ДАИШ ұйымы туралы айтылған көзқарастар мен пікірлер әртүрлі бағытта өрбіп жатады. Ал сіз не дейсіз?

– Мынаған назар аударайық: БҰҰ миссиясымен БҰҰ-ның Адам құқы жөніндегі Жоғарғы комиссарының басқармасы Ирактың солтүстік аудандарындағы халықаралық гуманитарлық құқықтың бұзылуына қатысты бірлескен баяндамасында Адам құқығы жөніндегі басқарманың баспасөз хатшысы Руперт Колвилл былай деген: «Бұлар – зорлау, өлтіру, жаппай жазаға тартып, дарға асу, ұрлау, мешіттер мен шіркеулерді қирату, әйелдерді жыныстық құлдыққа салу, балаларға зорлық-зомбылық көрсету және оларды ұрыс іс-қимылдарына тарту сынды қылмыстар». Сонымен қатар баяндама авторлары Ирактағы шиіт, христиан, түркімен, күрд, езид сынды этникалық әрі діни азшылық өкілдеріне жүйелі түрде шабуыл жасалып жатқандығын мәлімдеді. Бұл бар болғаны екі айлық бақылау нәтижесі негізінде жасалған баяндама. Ал енді ДАИШ-тың қолында тұтқында оннан астам ай болып, еліне аман оралған француз журналисті Дидье Франсуа «CNN»-ге берген сұхбатында мынадай жәйтті айтқан. Ол он ай бойы ДАИШ мүшелерінің Құран оқып отырғандарын көрмеген, не ислам жайында айтқан әңгімелерін естімеген немесе бөлмелерінде бір де бір Құран нұсқасын байқамаған: «Ешқашан Құран тәпсірінің түсіндірмесіне қатысты әңгімені немесе исламға байланысты уағызды айтып отырғанын естімедім. Олардың Құранға ешқандай қатысы жоқ. Олардың өздерінде Құран жоқ еді және оны бізге де бермейтін...»,-дейді.

ДАИШ содырларының тарапынан адамға жасаған айуандық әрекеттерін көрген кейбір ислам ғалымдары оларды Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) айтып кеткен адасушы хауариждер тобына да жатқызады. Өйткені, олардың киім киістері, адамдардан ерекшеленуі, адамды қойша бауыздаулары, нақты дәлелдерді керек етпестен күмәнге сүйеніп, адамның тағдырын шешу, олардағы қатыгездік сияқты т.б. сипаттары Пайғамбардың хауариждер туралы айтқан сипаттарымен сәйкес. Сондай-ақ, араларында танымал, мұсылман әлемі мойындаған немесе есімі белгілі пәтуә беріп отырған ғалымдары да жоқ...

Ал енді хауариж дегеніміз кімдер? «Хауаридж» араб сөзі – қарсы шығу, бөлініп шығу сияқты мағыналарды қамтиды. Мемлекетте бүлік шығарған саяси-діни топ. Олар мұсылман мемлекетінің үшінші халифасы Осман ибн Аффанды сарайында Құран оқып отырған жерде өлтірген. Кейін олар төртінші халифа, Пайғамбардың күйеу баласы Әли ибн Әбу Талибті де өлтіреді. Пайғамбар хауариждер турасында: «Олар жаратылыстың ең жаманы» деп айтқан (Мүслимнің риуаяты).

Гімеңізге рахмет!

СИРИЯДАҒЫ СОҒЫС САРСАҢЫ

Алау ӘДІЛБАЕВ,

теология ғылымының докторы

Қазіргі таңда 2011 жылы азаматтық соғыс пілтесі тұтанған Сириядағы майдан күллі адамзат баласын сарсаңға салып қойды. Мыңдаған бейбіт адам қаза тауып, көне мәдениеттер мен сан ғасырлар бойы ислам мәдениетінің бесігі болған Сирия елінен қираған үйінділер қалып, миллиондаған адам елін-жерін тастап, әр елдің есігінен сығалап, баспана сұрап, босқынның күйін кешті. Сан ғасырлық тарихында Сирияның басынан талай соғыстар өтті. Алайда, соңғы соғыстың зардабы бұрынғылардың бәрінен асып кетеді. Бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметі бойынша, Сириядан бас сауғалап қашқан босқындардың саны төрт миллионнан асқан, ал оның жартысына жуығын балалар құрайды екен. Қазіргі әлемдегі босқындардың саны екінші дүниежүзілік соғыстан бергі ең ірі көшті құрап отыр. Бұған қоса 8 миллионға жуық адам баспанасынан айырылып, елінен кетудің қамында жүр.

