Грамматика: Обозначения времени
В кыргызском языке при выражении времени испльзуется глаголы «калды» – осталось, «өттү» - прошло. Глагол «калды» употребляется при помощи присоединения аффикса Дательного падежа, которые прибавляются к основе числительных. Глагол «өттү» употребляется при помощи присоединения аффикса Исходного падежа, которые прибавляются к основе числительных.
Мисалы:Он экиге жыйырма мүнөт калды.
Без двадцати минут двенадцать.
Саат тогуздан он беш мүнөт өттү.
Пятнадцать минут одиннадцатого.
| калды Барыш жөндөмө -га, -ге, -го, -гө -ка, -ке, -ко, -кө |  | өттү Чыгыш жөндөмө -дан, -ден, -дон, -дөн -тан, -тен, -тон, -төн | |
| 1) 2) 3) 1) Сегизге 15 мүнөт калды 2) Алтыга 5 мүнөт калды 3) Бирге 20 мүнөт калды | 1) 2) 3) 1) Жетиден 15 мүнөт өттү 2) Тогуздан 10 мүнөт өттү 3) Төрттөн 25 мүнөт өттү | ||
 | СҮЙЛӨШҮҮ ПРАКТИКАСЫ ПРАКТИКА РЕЧИ |
2-көнүгүү: Сааттарды туура окугула (Правильно укажите время).
Саат бир болду Саат жети болду
Бирден жыйырма үч Саат үч болду
мүнөт өттү
3-көнүгүү: Сүрөт боюнча суроого жооп бергиле (Правильно напишите ответ по картинке).
Үлгү:Саат канча болду?
Саат бешке он мүнөт калды.
4-көнүгүү: Суроолорго жооп бергиле (Ответьте на вопросы):
1) 
– Почтамт саат канчада ачылат?
–Почтамт саат жети жарымда ачылат.(7:30)
2) – Телеграмманы кайда бердиң?
– _________________________
3) – Катты кайдан алдың?
– _________________________
4) – Заказды канчага бердиң?
– _________________________
5) – Почта канчада жабылат?
– _________________________
6) – Канча убакытта Лондон менен сүйлөшсө болот?
– ________________________
7) – Сен почтага саат канчада барасың?
– ________________________
5-көнүгүү:Сүрөттөрдү карап, саат боюнча сүйлөм түзгүлө (Посмотрите на картинки и по часам составьте предложения исходя из образца):
Үлгү:Cаат 8.00 балдар мектепке барышты.
6-көнүгүү:Сүрөт боюнча берилген сөздөр менен өткөн чакта сүйлөм түзгүлө (Исходя из картинки составьте предложения по образцу).
Үлгү:
Китеп оку – Данияр китеп окуду.
Кат  жаз______ | Кат  сал______ | Телефон  чал______ |
Почтага  бар____ |  Бандероль жибер_____ | Почтадан кел _____ |
7-көнүгүү:Астысызылгансөздөргөсуроокойгула (Вместо прочерков поставьте вопрос):
Үлгү:Менэжемденкаталдым. – Сенкимденкаталдың?
? –Апамдантелеграммакелди.
? –Досумабандерольжөнөттүм.
? –Сүйлөшкөнкызымакуттуктоожибердим.
? – Кечээ Вадим үйүнө телефон чалды.
? –Америкага кат жөнөттү.
? –Конвертке эки марка чаптады.
? – Мурдагы күнү биз Пекинден посылка алдык.
8-көнүгүү: Үлгү боюнча иштегиле (Работайте по образцу):
Үлгү: ал – Заказ аласызбы?
Заказ бер – Заказ бересизби?
күт – Заказ күтөсүзбү?
алам
– Ооба, заказ берем
күтөм
албайм
– Жок, заказ бербейм
күтпөйм
а) Марка ал в) Кат жаз
чапта жөнөт
жибер
сал
күт
сура
б) Бланк ал г) Квитанция сатып ал
бер толтур
толтур бер
9-көнүгүү: Диалог түзгүлө (Составьте диалог):
– Сатуучудан конверт менен марка сатып ал.
– Сатуучудан марканы кайда чаптайт сура.
– Даректи кантип жазат сура.
| Келгиле сүйлөшөлү Давайте поговорим |
10-көнүгүү: Диалог түзгүлө (Составьте диалог):
1) Сиз почтадасыз. Сиз башка шаарга сүйлөшүүгө келдиңиз:
² Почта кызматкери менен саламдашыңыз;
² Өзүңүздү тааныштырыңыз (атыңызды, кайдан келгениңизди айтыңыз);
² Кайда сүйлөшүүгө заказ бере турганыңызды айтыңыз;
² Канча убакыт сүйлөшөсүз айтыңыз;
² Сүйлөшүү канча турат сураңыз.
2) Сиз Америкага телефон чалышыңыз керек:
² IP–телефония аркылуу сүйлөшкүңүз келет;
² Администраторго кайсы жерге чалганыңызды айтыңыз;
² Сүйлөшүү мүнөтүнө канча турат айтыңыз.
3) Почтадасыз. Сиз Лондонго кат салышыңыз керек:
² Конверт сатып алыңыз;
² Конверт кантип толтурат сураңыз;
² Акчасын төлөңүз.
| ОН ҮЧҮНЧҮ САБАК ТРИНАДЦАТЫЙ УРОК |
Тема: Адамдын сырткы келбети. Мүнөзү.
Внешность и характер человека.
Жаттагыла: 1. Названия частей тела.
2. Описание внешности.
Грамматика: Таатал учур чак.
Сложное настоящее время.
