚Heidens‛ (= pagans), kelos äbinon plu kösömik.

Ab atos valik äbinon neverätik. Pükavans ekleilükons dini, posä ya ikludoy netaviko, das büröletans leno ilödons len jols ela ‚Nile‛. Ekanoms kludön se pük ziganas, das atans älicinons se Lindän föfik, efe se dil nolüdavesüdik. Sekü kod kinik no eblibons us, no mog pekleilükos lölöfiko. Konot dabinon, in kel pakonos, vio reg Pärsänik: ‚Bahram Gur‛ (420 pos Kr.) äbegom rege: ‚Shankal‛ de ‚Kanaudge‛ in Lindän föfik ad sedön ome elis ‚luris‛ ü lütipläkanis 10 000, ad fredükön boso lifi reigäbas omik, vio lütipläkans ämikondötons, pos kelos reg: ‚Bahram Gur‛ äxilom onis se län okik, ed äkondanom onis ad sufön glibanalifi. Niludiko magäl mödik dabinon in atos, ab näi at ba ga i bos verata dabinon, kel kanon dünön ad plänön nomadalifi ziganas. Ibä binos bo küpädik, das in Pärsän zigans panemons buamo: ‚luris‛. Vüo, das Lindän föfik ebinon licinalän ziganas pafümükos dub jenöfot, das in el ‚Punjab‛ pöpatribüt lödon, kel panemon: ‚Tsyanbgar‛, e nu no nedos, das binoy pükavan zadälik ad suemön, das rölet vemik dabinon bevü el ‚Tsyangar‛ e zigan. Ed üf binoyöv soman, olärnoy atosi dub baiäd pükans onsik.

Pük ziganas vüo leno binon plu Lindänapük rafinik. Ün gol timas at peliegükon me vöds valasotik se läns, kö älomädükons okis. Pükavan Tsyegänik: ‚Miklosich‛, kel estudom pato ziganapükis, edagetom igo kludodi ad distükön dialegis no läs 13, kels distons so mödiko de ods, das zigan se Spanyän senälon töbi ad suemön tribütakompenani okik se Macarän. Leno mutoy lecedön ziganapüki as sot midunanapüka. Labon liegi lofüdänik fomas e deklinas, e no onoloy onis nen stud leigo fefik, äsä ut, keli nedoy samo pro hebrey u sanskrit. Eluxamobs seimna gramati e vödabuki ziganapükiks, ab pedejeikobs ad seivön mödikumosi de ats demü fikul fomas. Nu nolobs te, das zigan nemon Siöri eli ‚Dewel‛ e meni eli ‚manush‛, e das, if sagon obes: ‚I bock hi kohno fedidir kerepasheri‛ sagom, das faem binon kvisinan gudikün. Utan, kel vilon seivön klänis püka ziganas, sumonös lebuki fa ‚Dr. A. F. Pott‛ dö zigans e pük onsik! Edagetobs i se on pükinoli obsik.

Netaviko zigans binons mens löliko votiks äsä obs: vesüdänans. Mans kösömo smaliks, lunediks e too nämiks, labü logs blägik, täin dofayelovik e tuts nidiko vietik okas, no binoms Yuropans, ed otos muton pasagön dö voms omsik, kels ün yun oksik suvo binofs bätodiko jöniks, ab kels ün lifayel kildegid oksik ya jonofs malis bälda. Ün nifüp vilons bo stebön seimöpo, ab ven sol givon dönu vami e dels vedons lunikums, pö atos no sufidons, e grupo tevons ini vol lardik. Ad meritön kosidi oksik voboms as smitans u nätükans cafas. Selons smalotis fa oks it pemekölis, mugiträpis, sibis e bödacekis. Binons valemo mens plödakösömiko musigäliks, kels nolons ad bepläyön musigömis valasotik, ai ma lilam, ab pladons buiküno viäli disi cün, e bepläyons täno oni so keiniko, das dagetoy dubo seni blöga in gug. Utan, kel vilon sevön, kisi musig ziganas sinifon, reidonös studoti sevädik fa ‚Liszt‛: ‚Des Bohémiens et de leur musique en Hongrie‛! Täno odagetoy magädi, das pöpil da vol gliböl ga i efölon rouli in kulivajenotem Yuropa.

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1955, Nüm: 5, Pads: 17-19.

Rejimen bisarik

Tüi fin reiga okik reg: ‚Louis‛ XIV Fransäna ädagetom tiketi bisarik. Äbüdom sevabo bale generanas okik ad fomön rejimeni menas, kels valik idunons ün lif oksik fopis patik anik. Änemoy kluo rejimeni at rejimeni fopanas.