Иә, алпауыт елдердің әрқайсысы осы соғысты өз мүддесі үшін қолданып бағуда. Түптеп келгенде, жер, қазба байлықтары және әр елдің өзінің саяси мүддесін көздеген осындай соғыс кезінде өкінішке қарай, мұсылман баласы осы алпауыттардың соғыс құралына айналып, ойыншық болуда. Мәселен, Сирияда Башар Асад билігіне қарсы «Ислам халифатын орнатуды» ұран еткен түрлі «исламдық» топтар қолына қару алып шықты. Олардың арасында ешқандай бірлік жоқ, кіммен кім соғысып жатқанын да білмейді. Қазір, тіпті, Орталық Азия және Қазақстаннан барған соғыс құрбандары бір-біріне қарсы шепте өзара шайқасуда. Бұл соғыстың арқасында ешқандай да исламдық мүдде және жиһад деген нәрсе атымен жоқ. Бұл – мұсылмандар арасында тұтатылған үлкен бүлік.

Ислам тарихына көз жүгірткенде бүліктің мұсылмандардың бірлігі мен қуатына қаншалықты зиян тигізгеніне куә боламыз. Сондықтан, Құран Кәрімде: «Фитнә адам өлтіруден де жаман» делінген (Бақара: 191). Сонымен қатар, Құранда бүлік шығарушылардан болмауды ескертіп: «Алла тағала бүлікшілдерді жақсы көрмейді» деген (Мәида: 64).Тағы бір аятта «Бүліктен сақтаныңдар»деп, ескертсе (Әнфал: 25), мына аятта «Жер бетінде бүлік шығарғандарға лағынет болсын»(Рағыд: 26) деп ескерту арқылы бүлікке араласудың соңы қандай болатындығын баяндаған.

Бүлікшілдікке қатысты хадис жинақтарында арнайы «фитән» бөлімдері де бар. Бұл да өз кезегінде бүлікшілдіктің қоғам өмірінде қаншалықты зиянды екенін көрсетеді. Кейбір мұсылман ғалымдары фитнаға мынадай анықтама берген екен: «Мұсылмандар арасына жік салу, оларды қиындыққа душар етіп, зиянға ұшырату, күнәға батыру және баскөтеруге итермелеу» (Хадиқа, Тариқаты мухаммадия, Бәриқа). Ендігі кезекте осы хадистердің бірқатарына көз жүгірте кетсек.

Әбу Хурайрадан риуаят етілген хадисте пайғамбарымыз: «Жақында үлкен бүліктер орын алады. Сол бүлік кездерінде отырғандар тұрып тұрғандардан, жүріп бара жатқандар жүгіріп жүргендерден артық болады. Кім сол бүлікке тап болса, одан алшақ тұрсын»деген. (Бухари, VIII, 92; Тәфрирул-Қуранил Азим, II, 43; Ибн Мәжә, Сунән II, 3961.) Бұл хадистер бүлікке араласпау қолда шоқ ұстағанмен бірдей болса да, одан алшақ тұру қажеттігін ескертеді.

Пайғамбарымыз мұсылман мұсылманның қанын төгетін бүлік шыққанда, тіпті, үйінің ішіне кіріп өлтіруге дейін барған кезде не істеу керек екенін өсиет еткен кезде «Егер қылыштың жалтылдап, төніп тұруы саған үрей салса, киіміңмен бетіңді бүрке. Келген адам сенің күнәңды әрі өз күнәсін арқалап кетсін» (Әбу Дәуіт, Фитән, 2 (4261), Ибн Мәжә, Фитән, 10 (3958). Пайғамбарымыз бүлік кезінде көп қан төгілетінін айту барысында Әбу Зәррға «Үйіңнің есігін кілттеп, үйіңде отыр» деген екен. Бұл фитнаға араласуға тыйым салған хадистердің бірі.

