Дәріс. Инженерлік жүйелер мен желілердің бақылау аспаптары.

Дәріс мақсаты: микроклимат параметрлерінің бақылау аспаптарымен, желдету жүйелерімен, шаңды газ режимімен, шаңтұтқыш жүйелерімен танысу.Өлшеніп жатқан көлемді қайта жасау; өлшеудің әр түрліпринциптеріне негізделген анализдің әдістері.Атмосфералық ауаның жағдайын, ағынды және табиғи сулар, ауыз су суларын бақылауға арналған аспаптар.

Жарықтандыру, шудың деңгейі,діріл,адамды қорғауды тиімділігін бақылауға арналған аспаптар.

Жарықтандыратын қондырғыларды қолдану жарықтандыруды бақылау.

Жарықтың табиғи және жасанды қондырғыларына ұқыпты және уақытылы күтім, жарықтандырудың тиімді шарттарының пайда болуын білдіреді.Табиғи және жасанды жарықты қондырғанда ұқыпты және күнделікті күтім ол, жарықтандыруға орынды шарттарды жасауға көмектеседі және электр қуатының артық шығынсыз жарықтандырудың қажетті көлемін алуға қамтамасыз етеді.

Люминесцентті шамдар және ДРЛ шамдарын орнатқанда қосу схемасының дұрыстығын және пускті реттеу аспапттарының қателіктерін, мысалы кедергіштің белгілі бір шуын ала отырып, соларды бақылау.

Өндірістік жарықтандырудыбағалауды жылына бір рет шырағданды тазалау және жанып кеткен шамдарды ауыстыру кезінде бақылау нүктелерінде жарықтандырудың деңгейін тексеру керек. Қазіргі уақытта жарықтандыруды өлшеуде аспап фотоэлектрлік әсердің пайда болуына негізделген нысанды люксметр болып есептеледі.Ю-116, Ю-117 люксметрлері табиғи және жасанды жарықтандыруды жасай отырып, жарықтандыруды өлшеу және бақылау үшін қолданады. Ю-116 люксметрінде 2 жарықты ыдырататын қондырма мен селенитті фотоэлементтің үйлесуі және 3 айналы миллиамперметр болады.(11.1 суретін қара)

а — ортақ көрінісі; б — принципиалды схемасы.

11.1сурет – Ю-11б люксметрі

Нақты алынған жарықтандыру коэффициенті қорлардың коэффициентіне көбейтілген нормалық жарықтандырудан көп немесе тең болуы қажет. Осы қатынастықты бақыламаған жағдайда жарықтандыратын қондырғы ары қарайғы эксплуатацияға жарамсыз болып, қайта құруға немесе күрделі жөндеуді қажет етеді.

Өлшеудің шегін үлкейту үшін люксметр өлшеудің шегін қосатынға 4(өлшегіш корпусының беткі жағында) және жарық сүзгі-жұтқышқа 5(фотоэлементке) жабдықталған.

Аспапта екі шкала болады, оның біреуі 150люкске дәйектелген, екіншісі 500-ге. Аспапта тілді нөлдік жағдайға қондыратын корректр болады.

Жарық сүзгі-жұтқыш металды рамкадан тұрады, олардың жұқа металды тордан жасалған арасына 2 сүтті шыны орнатылған. Жарық сүзгі-жұтқыш коэффициентінің төмендеуі 100-ге тең. Ю-116 люксметрі жарық сүзгі-жұтқышпен бірге жарықтандырудың деңгейін өлшегенде көлемі 50000лк-ға дейін болдады. Шкаланың жұмыс бөлімінде люксметрдің негізгі қателігі 10%-тан аспайды, Жарық сүзгі-жұтқышты қолданған кезде өлшенген мөлшерінен 15 % аспайды.Аспап қыздыру лампаларынан пайда болған жарықтандыруды өлшеуге дәйектелген.

Жасанды жарықтандыруды өлшеу кезінде жарық сүзгі ереже бойынша қолданылмайды, ал қосатын қолсапы бастапқыда 500лк болады. Өлшеніп жатқан жарықтандырудың аумағы бөлудің бағасына көбейткенде және шкала бойынша есептелген санды бөлгенде тең.Бастаудың орналасу орнына қарай, акустикалық есептеу жүргізіледі; бастауды ашық кеңістікте немесе ғимаратта орналастыру кезінде шудың таралу және акустикалық есептеу заңдылықтарында шудан қорғау шаралары бар;

1) Бастаудың дыбыс күшінің азаюы;

2) Дыбысты жұту;

3) Дыбысты оқшаулау;

4) Шудың бастауын тиімді орналастыру;

Бастаудың дыбыс күшінің азаюы.