„Kitimo“, ‚Louis‛ äsäkom seimna generane lebüdöl, „desinol-li ad büedön malekön rejimeni da süts ela ‚Paris‛?“

„Ag! ‚Sire!‛“ generan feiniko smilöl ägespikom: „atosi üdunob ya sis lunüp. Ab logorös! dredob, das in ‚Paris‛ lölik no kanoyöv tuvön eki ad logön rejimeni maleköl, ibä or, o mayedal! ebüdor ga, das te utans dalons logön lü rejimen, kels no dutons lü on.“

Reg äsuemom vinegi, e pos dels tel äbüdom ad säfomön rejimeni fopik.

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1955, Nüm: 6, Pads: 23-24.

Magäl militik

Timü manöv gretik soldat ägalädom lä pon. Jifeilan ävilof golön love pon, ab älilof büdi: „Stopö!“

„Kikodo no dalob-li lovegolön love pon?“ jifeilan äsäkof.

„Pon no plu dabinon. Bü düp lafik ya espranon,“ gespik äbinon.

„O nesiäm kion! Leno pedämükon.“

Soldat ye äbinom nespalik. Pon imuton spranön, e jifeilan noädalof beivegön. Murölo ägegolof lomio. Su veg äkolkömof soldati votik, ed älüspikof omi: „Zesüdos vo, das küpälolöd! Flenädan olik eperom tikäli okik?“

„Pidob osi, ab no kanob gespikön ole. Binob ya deadik sis düp bal.“

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1956, Nüm: 2, Pad: 8.

Ko dalestüm dutik

Bal lesonas dünasta Linglänik ämuton ün yun okik, leigoäsä kadets votik, dünädön su julanaf. Tü del seimik lebüdan äkomitom ome ad kalkulön kuratiko stanedi nafa. Ven äblümom ko atos, lebüdan äluxamom kalkuli omik.

„Mutob begön ore, o löpätal! ad deükön leigedahäti orik,“ lebüdan äsagom fino.

„Dalob-li säkön sekü kod kinik?“ leson stunik ägespikom.

„Bi ma kalkul orik, o löpätal! tü timül at nünafobs ini leglüg di ‚Westminster‛.“

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1956, Nüm: 2, Pad: 8.

Ledaut su pisäl

Mär fa ‚H. C. Andersen‛. Petradutöl se Danänapük fa ‚F. J. Krüger‛.

Seimna leson äbinom, kel ävilom matikön ko ledaut; ab äsötof binön ledaut verätik. Klu äzitävom da vol lölik ad tuvön jisomani. Ab valöpo bos ädabinon, kel äneleton atosi. Num ledautas fe äsaidon, va äbinofs ye ledauts no äkanom bo tüvülön; ai bos ädabinon, kel no äbaibinon. Klu ägekömom lomio, ed äbinom vemo glumik, ibä ävilom labön so vilöfo ledauti voik.

Ün soar seimik äbinos stom dredabik; älekläros ed ätonäros, rein ädosturon; äbinos vo lejeikik. Täno änokoy sui zifaleyan, e hireg bäldik ägolom ad maifükön leyani.

Äbinos ledaut, kel ästanof plödo fo leyan. Ab o God! kio älogotof sekü rein e mistom et! Vat ädoflumon de hers e klots ofiks, ed änüflumon da tipots jukas ofik, ed äseflumon se hilots onas, e ga äsagof, das äbinof ledaut verätik. bi

„Benö! atosi otüvülobs saidiko suno!“ jireg bäldik äcedof, bi äsagof nosi. Ägolof ini slipacem, ämosumof stofädemi valik beda, ed äpladof pisäli sui glun beda. Täno äsumof matradis teldeg, äseitofs onis su pisäl, e poso nog lekusenis däyäradaunik teldeg suso sui matrads.

Us ledaut öslipof dü neit.

Ün göd sököl äsäkoy ofe, vio islipof.

„O, levemo badiko!“ ledaut äsagof, „tio dü neit lölik no ekanob färmükön logis obik! God sevom, kis ebinon in bed obik! Eseatob su bos düfik, sodas koap lölik oba äsvo pedaflapon vielio! Binos go lejeikik!“

Dub atos äkanoy logön, das äbinof ledaut verätik, bi isenof da matrads teldeg e lekusens däyäradaunik teldeg pisäli. So zadälik nek äkanonöv binön plä ledaut voik.

Pos atos leson älasumom ofi as jimatan; ibä nu äsevom, das älabom ledauti verätik, e pisäl äkömon ini Lekanotamused, kö nog binon logamovik, if nek emosumon oni.

Logolöd! at äbinon jenot verätik.

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1956, Nüm: 3, Pads: 9-10.