Лекция. Зейін процестерін ұйымдастырудың негізгі принциптері

Зейін механизмдері. Зейін және сана. Сана мазмұнының айқындылығы мен анықтылығы. Зейін және қабылдау. Зейін және ес. Зейін нақты объектілермен жасалған перцептивті бейне нәтижесі ретінде (Джемс, Ланге, Норман, Найссер). Зейін әрі күй және процесс ретінде. Апперцепция. Сенсорлық айқындық ұғымы (Титченер). Зейіннің моторлық теороиясы. Гештальтпсихология зейін жайлы.

Зейіннің нейрофизиологиялық механизмдері бағдарланушы рефлекстің пайда болуымен бас ми қырының белсенді локальді процестерімен, сондай-ақ организмнің эмоционалдық жағдайы мен биологиялық қажеттіліктерімен байланысты. Осыған байланысты, зейіннің әртүрлі кезеңдері – диффузиялықтан жоғары араласқанға дейін – анықталған, деңгей жағынан әртүрлі сергек жағдайымен алмастырылады, зейін мен сергектің жалпы нейрофизиологиялық механизмдерінің бар екендігін білуге болады. Таңдаулы зейін тым жоғары сергектіктегі емес жоғары деңгейдегі жағдайда мүмкін болады, ол ЭЭГ-де сирек кездесетін синхронды альфа-толқынды топтың жоғары жиіліктегі десинхронды төменгі амплитудалы тербелісті көрсетеді. Зейіннің диффузды түрі ЭЭГ-де анық көрінетін синхронды альфа-ритмді әлсіз сергектік жағдайға сәкес келеді. Шашыраңқы зейін, алаңдау, шоғырланудың қиындығы күшті эмоциямен байланысты жоғары қозу жағдайында пайда болады, осыдан ЭЭГ-де десинхронды жоғары жиілікті төменгі амплитудалы электрлі белсенділік тіркеледі.

Көптеген зерттеушілер сергектіктің әр түрлі жағдайларын, зейін мен сана формаларын реттеудің анатомиялық субстарты болып ми қыртысының әр түрлі ретикулярлы формациясы диффузды таламистік жүйе, оның қабық проекциясы, субталамус және гипоталамус болып табылады деп есептейді. Ерекшелігі жоқ таламусты жүйе бір тітіркендіргіштен екіншіге көнілді аударатын және сезгіштік қабілетті филтрлі механизм ретінде қарастырылады.

Ақпаратты сұрыптау-іріктеуді, қабылдау, зейін және сананың таңдамалы формаларын реттейтін механизмдер жүйесіндегі орталық аймақ – қыртыстың ассоциативті аймағы болып табылады.

Кортико-ретикулярлы механизмдермен жұмыс ырықты зейіннің негізгі процестерімен байланыстырады, себебі, ол ырықсызға қарағанда зейіннің ауыспалылығына мүмкіндік береді. Ол ерекше әрекетке дайындық жағдайын жасайды. Ырықсыз зейін қыртыс асты деңгейде жүзеге асырады, ал ырықты зейін оқу үрдісінде қалыптасқан шартты стимулдар негізінде туындайды және кортико-ретикулярлы механизмдерінің қатысуын талап етеді. Ырықты зейіннің ерекше формасы – ойлау және еске қалдыру объектісі болып табылатын интеллектілі зейінді бөліп көрсетуге болады. Объектісі ойлау мен естелік болып табылатын интеллектуалды зейін ырықты зейіннің ерекше түрін шығарады. Зейіннің бұл жоғары түрін мидың түрлі орталықтары мен аймақтарына фронталды кортико-фугальды әсер етуі жүзеге асырады.

Зейіннің түрлі формаларын реттеуші, физиологиялық механизмдер ауыспалы жүйе ретінде, градуальді ауысу принципі бойынша, қызмет атқарады. Таңдаулы сенсорлы зейінде, сондай-ақ, интеллекттілік зейінде зейіннің сөздік реттеуін қамтамасыз ететін қыбықтық-фронтальді аймаққа ерекше мән беріледі.

Стимулға бағдар және жауапқа бағдар:селективті (таңдамалы)зейіннің екі түрі.

Біз бұл жұмысты кейбір қазіргі зерттеулерде селективті зейінді, сонымен қоса, негізгі көру нүктесін анықтау үшін және кішігірім тәжірибеде жасаймыз, осы көру нүктесін анықтау үшін.Өйткені жұмыстағы өз-өзінен жаттығу селективті зейінге, осы көру нүктесін басынан бастап анықтау керек.

Барлық тәжірибеде селективті зейінге жасаған тәжірибешіге жауабымен сөздей береді, содан соң стимулды көрсетеді, жауап туғызатынның жартысы ғана. Екі тәсіл бар, релевантты және релевантты емес деп айыруға болады. Кейбір тәжірибедегі жауаптың сөздігін анықтайды.Релевантты емес стимул барлық жауаптардың ешқайсысына сәйкес келмейді. Мысалы: біз адамға тек сандар мен әріптердің араласуының ішінен сандарды тауып беру, сол кезде әрбір әріптің стимул өзіне сәйкес таралған екінші таңдау кезінде релевантты емес стимул дұрыс жауаптармен сәйкес келеді, бірақ кейбір дұрыс жауаптармен сәйкес келмейтін сипаттамалармен ерекшелінеді. Мысалы: адам қызыл мен қара сандардың араласуынан қара сандарды тауып беруді сұрайды, сол кезде қара стимулдар түске байланысты байқалмайды. Осы таңдайдың алғашқы қысқа түрі "жауапқа бағдар",- ал екіншісі -"стимулға бағдар" Біздің көз қарасымыз бойынша, осы екі типтегі функция тіршілігі жағынан әртүрлі және олардың әр түрлілігі бірдей жаңылысуға әкеледі.