Бастау шуының азаюына іс-шаралар шудың табиғатына байланысты жүргізіледі.

Механикалық шулар механикалық энергияның акустикалыққа өткенде азаюы есебінен төмендейді, олар төмендегідей жолмен болады: берілетін салмақтың азаюы және айналып тұрған бөлшектердің жиіліктері; соққылы процесстердің соққысызға ауыстырылуы, айналып тұрған бөлшектердің теңгермесінің жақсаруы, сеханизмдегі кайтып түсетін жүрісін айналғышқа ауыстырылуы, дыбыссыз материалдарды қолдану, үйкелгіш беттердің жағармайларын жетілдіру, белдіктәріздес және тісті- белдік берілістерін тісті заттардың орнына қолдану.

Аэродинамикалық шулар газ ағындарынан қуат өткеннен кейін аэродинамикалық қуатқа айналады.Аэродинамикалық шулардың төмендеуі: денелерге таралуының жылдамдығының төмендеуімен, денелердің аэродинамикалық қасиеттерінің жетілдіруімен,(турбиналардың желдеткіштері) машиналардың аэродинамикалық қасиеттерінің жақсауымен.

Гидродинамикалық шулар сұйықтық қуат акустикалыққа өткенде, өз есебінен азаяды: сорғыштың гидродинамикалық қасиеттерінің жақсаруы,сұйық ағынының турболенттігінің азаюы, сорғыштың тиімді жұмыс тәртібінің қолданылуы, рационалды гидрожүйе құрылысының гидравликалық соққылардан алып тастау, құбырөткізгіштердің аяқ асты жабылып калмауын кадағалау.

Электромагниттік шулар электрмагнитті дала қуатының өтуі кезінде акустикалыққа айналуы. Қорғау әдістері келесідей қызмет жасайды:электрлі машиналардың құрылыстарында қозғалтқыштың зәкірінде ойылған саңылауды қолдану, трансформаторда мықты тығыздалған пакеттердің қолданылуы, ауыспалы магнитті поляның ферромагнитті салмағына әсер ететін есеп-қисап.

Дыбыс жұтқыштық- ауаның тербелгіш бөлшектерінің қуатқа өткенде материалдың ішкі қабаттарының үйкелуге кететін шығын есебінен алынған жылуға айналуына негізделген.Материалдың дыбысжұтқыштық ерекшеліктерінің қасиеттеріне дыбысжұту коэффициенті рөл атқарады. Ғимаратта шудың төмендеуіне дыбысжұтқышты қолдану ғимаратты акустикалық өңдеу деп қарайды.

Акустикалық өңдеу әр түрлі әдістермен жүзеге асады: ғимараттың ішкі бетін дыбысты жұтатын материалдармен жалату; дыбысжұтқыш материалдан жасалынған дыбысжұтқыштың төбесінің жабындысына ілгіш.

Дыбысжұтқыш әдісінің көбірек тиімділігі шудың биік жиілігіндегі төмен ғимараттарда(6-4м дейін) қамтамасыздандырылады. Жалғыз көлемді дыбысжұтқыштыр каптамағышты қондыру қиын ғимараттарда қолданылады. Дыбысжұтқыштар өзімен бірге дыбысжұтатын материалдан жасалынған әр түрлі формадағы геометриялық денені көрсетеді.

Дыбысөткізбеу-бұл дыбысөткізбеу бөгеттерінің (қабырға,бөлме ішінде қоршаулар, экрандар және т.б)есебінен алынған шудың төмендеуінің жолында таралуы. Дыбыс бөгет,сәулелену арқылы (11.2 суретке қараңыз) бөгеттің саңылауына өтеді. Кейінгі жағдайда дыбыс толқындары ауа бойынша емес, құрылысы арқылы тарайды. Дыбысөткізбеу бөгет салмағының өсуімен және дыбыстың жиілігімен жоғарылайды.Дыбысөткізбеуге бөгеттің қаттылығы,резонансты құбылыс әсер етеді.

Негізгі құрылғылардың және дыбысжұтқыштың типтері болып: дыбысты жұтқыш қаптар, кабиналар, экрандар. Дыбысжұтқыш шуды ғимаратта 3-50 дБ –ға дейін азайта алады. Құрылыстың ішкі бетіне вибродемпфируемді жабындыны қондыру ішкі шығындарды өсіреді және дыбысжұтқыштың тиімділігін көбейтеді.