Тағы бір хадисте «Қияметтің алдында тас қараңғы түндердің бөліктері секілді бүліктер бар. Сондай бүлік кезеңінде кісі мұсылман ретінде таң атырып, кешке кәпір болады, мұсылман ретінде кешке жетіп, кәпір ретінде таң атырады. Сондай бүлік кезінде отырған тұрғаннан, жүріп бара жатқан адам жүгіріп келе жатқаннан артық. Олай болса садақтарыңды сындырыңдар, қылыштарыңды тасқа ұрып сындырыңдар. Сендердің біреулеріңнің үйлеріңе басып кірсе Адам пайғамбардың екі ұлының қайырлысы секілді (өлтіруше емес, өлгені) болсын»(Әбу Дәуіт, Фитән, 2 (4259), Термези, Фитән, 33 (2205).

Осы хадис қияметтің алдында орын алатын бүліктердің қорқыныштығын білдіру үшін тас қараңғы түннің бөліктеріне ұқсатқан. Сондай кезеңдерде адамдар кімдікі дұрыс, кімдікі қате кекені ажырата алмай қалады. Кімдікі дұрыс, кімдікі қате екенін ажырату мүмкін емес кезде ең дұрысы араласпау.

Имам Нәуәуи бұл хадистерде бүліктің қаншалықты зиянды екеніне назар аударылғанын, қандай жағдайда да оған араласпау қажеттігін, өйткені бүліктің зияны мен зардабының онымен байланысқан сайын арта түсетіндігін айтады.

Хадисте Адам атаның екі баласының ішіндегі жақсысы ретінде Абыл аталады. Неге десеңіз оны бауыры Қабыл өлтіргісі келген кезде «Сен мені өлтіру үшін қол көтерсең де, сені өлтіру үшін мен қол көтермеймін» деген (Мәида: 28). Осы аят бүлік кезінде мұсылман баласы қалай әрекет етуі керек екенін білдірген. Фитнә кезеңінде адам өлтіруге қарағанда біреудің қолынан қаза табудың артық екендігі баяндалған. Ислам тарихында осы аятқа сай әрекет еткен әзірет Осман болған. Ол бүлік ұлғайып кетпеу үшін өлтіруді емес, өлуді таңдаған.

Пайғамбарымыз: «Фитна уақытында құлшылыққа берілу маған хижрат жасағанмен бірдей»деген (Муслим, Фитән 130 (2948), Термези, Фитән 31, (2202).

Аталмыш хадистерден мұсылман ғалымдары қолдан келгенше қолға қару алудан сақтанып, сабырлық таныту, олардың істеріне араласпай, жалғыз қалдыру, тілді сақтап, жүрекпен жек көре отырып фитнадан алшақ тұру керек екенін ескерткен.

Әнәс (р.а.) Хажжаждың залымдығынан әбден титықтаған халық «Не істейміз» деп сұрағанда, «Сабырлық танытыңдар. Раббыларыңа қауышқанға дейін сабырлық танытыңдар. Өйткені әр туған жаңа күн кешегі күннен де жаман болады» деп мұны пайғамбарымыздан естігендігін айтқан екен. Миқдад ибн әл-Әсуад ант ете отырып Пайғамбарымыздың: «Бүліктерге араласпаған адам қандай бақытты» (Әбу Дәуіт, Фитән 2, (4263)) дегенін естігенін айтады. Бүл хадис бүлікшілердің ойыншығына айналмау керек екенін көрсетуде.

