Азаматтық қорғанысты ұйымдастырудың жалпы принциптері және құрылымы
АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х. ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СУ ШАРУАШЫЛЫҒЫ, ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫС ФАКУЛЬТЕТІ.
МІР ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ КАФЕДРАСЫ
Тіршілік қауіпсіздік негіздері» пәнінен
Тәжірибелік сабақ жүргізуге арналған
ДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
Тараз - 2015
«Тіршілік қауіпсіздік негіздері» пәнінен «Технологиялық факултеттің» студенттеріне тәжірибелік сабақ орындауға арналған әдістемелік нұсқау жұмыс оқу бағдарламасымен сәйкес орындалған.
Әдістемелік нұсқауды орындаған:
Магистр, оқытушы________________К.Т.Суйеншбаева
«Өмір тіршілік қауіпсіздігі» кафедра мәжілісінде талқыланды
Хаттама №_____ «____» __________20___ж.
«Су шаруашылығы, экология және құрылыс» ғылыми-әдістемелік бюросында қарастырылды
Хаттама №_____ «____» __________20___ж.
МАЗМҰНЫ
Тәжірибелік сабақ №1...................................................................................................................4
Қазақстан Республикасының азаматтық қорғанысы..................................................................4
1.1.Азаматтық қорғанысты ұйымдастырудың жалпы принциптері және құрылымы............4
Тәжірибелік сабақ №2...................................................................................................................8
2.1.Төтенше жағдайлардың салдарын жою.................................................................................8
2.2. Төтенше жағдайлардың түрлері мен сипаттамалары..........................................................9
2.3. Төтенше жағдайлардың алдын алу және олардан қорғану шаралары............................21
2.4. Төтенше жағдайларды жою жұмыстары............................................................................22
2.5. Аудан, және ауыл әкімдерінің төтенше жағдай саласы бойынша атқаратын міндеттері.....................................................................................................................................23
Тәжірибелік сабақ №3.................................................................................................................26
3.1. Жарақаттар. Жарақатттардың түрлері. Балалар жарақаты...............................................26
3.2. Жабық жарақаттар................................................................................................................26
3.3. Жарақатты шок. Жарақаттық шоктың пайда болуының алдын алу................................29
3.4. Ашық жарақаттар..................................................................................................................30
3.5. Балалар жарақаты және одан сақтану.................................................................................35
3.6. Таңғыштардың түрлері.........................................................................................................36
3.7. Аяқ-қол сүйектерінің сынуы................................................................................................37
3.8. Күйіп қалғандағы алғашқы медициналық көмек...............................................................38
3.9. Үсіп қалғандағы алғашқы көмек.........................................................................................40
Тәжірибелік сабақ №4.................................................................................................................44
4.1. Дозиметрлік құралдар..........................................................................................................44
4.2. Химиялық барлау аспабы....................................................................................................46
Тәжірибелік сабақ №5.................................................................................................................48
Жеке қорғаныс құралдары..........................................................................................................48
Тәжірибелік сабақ №6.................................................................................................................56
Өткір сәуле аурулары..................................................................................................................56
Пайдаланылған әдебиеттер.........................................................................................................64
І Тәжірибелік сабақ №1
Азақстан Республикасының азаматтық қорғанысы.
Азаматтық қорғанысты ұйымдастырудың жалпы принциптері және құрылымы
Төтенше жағдайларда халықтың, экономиканының қауіпсіздігің қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының Азаматтық қорғанысы тағайындарған.
Қазақстан Республикасының «Азаматтық қорғаныс туралы» Заңы, Қазақстан Республикасының «Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы», «Авариялық-құтқату қызметі және құтқарушылардың мәртебесі» заңдар кешенімен және басқаларымен халықты, аумақтарды және шаруашылық жүргізетін нысандарды сенімді қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі заң базасын құрайды.
Азаматтық қорғаныс – басқару органдарының мемлекеттік жүйесімен бейбіт және соғыс уақытында ел халықын, шаруашылық жүргізу нысандарымен аумағын осы заманғы зақымдану құралдардың (қирату) факторларының әскерінен, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау мақсатында жүргізілетін жалпы мемлекеттік шаралардың жиынтығы.
1997 жылы мамырдың 7-де Қазақстан Республикасының «азаматтық қорғаныс» туралы заңы шықты, Азаматтық қорғанысты басқару және ұйымдастыру – мемлекеттік ең маңызды функцияларының бірі, оның қорғаныс шараларының негізгі бөлімі.
Бұл заң Қазақстан Ркспубликасының әрбір азаматының міндеттері мен құқықтары, орталық және жергілікті басқарушы және атқарушы және атқарушы органдардың өкілділігін, Қазақстан Республикасы Азаматтық қорғаныстық қорғаныстың негізгі міндеттері мен құқықтары орталық және жергілікті басқарушы және атқарушы органдардың өкілдігін, қазақстан Республикасы азаматтық қорғаныстың негізгі міндеттері мен ұйымдастыру принциптерін анықтайды.