1 — дыбысты жұтатын қап ; 2 — дыбыстыжұтатын кабина; 3 — акустикалық экран.

11.2 сурет – Дыбысжұтудың жолдары

Шулардың бәсеңдеткіштері аэродинамикалық шудың оның таралу жолында төмендеуінің құрылғысы болып табылады.Әсер ету принципі бойынша бәсеңдеткіштер активті(абсорбционды), реактивті және құрамды ( 11.3 суретін қара) болып бөлінеді.

а) активті; б) камералы; в) резонансты.

11.3 сурет – Бәсеңдеткіштер

Активті бәсеңдеткіштер толтырғыштар мен күнгіртті келген дыбысжұтқыш материалдан тұрады, ол бәсеңдеткіштің каналында қондырылған дыбысжұтқыш пластина түрінде, бәсеңдеткіштің ішкі қабатында жабыстырылған.

Реактивті бәсеңдеткіштер ,бастауға қайтарда шуды көрсетеді. Олар жіңішке шекті жиіліктегі шуды азайтады және камералы, резонансты болып бөлінеді. Камералы бәсеңдеткіштер бастауға қайтардағы дыбысты толқынды көрсететін, кеңейткіш камера түрінде орындалады. Резонансты бәсеңдеткіште шудың төмендеуі резонатрдағы тербелгіш процесске есептелген дыбысты қуаттың жоғалуы есебінен болады, ол дыбысты толқынның белгілі бір ұзындығына есептеледі.Жиіліктің кең диапазонында шудың төмендеуі құрамды бәсеңдеткіштерде болады, олар әр түрлі шуды төмендететін активті және реактивті кұрылғыларды теріп алады.

Есту органдарының жеке қорғаныс заттары: шуғақарсы сөйлесу құрылғысы, құлаққаптар, бітеуіштер,астарлар келесідей акустиканың тиімділік мағынасына сәйкес келуі керек (100-10000 Гц дыбыстың жиілігіне дейін); А;Б және В топтағы шумға қарсы құлаққаптар 15-35, 5-32 және 5-25 дБ; А және Б қосымша топтарға 14-30 және 10-26 дБ; А және Б топтағы

Сөйлесу құрылғысы 20-45 және 10-40 дБ. Құлаққа арналған шуға қарсы астарлар ФПП-Ш немесе ФПА-Ш маркалы ультржіңішке полимерлі талшықтан жасайды.

Барлық осы заттар шудың тітіркендіретін әрекетінен организмді тиімді қорғайды және әр түрлі функционалды бұзылулар мен шалдығулардың пайда болуын ескертеді.Олар егер соңғысы шумен туындайтын мәселелермен күресе алмаса, ұжымдық қорғаныс заттарын тек толтыру керек болады.

Ультрадыбыс- бұл әуелі ортаның 11,2 кГц жилікте теңселуі. Ультрадыбыстың бастаулары- ол жабдық, техникалық бақылау мен өлшеудегі технологиялық процесстердің орындалуы үшін ультрадыбысты теңселу пайда болады. Ульрадыбыстың рұқсат етілген деңгейі оператордың қолмен байланысты жері және басқада дененің бөлшектеріне жұмысшы аспап органдарымен және құрылғы 110дБ аспау қажет.

Адамның ультрадыбысты жиілікпен теңселетін, беткі қабатымен адамның ұзақ байланысы жергілікті ұлпаның ауруына, бас ауруына,тез шаршауға, тітіркендіргіштікке және ұйқысыздыққа әкелуі мүмкін. Технологиялық процесстерді жасау кезінде, ультрадыбысты қондырғыны жасау және эксплутациялау үшін жұмыс орнында рұқсат етілген мәннен аспайтын, ультрадыбыстың дәрежесінің төмендететін барлық шаралар қолданылуы керек. Осы мақсатпен дистационды басқару және дамылсыз жұмыс жасап тұрған қондырғылар мен аспаптардың автоматты өшірілуін қолдану қажет.Ультрадыбысты қондырғыларда органикалық шыныдан жасалынған,шуларға қарсы қою затпен қапталған кожухтар(экрандар)болу қажет.Жеке қорғаныш заты ретінде жұмыс жасайтын және әуелі ортада тарайтын ультрадыбыстың зиянды әсер етуіне шуғақарсылар қолданылады.Қолды қатты(сұйық) ортада адаммен байланысу орындарында ультрадыбыстың мүмкін болатын әсерінен қорғау үшін арнайы қолғаптар қолданылады.