Дінімізде бүлік шығару – харам. Тарихта әрдайым адасқан ағымдар бүлік шығарып, мұсылмандарды бір-біріне айдап салып, қан төгуге себеп болған. Әсіресе бүліктен ең үлкен зиянды мұсылмандар осы соңғы ғасырда тартып отырғаны айқын. Мұсылман елдерінің көбісі бодан болып, «бөліп ал да, билей бер» саясатының құрбанына айналды. Сириядағы жағдай – осы ащы шындықтың айқын көрінісі. Бұл соғыстан зардап шегіп отырғандар – мұсылмандар. Сондықтан мұсылмандар бүлікшілдердің ойыншығына айналудан сақ болып, арандатушыллыққа түспеуге барын салып, парасаттылықпен әрекет етуі тиіс.

Қазіргі таңда Сирияда жүріп жатқан соғыста қаншама бейбіт адам қаза табуда. Ал ислам дінінде бейкүнә бір адамды өлтіру күллі адамзатты өлтірумен тең саналған. Ілгергі мақаламызда айтып өткенбіз, тіпті, ешқандай құқық сақталмайтын соғыс жағдайының өзінде аяусыз адам өлтіруге мүлдем болмайды. Ардақты пайғамбарымыз (с.а.с.) да хадис-шәріптерінде соғысқа қатысты қатаң талаптар қойған. Пайғамбарымыз соғысқа кетіп бара жатқан қолбасшыларына мынадай ескертулер жасаған: «Алланың атымен жолға шығыңдар. Алла жолында күресіңдер. Соғысатын адамдарыңмен араларыңда келісімдер бар болса, оны қадағалаңдар. Шектен шықпаңдар, соғыс кезінде өлтірген адамдарға «мүсле» (өлі денелерін тілгілеп, көздерін ойып, мұрындарын кеспеңдер) жасамаңдар. Балаларды, әйелдерді, қарт кісілерді, ғибадатханалардағы адамдарды өлтірмеңдер».Тіпті, жараланған жау әскерлерінің өзіне көмек көрсетуді бұйырып, ағаштарды, егін алқаптарын өртеуге тыйым салған (Ахмед ибн Ханбәл, Муснәд, 1/300. Әбу Дәуід, Жихад, 82). Ислам дінінің бұл дәстүрін Пайғамбарымыздан кейін келген халифалар мен мұсылман елдері басшылары қатаң ұстанып отырды. Шариғаттың бұл заңдылығын ешкім алып тастаған емес. Бұл ерекше мән берерлік жәйт.

Пайғамбарымыздың (с.а.с.) жүргізген шайқастарына үңіліп қарар болсақ, көп адамның өлмегенін көреміз. Яғни, пайғамбарымыз зұлымдықты тоқтату үшін үлкен күш салумен қатар, бір адамның өмірін сақтап қалу үшін өте үлкен күш-қайрат жұмсағанын көреміз. Өйткені, ол соғыс кезінің өзінде астамшылық пен шектен шығушылыққа жол бермеген. Ал қазіргі ИШИМ-діктердің жасап жатқан бейкүнә адамдарды малша, аяусыздықпен, өте жиіркенішті түрде қырып-жоюлары қай шариғаттан алынған? Негізінде, ол лаңкестердің жасап жатқанының жиһад түгілі, исламға мүлдем қатысы жоқ. Олар – өздерін мұсылман санап, исламды мүлде тани алмаған сауатсыз, қараңғы, бәдәуи саналы адасушылар. Сонымен қатар «Бақара» сүресінің 190-аятындағы «Өздеріңмен соғысқандармен Алла жолында соғысыңдар да шектен шықпаңдар. Негізінен Алла (Т.) шектен шығушыларды жақсы көрмейді» деген аяттағы «Өздеріңмен соғысқандармен» деген тіркес тек қолында қаруы бар адамдармен ғана шайқасып, қолында қаруы жоқ бейбіт халыққа қарсы қару көтермеу керек екенін және соғыс кезінде яки біткеннен соң «шектен шықпау» қажет екендігі қатаң түрде ескертуде.