Азаматтық қорғаныстың негізгі міндеттері:
1. Басқару және байланыс жүйесін қолдау және дамыту;
2. Азаматтық қорғаныс күштерін жасақтау, төтенше оқиғалар әрекетіне дайындау;
3. Орталық және атқарушы ұйымдар мен органдардың қызметтерін дайындау, тұрғын халықты оқыту;
4. Бактериялогиялық, химиялық, радияциялық жағдайларда лаборатория арқылы бақылауды қадағалау;
5. Азаматтық қорғаныстың жасақтарының дайындығын қамтамасыз ету;
6. Шаруашылық нысандарын және салалар қызметінің тұрақты жұмыс істеуін нығайтудағы кешенді шараларын өткізу;
7. Азаматтық қорғаныстың мүліктерін және қорғаму қорын, қорғаудағы ғимараттың қажетті қорын дайындауда қолдар және жинақтау;
8. Тосын жағдайларда адамдар өмірі мен денсаулығын ретке келтіретін орталық және жергілікті атқарушы органдарды басқару;
9. Іздеу – құтқару жұмыстарын, сондай-ақ т.б. кезек күттірмейтін жұмыстарды, зардап шекендерді қауіпті аймақтан көшіру жұмыстарын ұйымдастыру.
10. Бактериялық, химиялық, радиоактивті зияннан азық-түлікті, су қоймаларын, өсімдіктер мен жануарларды қорғау.
Қазақсатан Республикасының азаматтық ұйымдастырушылық құрылымы:
- Азаматық қорғаныстың басқару органдары;
- Азаматтық қорғаныс күштері;
- Азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайлар қызметтері;
- Азаматтық қорғаныстың материалдық-тезниалық құралдары;
- Азаматтық қорғаныс тың жұмылдыру резервтері жатады.
Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар жөніндегі орталық атқарушы органы азаматтық қорғанысқа тікелей басшылық жасайды. (1-кесте)
| Тағы басқалар |
| АҚ бастығы |
| АҚ және ТЖ қызметтері |
| Инженерлік |
| Барлау |
| Құтқару |
| Өрттен қорғау |
| Медициналық |
| Байланыс |
| Қоғамдық тәртіпті сақтау |
| Авариялық техникалық |
| Қорғаныс ғимаратына қызмет көрсету |
| Тамақтандыру және сауда |
| РҚ және ХҚК |
| АҚ штабы |
Азаматтық Қорғаныс (АҚ) — мемлекеттік қорғаныс шаралары жүйесінің құрамдас бөлігі. Міндеттері: жергілікті халық пен халық шаруашылығын жау шабуылынан, жаппай қыру қаруынан, табиғат апаттарынан т.б. төтенше жағдайлардан қорғау және қорғану шараларын үйрету; су тасқыны, сел, жер сілкінісі, өрт болған аймақтарда құтқару жұмыстарын жүргізу; халыққа жау шабуылының немесе табиғат апатының қаупі туралы алдын-ала хабарлау,т.б. азаматтық қорғаныс бейбіт кезеңде және соғыс уақытында мынадай шараларды жүзеге асырады: жаппай қыру қаруынан сақтану үшін арнайы қорғаныс жайлары салынып, жеке бас қорғаныс жабдықтары дайындалады, ірі қалалар тұрғындары қауіпсіз жерге көшіріліп, оларға қорғану тәсілдері үйретіледі, ықтимал қауіп туралы халыққа егжей-тегжейлі түсіндіріледі, соғыс кезінде өндіріс орындары мен мекемелерде жұмыс тоқтамау үшін әртүрлі ұйымдастыру және инженер-техникалық шаралар жүргізіледі, нақты өндіріс орындары қорғалады, математика-техника құралдар, электр энергиясын шығару көздері, газбен, сумен қамтамасыз ету қорлары жасалады; қираған шаруашылықтарды қалпына келтіруге қажетті қосалқы жабдықтар жинастырылады, арнайы азаматтық қорғаныс топтары құрылады т.б. Қазақстан Республикасында азаматтық қорғаныс барлық жерде аймақтық-өндірістік принциппен ұйымдастырылған. Оны Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы тікелей басқарады. Комитеттің облыстық, қалалық және аудандық бөлімдері бар. Жергілікті жерлерде мекеме, ұйым, оқу орындары, өнеркәсіп басшылары және азаматтық қорғаныс шараларын өткізуге жауапты болып табылады.
Азаматтық қорғаныс – бұл басқару органдарының мемлекеттік жүйесі мен бейбіт уақытта және соғыс уақытында халықты, шаруашылық жүргізу объектілері мен ел аумағын осы заманғы зақымдау құралдарының зақымдау (қирату) факторларының әсерінен, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау мақсатында жүргізілетін жалпы мемлекеттік шаралардың жиынтығы;
Азаматтық қорғаныстың басты міндеті халықты (адамдардың өмірі мен денсаулығын қорғау), шаруашылық жүргiзу объектiлерi мен ел аумағын қорғау болып табылады.