Бродбентом(1958ж) қатар (ряд) бейнесіне тәжірибе жасайды. 1958ж. жасап бітеді. Бұл бейне есту алаңына жасаған тәжірибелердің ең маңыздысы, жауапқа бағдарға қарағанда, бағдардың стимулға жасаған бейнеде келуі мүмкін. Егер бірнеше сигналдар сезім мүшелеріне өткен кезде, олар алдымен буферлі складқа барады, сол жерде барлығын ұстап тұру үшін алайда, белгілі бір аралықта ғана. Осы кезде келіп жатқан ханизмдерге, яғни қабілеті жететін және бірінен соң бірі жұмыс істей береді.(Бұл деңгейден) яғни информацияның жартысы буферлі складтағы уақытша шек таусылғанша өңделмейді, 1958 ж. кейін төрт дамуды атап көрсетуге болады. Біріншіден, керемет ұқсас тәжірибе көздің айналасына ұқсас көз қарасы бойынша (Авербах және Сперлинг 1961;Сперлинг, 1960;Авербах және Кориэлль, 1961). Бұл тәжірибелерде де сигналға бағдар қолданды, әріп тізімі немес соған ұқсас элементтер және тәжірибедегі адамдарға осы тізімдердің ішінен бір ғана қатарды қабылдау, керек. Сперлинг (1960ж.) тәжірибесінде жауапқа бағдар қолданады. Әріп пен сандардың араласқанынан әріпті қабылдауы тапсырылады, бұл жерді постстимулдың әсері байқалмаған. Бұл даму да әртүрлі бағытта қаралды.Затты көру кезінде дыбысты есте сақтауда қателіктер болған (Конрад 1964ж) Лорекс және Лаберги (1956ж) жауапқа бағдарды немесе заттардың элементтерін. Осы үш сипаттаманы ала отырып, олар барлық сипаттамалары талап ете отырып, белгілі бір сипаттамадан бастап, элементтердің барлығы бір класқа сәйкес келетінін, қабылдау кезіндегі құрылымы осы класқа жатады.

Екінші топтағы зерттеулердің нәтижесі Бродбенттің көз қарасына сай келеді.Морея және Трейсман 1960ж тәжірибесінде жауапқа қатты бағдар стимулға бағдармен тура келеді, тәжірибеде адам өз атына реакциябереді, егер ол басқа адамнан естісе.

Трейсманның (1960) көз қарасы бойынша барлық стимулдарға анализ берудің қажеті жоқ. Ол әсіресе келесі типтің екінші системасына жатады.Ағзаның кей жерлерінде "сөздік" болады, мүмкін болатын классификациядан тұрады, бір уақыттың ішінде солардың біреуі ғана іске асады. Вербалды материал кезінде ғана қолданылады, бұл жағдайлар сөзге байланысты.

Бұл сөздіктен таңдалатын сөз екі жолмен ұлғаюы мүмкін. Ішкі факторлардың көмегімен сөздердің субъективтік мүмкіндігі мағыналы, түрде ұштасады және сонымен қатар сыртқы информациясезім мүшелерінен келеді.Бұл хабар Бродбентонның ойынша түрлі қаналдарда орналасуы мүмкін және уақытта информация бір каналдан түседі.Сөздікке аз мөлшерде әсерін тигізеді басқаларға қарағанда,онда бұл түрде әр түрлі каналда да "сөну" байқалады, соған информацияларды бере алады. Сөздік қалпының ұқсастығының п.б.байланысты. Трейсонның атуы бойынша стимулға бағдар кейбір әлсіз келген каналдарға байланысты, жауапқа бағдар сияқты.

Ал үшінші топтағы жұмысшылар 1958ж. кейін п.б. қысқаша айтып кетуге болады. Бұл жұмыс-р қабылдау емес естің төңірегінде жасалған. Бродбентонның тәжірибелерінің бірінде элементтер группасы жайында ес-ң аз мөлшерде және әр түрлі команданың бір мезгілде жұмыс істеуі естің қоймасына әкеледі.Зерттеулер қатары көрсеткендей, егер әрбір каналға әлементтер берілсе, мысалы,әріп және сан (Грей және Ведденберн 1960 Интема н/о Грасн, 1963 Бриден, 1964 Эмфич және т.б.1965) Сонымен селекция информацияны қабылдау кез.емес, оның құрылу көз п.б., бірақ Бродбент және Грегори)(1964) көрсеткендей оңай айт-да жауапқа бағдарға байланысты селекцияны қабылдау информациясы болды.

Үшінші топтар былай көрсетеді, жауапқа бағыттар мен стимулға бағ/ды 4-ші топтар олардың айырмашылығын тапқан. Бұл айырмашылық трейсмановский модели, оның ойынша, бұл екі фукция-ң айырмашылығы механизм.