Инфрадыбыс-бұл әуелі ортаның 20Гц дейін теңселуі. Өндіріс орындарында инфрадыбыстың негізгі бастауы болып желдеткіштер, компрессорлы қондырғылар, барлық жай айналатын машиналар мен механизмдер табылады. 2,4,8 және 16 Гц-ті орташагеометриялық жиіліктермен жоғарғы белдікте дыбыс қысымының нормасы 105дБ-тан аспау қажет. Адамға инфрадыбыстың ұзақ әсері, рұқсат етілген деңгейден асып кеткен болса бас аурулары пайда болады, ішкі органдардың дірілдеуін сезу,(көбінесе 5-10 Гц жиілікте), жұмысқабілетінің төмендеуі, қорқыныш сезімі туындайды. Инфрадыбыспен күресуде негізгі іс шаралар: жоғарғыжиіліктегі дірілді алдын алу, құрылымының қаттылығының жоғарлауы және машиналар мен механизмдердің айналымдар санынның өсуі.

Инфрадыбыстың табиғи бастаулары болып жерсілкінісі,жанартаудың атылуы,күннің күркіреуі, дауылдар, желдер табылады. Ал жасанды бастауларына жарылыстар, ауыр сайманнан атыстар, ғимараттың дірілдеуі, транспорттың дірілдеуі, пресстар және де желдеткіш жүйелер жатады.

Шудың зиянды әрекеті жиілікке байланысты, жиіліктің әр жоғарғы белдігінде шудың жеке рұқсат етілген деңгейі болады.

Шуды өлшеуге қолданылатын аспаптар мен жабдықтар. Шу мен дірілді өлшегіш ИШВ-1, шудың қарқындылығын өлшей алатын және дірілмен спектрлік талдауға арналған. Ол құрамды аспап болып табылады.

Ол келесідей өлшеулерді жүргізе алады: 0...12500Гц диапазон жиілігінде 2∙10^-5 Па-дағы деңгейлік мәніне қатысты 30 дан 140дБ дейінгі шулар; 10...2800 Гц диазон жиілігінде 5∙10^-8 м/с деңгейлік мәніне қатысты 7 ден 130 дБ дейінгі дірілжылдамдықтары. Шуды өлшеу дыбыстық және механикалық ауытқуды қайта құру принциптеріне негізделген.

Дыбыстың спектралды және ортақ деңгейін анықтау.

Шуды өлшеу үшін микрофон шумомерын шудың көптеген әсері бар жаққа бағыттау керек.Ғимараттың ішіндегі шуды өлшеу кезінде микрофон еденнен , қабырғадан және шудың бастауынан аз дегенде 1,25м қашықтықта алып тасталу қажет. Шуды ашық ауада өлшеген кезде микрофон жерден аз дегенде 1,25м төмен, көп дегенде 3,5м ғимараттың қабырғасынан және ірі габаритті заттарда қондырылу қажет. Операторлардың жұмыс орнында шуды өлшеген жағдайда, микрафон олардың құлақтарының деңгейінде қондырады. Ғимараттың ішіндегі яғни, шу сырттан кірген шуды өлшеу кезінде терезелер мен есіктер ашық болуы қажет.

Электрден зақымдалудан ескерту еңбекті қорғаудың басты тапсырмасы болады, ол адамдарды электрлі токтан қорғауды қамтамасыз ететін,өндірісте техникалық және ұйымдық іс-шаралардың жүйесі болып табылады. Қондырғы мен машинаның соңында кернеудің пайда болуы эксплуатациялаудың жақсы жағдайында кернеуде болмағандықтан.

Электрлі оқшаулау диэлектриктің қабаты деп аталады. Ол ток өткізгіштерін бөлу үшін тікелей байланыстан сақтау мақсатында қолданылады.Электрқондырғыларында токжүргізуші бөлшектерінің оқшаулануы,кернеуде болатын адамдардың денелерінің және токжүргізуші бөлшектердің арасынан пайда болатын аз өткізетін электрлішынжырларын түзеді. Олардың арасынан өтетін электр тогы адамға қауіп төндіретін мәндерден аспайды.

Оқшаулағыштың кедергісі М1101; М4100; ЭСР2О2; Ф4102-М1 типтегі мегаомметрлерімен өлшенеді.

