Этиологиясы және патогенезі
Невроз пайда болуы психикалық жарақаттың болуына байланысты. Невроздардың жеке варианттарының түзілуінің өзіндік ерекшеліктері бар - психикалық жарақаттың сипаты мен тұлға типіне тәуелді патогенетикалық механизмдері. Невроздың түзілуі психогенді зияндылықтар мен тұлғаның өзара әсерлесуі нәтижесінде болады. Психикалық тұрғыдан адам қаншалықты төзімді болса, невроз тудыратын психогенді зияндылық соғұрлым интенсивті және ұзақ әсер етуі керек, және керісінше. Сонымен қатар тұлға невроздың жеке түрлерінің дамуына себепкер болады, сондай-ақ психикалық жарақат сипаты пайда болатын невроз түрін анықтайды. Мысалы, жоғары эмоциональды қозу ерекшелігімен тұлға неврастенияға бейім келеді, психастениялық мінез-құлықпен тұлға – жабысқақ жағдайлар неврозына бейім. Жоғары эмоциональды бақылауды талап ететін психикалық жарақат жағдайы неврастенияға жиі әкеледі, сәттәләкке және өмірге қауіп төндіретін психикалық жарақат - истериялық немесе фобиялық неврозға алып келеді.
Невроздардың психопатологиялық симптоматикасы әртүрлі соматовегетативті және биохимиялық көріністермен бірге жүреді. Көптеген батыс психологтары мен психиатрлары невроздарды З. Фрейд теориясы тарапынан түсіндіруге тырысады, яғни олардың психопатологиялық көріністерін ерте балалық шақта орын алған психикалық жарақаттармен, мысалы, баланы ана кеудесінен ажырату және т.б. байланыстырады.
Дифференциальды диагностикасы
Невроздарды психоздардың психотикалық формасынан ажырату жеңіл. Невроздарға мынадай психикалық бұзылыстар тән емес: галлюцинация, сандырақ, интелектуальды-мнестикалық, кататониялық және ауыр аффективті бұзылыстар. Әртүрлі невроздардың симптоматикасы өзіндік сезім және өз жағдайының дертті өзгеруін бейнелейді. Науқас өз жағдайына сын көзбен қарап, өзінің науқас екендігін түсінеді.
Дерт психикалық жарақатпен байланысты екенін кейде науқастардың өздері де айтады. Олардың интелектуальды қызмет сапасы төмендемеген. Аса шаршағыштық байқалады, бірақ оларға жұмыс алдында демалуға жеткілікті уақыт берілсе олар жұмысты дұрыс орындайды. Науқастарда туыстарына деген жылы қатынасы сақталады.
Невроздарды невроз тәрізді жағдайлардан ажырата білу керек, олар көптеген ауруларда, соның ішінде психоз кезінде де кездеседі. Соңғы аталған жағдайларда невротикалық бұзылыстардан бөлек негізгі ауруға тән тұлғалық өзгерістер болады. Сондай-ақ, невроз тәрізді симптоматиканың өзіндік бірқатар ерекшеліктері бар, олар сәйкес бөлімдерде келтіріледі.
Емі
Невроздар емі кешенді болуы керек және ол тек жүйкелік-психикалық бұзылыстарды және оның себептерін жоюға бағытталып қоймай, сонымен қатар науқастың жалпы жағдайын мығымдандыруға бағытталуы керек. Ең алдымен эмоциональды кернеліс пен үрейді басу керек. Бұл транквилизаторлар көмегімен іске асырылады. Терең невротикалық бұзылыстар кезінде кейбір нейролептиктерді де қолданады. Депрессивті көріністер орын алғанда антидепрессанттар тағайындалады. Неврозбен науқастарда үнемі ұйқы бұзылысы болады, ол транквилизатормен қалпына келтіріледі; егер транквилизаторлар көмектеспесе онда қосымша ұйықтар алдында ұйықтататын дәрі беру қажет. Мұндай жағдайда гипнотикалық қасиеті бар дәрілер қолданылады, мысалы, радедорм, эуноктин, феназепан, хлорпротиксен. Ұйқыға кету (қиындағанда) уақыты ұзарған жағдайда димедрол, пипольфен сияқты дәрілер жақсы әсер етеді, сондай-ақ транквилизатордың жеңіл гипнотикалық әсері бар түрлері - элениум рудотель және т.б. жақсы нәтиже береді. Физотерапиялық емдеу тәсілдері де жақсы нәтиже береді: гидропроцедура, электроұйқы, ионофорез.
Невроздарды емдеуде психотерапияға үлкен рөль беріледі. Психотерапияның алдындағы міндет әртүрлі, біріншіден, невротикалық жағдайға әкелген жарақаттаушы ситуацияның науқас үшін актуальдылығын басу керек. Бірінші міндетті ұтымды орындағанда, келесі міндеттерді шешуге, соның ішінде, стресстік жағдайларға адамның бейімделу дәрежесін жоғарылату жолдарын қарастыру. Егер психогения көзі бұрыс жанұялық қатынас болып табылса, онда дәрігер оны қалыптастыруға көмектесуі қажет.
Невроз кезіндегі психотерапия мен оның міндеттері психопатияларды емдеу кезіндегі мақсат пен принциптерге ұқсас (14 тарау қараңыз).