Жаңы сөздөр жана сөз айкаштар:
бой – рост
узун – высокий (длинный)
орто – средний
кыска – короткий
жапыз – низкий
өң – цвет (лица)
сулуу – красивый (-ая)
татынакай, жакшынакай – симпотичный (-ая)
жылдыздуу – обаятельный (-ая)
арык – худой (-ая)
арыкчырай – худощявый (-ая)
толук – полный, тучный
семиз – тучный, толстый
капалуу – грустный
шайыр – весёлый
жүдөө – неопрятный
тың – практичный, энергичный
жоош – спокойный
токтоо – уравновешенный
шуулдама – шустрый
өзгөр – изменится
тагын – носить
өзгөрүп калыпсың – ты изменился
капа болбо – не обижайся
кыял/мүнөз – характер
акылдуу – умный (-ая)
жалкоо – ленивый (-ая)
эмгекчил – трудолюбивый
чоң – большой (-ая)
кичине – маленький (-ая)
тегерек – круглый
сүйрү – овальный
ичке – узкий
жоон – плотный
эрин – губы
ак – белый
кара – чёрный
чач – волосы
сары – жёлтый (рыжий)
күрөң – коричневый (каштановый)
тармал – волнистый, кудрявый
түз – прямой
быйпык – курносый
кырдаач – прямой (нос)
Окугула, которгула, жаттагыла: 13
9 1. кирпик
11 2. көз
10 2 3. мурун
12 4. эрин
4 5. тиш
3 14 6. тил
7. моюн
7 8. ээк
9. чеке
10. каш
11. көздүн агы
12. кулак
13. чач
14. бет
Дене бөлүктөрү
Части тела (работа со словарём)
1.алакан
2. ийин
3. чеке
4. моюн
5. сөөмөй
6. чыпалак
7. билек
8. чыканак
9. көкүрөк
10. ич
11. бут
12. тизе
13. булчуң
14. манжалар
15. балтыр
16. томук
18. жамбаш
19. бел
20. колдун булчуну
 | СҮЙЛӨӨ ПРАКТИКАСЫ ПРАКТИКА РЕЧИ |  |
1-көнүгүү: Окугула жана которгула (Читайте и переведите).
1) – Ой Сергей, кандай?
– Жакшы, өзүң кандайсың?
– Рахмат, жаман эмес. Сен көз айнек кийип калдыңбы?
– Көзүм акыркы кезде начар көрүп калды.
– Бирок, сага көз айнек жарашат экен.
Рахмат.
2) – Сага эмне болду? Эмне үчүн капалуусуң?
– Мен бүгүн экзамен тапшыра албай калдым.
– Капа болбо, башка күнү тапшырасың.
3) – Маша, кандай? Эмне жаңылык бар?
– Кечээ Екатеринбургдан Максим келди.
– Ал дагы эле арык жана жүдөөбү?
– Жок, ал азыр толуп, тың болуп калды. Ал азыр спорт менен машыгат экен.
| ГРАММАТИКА | ТААТАЛ УЧУР ЧАК НАСТОЯЩЕЕ СЛОЖНОЕ ВРЕМЯ |  |
Таатал учур чак обозначает время, которое происходит в момент речи и употребляется с помощью деепричастного аффикса «-ып» + вспомогательные глаголы «жат, тур, отур,жүр», которые являются спрягаемыми.
| Основа глагола + -ып(-п) | + | жүр и др. + аффикс сказуемости |
Мисалы: 1) Мен окуп жүрөм.
2) Сен иштеп жүрөсүңбү?
3) Жок, мен иштеген жокмун.
2-көнүгүү: Сүйлөмдөрдү үлгү боюнча бүтүргүлө (Завершите предложения по образцу).
Үлгү:Атам ошол фирмада иштеп жүрөт.
1) Ал мектепте оку_____
2) Мен аны көр______
3) Сен оору________
4) Ал Динара менен_______
5) Андрей спорт менен машыг______
6) Алия Канатты сүй______
3-көнүгүү: Үлгү боюнча жооп бергиле (Ответьте на вопросы по образцу):
Үлгү: – Сен Аидага жолугуп жүрөсүңбү? – Ооба, жолугуп жүрөм.
– Жок, жолуккан жокмун.
1) Сен иштеп жүрөсүңбү? –
2) Сен англис тил сабак берип жүрөсүңбү? –
3) Сен окуп жүрөсүңбү? –
4) Сен Светаны көрүп жүрөсүңбү? –
5) Сен спорт менен машыгып жүрөсүңбү? –
6) Сен ооруп жүрөсүңбү? –
4-көнүгүү: Төмөнкү этиштерге «жүр» көмөкчү этишин колдонуп сүйлөм түзгүлө (Прибавляя вспомогательный глагол жүр, составьте предложение):
Иште
Оку
Баш оору
Жолук
Кружокко катыш
Сабак бер
Балдарды окут
5-көнүгүү:Үлгү боюнча иштегиле (Работайте по образцу).
Үлгү:Досумдун мурду кырдаач, эрини жука, көзү кичине.
Узун, калың Бучук, сепкил, чоң Кичине, жука, көз айнекчек
| Келгиле сүйлөшөлү Давайте поговорим |
6-көнүгүү: Аңгеме түзгүлө (Составьте небольшой рассказ):
1) Сиз байкеңиздин досун аэропорттон тоскону бардыңыз. Сиз аны такыр көргөн эмессиз.
Байкеңизден сүрөттөп берүүсүн сураныңыз.
2) Сиздин тайпаңарга жаңы студент которулуп келди. Ал Россиядан келди. Студенттисүрөттөп бериңиз.
 ОН ТӨРТҮНЧҮ САБАК ЧЕТЫРНАДЦАТЫЙ УРОК |
Тема: Ден – соолук
Здоровье
Жаттагыла: 1. Описание физических особенностей.
2. Использование тематической лексики.
3. Поговорите о болезнях.
4. Узнать о болезни.
5. Вызов врача.