Осындай сұрапыл соғыста бейкүнә жас сәби мен балалардың өте ауыр жағдайы жан сыздатады. Иә, адамның ең тәтті де ұмытылмас шағы – балалық шақ қой. Кез келген елде балалардың дұрыс өсуі, білім алу, денсаулығын сақтау, құқықтарын қорғау мақсатында қолдан келгеннің бәрі жасалып, балаларға өмірдің тауқыметін тартқызбауға күш салынады. Осы мақсатта балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі алғашқы ұйым әлемде 1919 жылы құрылды. 1924 жылы Ұлттар лигасының Женева бала құқықтары туралы декларациясы, 1959 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының Бала құқықтары декларациясы қабылданды. 1989 жылы бала құқықтары туралы конвенция қабылданды.

Ислам діні бұл мәселеге сонау VII ғасырдан бастап баса назар аударып, дүниеге келген сәбиді Жаратушы Алла тағаланың берген сыйы деп біліп, жарқын болашағы үшін көптеген құқықтар таныған. Жаратушының адам болмысына дарытқан мейірімділігінен туындаған осындай құқықтар арқасында пәк көңілді балалар ойнап-күліп, ата-анасының аялы алақанына бөленіп, балдәурен шақтарын өткізеді. Иә, солай болғанын кеудесінде адамдық қасиет бар кез келген адамның қалары сөзсіз. Алайда, қазіргі соғыс жағдайындағы Сирияда мұның бірі де жоқ. Сұрапыл соғыс жас-кәрі, бала демей шетінен жалмап жатыр. Анасының құшағында, отбасының ортасында былдырлап, ата-анасының көз қуанышына айналатын сәбилердің өмірдің ешқандай қызығын көрмей, оқ құшып, аянышты халде жан тапсырып жатқан көріністеріне куә болып, орнына өз балаңды қойып көруге тырысқан ешбір адамның жаны шыдамайды. Тірі қалған күннің өзінде балалықтың балдәурені көзден бұлбұлдай ұшып, ата-ана, туған-туыстарынан айырылып далада зар жылап қалған бүлдіршіндердің көзінде қорқыныш, болашақтан ешбір үміттері жоқ. Естеріңізде болса, «Е-ISLAM» порталында жарияланған фотографтың қолындағы аппаратынан, суретке түсірудің өзінен сескеніп, қолын көтеріп тұрған баланың суреті осы ауыр жағдайды бейнелейді. Ал мәселеге ислам діні тұрғысынан қарар болсақ, баланы өлтіру былай тұрсын, тіпті ананың құрсағындағы баланың өзіне түсік жасатуға тыйым салынған. Бұл ислам дінінің сәбилердің өмір сүру құқығын қорғауға қаншалықты мән бергенін көрсетеді.

Сондықтан да мұсылман баласы асығыстықпен шешім қабылдамай, ислам дінінің өміршең қағидалары шеңберінде қоғам тыныштығы мен бақыты үшін ұзақ ғұмырлы жоспарлар құрып, жақсылық жаршыларына айналып, адамзатқа үлгі болуға тырысу жиһадтың ең ұлығы әрі абыройлысы болмақ.

«ЖИҺАДҚА» ЖАНАСПАЙТЫН «САЙТАН ТІРЛІК»

Алау ӘДІЛБАЕВ,

Исламтанушы

Түрлі бұқаралық ақпарат құралдарының жарыса-жанталаса жазуының арқасында ДАИШ туралы естімеген адам кемде-кем шығар. Бүкіл әлем жұртшылығының назары сонда десек қателесе қоймаймыз. Шын мәнінде Сирия мен Иракта орын алып отырған күрделі жағдай түрлі мәселелерге жол ашып, көптеген елдердің ақпарат кеңістігіндегі қақтығыс алаңына айналды. Бұл құбылысқа әр ел өз мүддесі тұрғысынан баға бере отырып, кінәліні іздеуде. Бірілері алпауыт АҚШ, Батыс Европа елдері мен Израильді кінәласа, өз кезегінде олар сол елдердің режимдері мен қатар Ресей өкіметін кінәлап бағуда. Ал Иран өкіметі мен шииттік режимді жақтаушылар Сауд Арабиясы, Қатар, Түркия секілді мұсылман елдерін тікелей жауапкер ретінде қарауда. Мәселенің саяси астарларына қатысты тым көп жазылғандықтан, оның егжей-тегжейін саяи сарапшыларға қалдыра отырып, бұл мәселеге біз діни тұрғыдан ғана баға беруге тырысып көрейік.