Азаматтық қорғаныстың негізгі күштері Азаматтық қорғаныстың әскери бөлімдері, аумақтық, объектілік құрамалар, Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлар қызметтерінің құрамалары; жедел-құтқару отрядтары – жол қатынасы қиын аудандарда және аса күрделі объектілерде іздеу-құтқару жұмыстарын жүргізуге арналған республикалық, облыстық, қалалық, аудандық ұйымдар болып табылады.
Азаматтық қорғаныстың басқару органдары – бейбіт уақытта және соғыс уақытында Азаматтық қорғаныс іс-шараларына басшылық жасайтын және олардың орындалуын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті атқарушы органдары.
Азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайлар штабы (АҚ және ТЖ штабы);
Төтенше жағдайлардың алдын алу және жою жөніндегі комиссия (ТЖК);
Эвакуациялық комиссия (ЭК).
Азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайлар штабы – Азаматтық қорғаныс және қызметкерлер мен студенттерді қорғау мәселелері жөніндегі негізгі ұйымдастырушы және үйлестіруші орган. Оның құрамына АҚ және ТЖ штабының бастығы, АҚ және ТЖ жөніндегі маман кірді.
Өзінің күнделікті қызметінде штаб Қазақстан Республикасының заңдарын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларын, Азаматтық қорғанысты ұйымдастыру, халықты және ел аумағын төтенше жағдайлардан қорғау, Азаматтық қорғаныс органдарын, құрамалар күші мен құралдарын дайындау, қызметкерлер мен студенттерді Азаматтық қорғаныс саласы бойынша оқыту және табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі министрлігінің бұйрықтары мен жарлықтарын басшылыққа алады.
Азаматтық қорғаныстың мақсаттары:
· әр қоғамдағы ең басты және бағалысы – адам. Сондықтан барлық қорғану шараларында адамдардың кауіпсіздігін ескерту – негізгі мақсат. Адамды қорғай білу – мемлекет үшін маңызды. Сондықтан халықты қорғау адамның өмірін сақтап қалу, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету азаматтық қорғаныс жүйесінің негізгі жұмысы.
· халықтың еңбегімен жасалған барлық байлықты сақтап қалу. АҚ ережелерінде олар сенімді түрде қорғалуы қажет деп көрсетілген.
Азаматтық қорғаныс міндеттері:
· халықты жаппай қыру құралдарының (ядролық, химиялық, бактериялық) зардаптарынан сақтап қалу;
· төтенше жағдайда өндіріс орындарының тұрақты жұмысын қамтамасыз ету;
· зардапқа ұшыраған адамдарды құтқару және қалпына келтіру жұмыстарын жеделдетіп жүргізу;
· апат болған, қираған жерлерде барлау жұмыстарын жүргізу;
· зардап шеккен адамдарды іздестіру, құтқару, оларға қажетті көмек көрсету;
· төтенше жағдайда шыққан өртпен күресу, олардың өршуіне жол бермеу;
· өндірістік орындардағы апаттық көрші тұрғын объектіге зиянын келтірмеуін көздеу және қалпына келтіру;
Азаматтық қорғаныс күштері, АҚ, әскерлеріне ұйымдасқан бірігулер саласындағы, сонымен қатар АҚ азаматтық ұйымдарының мәселелерін шешуге арналған әскери құралымдар. ҚР заңнамасына сәйкес АҚ саласының мәселелерін шешуге, авариялық-құтқару қызметтері мен авариялық-құтқару құралымдары, ҚК бөлімшелері, басқа әскерлер мен әскери құралымдар да қатыстырылады.
Азаматтық қорғаныс күштерінің топтамасы — тиісті бастықтың шешімі бойынша зақым ошақтарында құтқару және шұғыл апаттық-қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу үшін құрылатын топ. Азаматтық қорғаныс күштерінің топтамасын құру және оның атқаратын жұмысы алдын ала жоспарланады. Мұнда жұмыс өңірлері мен объектілері анықталады, жұмысқа тартылатын күштер мен құралдардың құрамы, оларды дайындау тәртібі, жиналатын жерлері, жүру маршруттары, құтқару жұмыстарын жүргізуді қамтамасыз ету және басқаруды ұйымдастыру мәселелері нақтыланады. Азаматтық қорғаныс күштерінің топтамасы аумақтық және объектілік жасақтардан, сондай-ақ қызмет жасақтарынан тұрады. Оның құрамына ауылдық аудандар мен қалалардың жасақтары да енгізілуі мүмкін. Құтқару жұмыстары барынша күшейтіліп, ауқымы кеңейтіледі және олар толассыз топтарға бөлініп, бірнеше ауысымдар мен резервтерден тұрады. Азаматтық қорғаныс күштерінің топтамасы белгіленген іс-әрекетке жауап беруге және зақым ошағына тез кіруді, қысқа мерзім ішінде құтқару жұмыстарын жедел өрістетуді және оларды күштер мен құралдарды толық пайдалана отырып, толассыз жүргізуді, құтқаруды басқаруға, өзара бірлесіп, әрекет етуге қолайлы жағдай жасауды, күштер мен құралдарды жаппай зақымдаушы қарулардан қорғауды, т.б. қамтамасыз етуге тиіс.