Дәріс №8. Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстары.

1. СОЗЖ және СҒЗЖ жүзеге асыру түрлері.

2. Ғылым туралы түсінік және ғылымның жіктелуі.

3. Ғылым туралы түсінік. Ғылымның жіктелуі.

4. Ғылыми зерттеу. Теориялық танудың құрылымдық компоненттері. Зерттеудің эмпириялық деңгейінің құрылымы.Ғылыми-зерттеу жұмыстарының сатылары.

Үйлесімдік ережесі анықталып жатқан түсініктің көлемі анықталушы түсініктің көлеміне тең болуын талап етеді. Басқа сөзбен айтқанда, бұл түсініктер жеке басты куәландыруға тиісті болуы керек.Мысалы; "Балық өнеркәсібінің технологы - ол инженер, гидроблонт өңдеуге мамандандырылған". Егер де, технолог балық өңдеуге мамандандырылса, тұлға ретінде анықталса, онда үйлесімділік ережелері бұзылады,анықталып жатқан түсініктің көлемі (балық өңдеуге мамандандырылған,тұлға) қазірдің өзінде анықталыа жатқан түсінік көлемі (технолог). Мұндай үйлесімділік ережесін бұзу тым тар мінез-құлық қателігі болып табылады.

Қателік біз технологты әдетте технология ауданында маман ретінде анықтасақ орын алады.Мұндай жағдайда анықтаушы түсінік әлдеқайда кең болады, анықталғанға қарағанда, себебі технологтар тек қана балық өнеркәсібінде ғана болмайды.Мұндай қателікті тым кең көлемдегі қателік деп атайды.

Егер түсінікті анықтауда біз басқа түсінікке жүгінсек,ол өз кезегінде біріншісінің көмегімен анықталса,онда мұндай анықтауыш құрамында шеңбері бар, анықтамасындағы түрлері тавтология болып табылады.Тавтология- қате анықтама, мұнда анықталып жатқан түсінік анықтаманы қайталайды.

Кейде түсініктерді анықтауда бірнеше нақты белгілерді көрсетеді (мұндай бір ғана белгіні көрсетуге болмаса,осы ұғымды басқалардан ерекшелеп тұратын және айтарлықтай оның мазмұнын ашып көрсететін). Ғылыми түпнұсқаның анықтамасы күрделі құбылыстардың және фактілердің формальді логикалық талаптарымен шектелуге болмайды.Оған анықталып жатқан фактілердің бағасы кіруі тиіс, біржақты көзқарасты қоспағанда,бүкіл отандық ғылымға, өткен шақта тән болған.Ғылыми мәтіндердің ерекше спецификасында назарға алуы керек.

Ғылым тілі өте өзгеше. Онда өте көп ұғымдар мен терминдер бар. Тілдің негізін ғылыми терминдеримен анықтамалары құрайды.

Диссертация авторефераты - кітапша түріндегі ғылыми басылым, оның негізін автор жүргізген тәжірибелер құрайды.

Аналогия - бір-біріне өте ұқсас екі нысанның айырмашылықтары мен ұқсас белгілірі жайлы ойтолғау.

Тақырыптың өзектілігі - мәселенің айтылмыш кезеңдегі маңыздылығының дәрежесі және де оның осы жағдайдағы шешімі.

Аспект - қарастырылып жатқан нысанға деген көзқарас.

Гипотеза (жорамал) - әлдебір көріністің түсіндірмесі үшін ұсынылатын ғылыми жорамал.

Дедукция - көзкарастың ортақ күйден жеке күйге дейінге түрі, уақиғаларға сүйене отырып, ортақ тұжырым көзқарасын қалыптастыру.

Диссертция - арапішін қолжазба, монографиялар мен оқулықтарды жарияланған ғылыми туынды. Ғылыми зерттеулер жүргізі отырып, жұмыс істеу дәрежісін жақсартып, біліктілік пен дәреженің өсуіне көмектеседі.

Идея - назар аударатын көзқарас жүйесінде айқындаушы жағдай, қағида.

Индукция - жеке деректерден, жағдайлардан ортақ тұжырым қалыптастыру.

Жалпы шолу - ғылыми құжаттарда сақталатын екіншілік ақпарат

Релевантты - ғылыми тапсырма прототипында қорытыоған ақпарат

Реферативті - алғашқы ғылыми құжаттарда сақталған екіншілік ақпарат.

Сигналды - түрушіліктің түрлі дәрежесінің алдын ала құлақтандыру қызметін атқаратын екіншілік ақпарат.

Анықтамалы - білімнің кез келген облысында, әлдебір тақырыпқа ұсынылатын қысқаша мәләметтерді құрайтын екіншілік құжат.

Шолу - зерттеудің түпнұсқасына сүйене отырып, әлдебір тақырыптың ғылыми деректері жинақталған ғылыми құжат.

Зерттеу нысаны - проблемалық жағдайларды туғызатын және қарастыруға таңдап алынған үдеріс немесе көрініс.

Ұйғарым - зерттеуде қарым-қатынаста, келіспеушіліктерде - түсінбестіктердің алдын алатын адістердің бірі.

Ұғым - нысанның бір-бірінен айырмашылығы мен қарым-қатынасын сипаттайтын ой.

Ұстаным - қағида мен ілімнің бастақы әрі негізгі жағдайы

Мәселе - болашақ зерттеулерге қатысты, көпшілігі ғылыми тұрғыда құрастырылған ірі жинақталған тұжырымдама.

Пікір - әлдебір ойға қарама-қайшы немесе сәйкес ой.

Қағида - ілім, идеяның немесе ұстанымның жүйесі. Ғылымды немесе оның таратуын құрайтын жалпыланған жағдайдың құрамы.

Ойтолғау - ойлану операциясын ж8зеге асыра отырып, бір пікірден өзгеше жаңа ұстанымдардың пйда болуы.