Үлкен кедергілерді өлшеген кезде, мысалы кабельдің оқшаулағышын немесе электрлі экраны бар аспап, токтың ағып кетуін қарастыратын сызбанұсқасымен қолдану міндетті. (11.15 суретін қара)

11.5 сурет –Кабельді жүйе оқшаулағышының кедергісін өлшеу.

Өлшенетін кернеу электрқондырғысының номиналды кернеуінен төмен болумауы қажет. Мегаомметрден жоғары есептелінген кернеулер келесідей: 100; 200; 500; 1000 и 2500 В.

Осы өлшеуіш аспап- логометрлі. Өлшеу рамкаларына кернеу берілмесе тыныштық жағдайында аспаптың шкаласының тілі өз бетінше тұра береді. 11.6 суретінде мегаомметрдің беткі панелінің ортақ көрінісі берілген.Өлшеуді жасамай тұрып,қолсапты жұмыс жағдайына акеліп,180 градусқа бұру керек. Әр жеке өлшеудің уақыты кем дегенде 60секунд болу қажет. Суретте беткі панелге А,В,С фазалырының және нөлдік өткізгіштің байланыстары келтірілген желінің аумағы көрсетілген. Стенды кең көлемде оқшаулағыш фазаларының арасындағы кедергілерді түрлендіруге мүмкіндік береді.

а - килоомахта кедергіні өлшеу.; б - мегаомахта кедергіні өлшеу; в - мегаомметрді қосушы өткізгіш..

11.6 сурет - М4100 мегаомметрінің беткі панелінің ортақ көрінісі

Дебиеттер тізімі

1. Бухаркин Е.Н., Овсянников В.М., Орлов К.С. и др. Инженерные сети, оборудование зданий и сооружений. Учебник. - М.: Высшая школа, 2001. – 415 с.

2. Калицун В.И., Кедров В.С., Ласков Ю.М. Гидравлика, водоснабжение и канализация. Учебное пособие для вузов. - М.: Стройиздат, 2000.- 397 с.

3. Сомов М.А. Водопроводные системы и сооружения. - М.: Стройиздат, 1988.

4. Кедров В.С., Пальгунов П.П., Сомов М.А. Водоснабжение и канализация. - М.: Стройиздат, 1984.

5. Ионин А.А. и др. Теплоснабжение. - М.: Стройиздат, 1982. - 336 c.

6. Соколов Е.А. Теплофикация и тепловые сети. 5-изд.- М.: Энергоиздат, 1982 - 360 с.

7. Сканави А.Н., Махов Л.М. Отопление. - М.: Издательство АСВ, 2002 – 576 с.

8. Богословский В.Н. Отопление и вентиляция, ч.1. Отопление. - М.: Стройиздат, 1982. - 480 c.

9. Богословский В.Н. Отопление и вентиляция, ч.2. Вентиляция. - М.: Стройиздат, 1982. – 439 c.

10. Ионин А.А. и др. Газоснабжение. - М.: Стройиздат, 1989. – 439 с.

11. Ананьев В.А., Балуева Л.Н., Гальперин А.Д., Городов А.К. и др. Системы вентиляции и кондиционирования. Теория и практика. Учебное пособие. - М.: Евроклимат, Арина, 2000 – 416 с.

12. Краснов Ю.С., Борисоглебская А.П., Антипов А.В. Системы вентиляции и кондиционирования. Рекомендации по проектированию, испытаниям и наладке. - М.: Термокул, 2004 – 373 с.

13. Аксенов ч.н., Аксенов В.Н. Транспорт и охрана окружающей среды:­Москва: Транспорт, 1986 - 176с.

14. Справочник проектировщика. Внутренние санитарно-технические устройства. Ч.1. Отопление. Под ред. И.Г.Староверова, Ю.И. Шиллера. 4-е изд. перераб. и доп. - М.: Стройиздат, 1990 - 344 с.

15. Справочник проектировщика. Внутренние санитарно-технические устройства. В 3-х ч. изд. 4-е. Ч.3. Вентиляция, кондиционирование воздуха. Под ред. Н.Н. Павлова и Ю.И. Шиллера. Кн. 1, - М.: Стройиздат, 1992 - 319 с.

16. МСН 4.02.-02-2004. Тепловые сети. - Астана: Комитет по делам строительства и ЖКХ МИиТ РК, 2005 – 34 с.

Cв. план 2013 г., поз. 245