Иә, 2001 жылғы 11 қыркүйек оқиғасынан кейін әлемде исламофобияның күшейгені белгілі. Осының салдарынан ислам террор діні ретінде қабылдана бастады. Сол он бес жылдың ішінде осы түсінік көптеген адамдардың санасына сіңіп те үлгерді. Өйткені Таяу Шығыстағы «Араб көктемінен» кейінгі оқиғалар мұсылман-араб елдерін қызып тұрған соғыс ошағына айналдырып жіберді. Даниядағы карикатураға қатысты үлкен дау, Франциядағы журналистердің өлтірілуі, т.б. секілді оқиғалар адамдардың көз алдында ислам деген кезде террорлық әрекеттер елестеп, үрей тудыратын болды. Мұсылман ғалымдарымен қатар көптеген елдің ықпалды тұлғалары исламның террормен байланысы жоқ екендігін, адамдар арасындағы бейбітшілік пен сенімділіктің тірегі, әділдік пен мейірімділіктің қайнары екенін қанша айтқанына қарамастан, әлемдік бұқаралық ақпарат көздерінде исламға қарсы шабуыл тым қарқынды әрі ықпалды түрде жүргізілуде. Ақырында, ислам соғыс діні секілді қабылдана бастады. Әсіресе, Иракта ДАИШ-тың жасаған сұмдықтарына куә болған әлем жұртшылығының көз алдында мұсылмандар мейірімсіз, қараңғы, көзі қанға тоймайтын құбыжыққа айналды.

Исламды зұлымдықпен, терроризммен қатар қоюдың тарихи қателік әрі шындықты бұрмалаушылық екенін тағы да бір қайталап айта кеткім келеді. Этимологиялық тұрғыда алған күннің өзінде ислам мен террордың бір-бірінен қаншалықты алшақ ұғымдар екендігі айтпаса да көрініп тұр.

Әсілінде исламды терроизмге телу 1990 жылдардағы әлемде орын алған саяси оқиғалардан кейін ғана қылаң бере бастағаны белгілі. Сондықтан бұл мәлім мәселеге көп тоқталып жатпай-ақ, әлемдік бұқаралық ақпарат құралдарында және террористік қарулы күштердің арасында исламға қара күйе жағу үшін қолданылып жүрген «жиһад» және «халифат» секілді ұғымдарға тоқтала отырып, мәселеге үңілейік.

Қазіргі таңда исламды терроризммен байланыстыруға жол ашқан себептердің бірі исламдағы «жиһад» ұғымының бұрмаланып көрсетілуі болып табылады. Ол - әрі кейбір мұсылмандар, әрі басқа дін өкілдері тарапынан бұрмаланып, бұрыс түсініліп жүрген басты ұғымдардың бірі. Араб тіліндегі жиһад сөзі «алға қойған мақсатқа жету үшін күш-жігер жұмсау», «талпыну», «тырысу» деген сияқты мағыналарды қамтиды. «Жиһад» сөзі батыстық ақпарат құралдарында негізгі мағынасынан бұрмаланып дін үшін жасалатын «қасиетті соғыс» деп аударылып жүр. Бұл – біле тұра әдейі жасалып отырған бұрмалаушылық.

Ислам дініндегі жиһад – дін үшін жасалатын «қасиетті соғыс» емес. Ислам діні кез келген діни соғысқа қарсы. Дін және сенім мәселесі кез келген адамның ар-ождан бостандығына тапсырылатын өте нәзік мәселе. Адамның діндарлығы жүректегі Аллаға деген ыстық ықыласына қарай бағаланады. Сондықтан Құрандағы «Дінде зорлық жоқ» («Бақара» сүресі, 256-аят) деген қағида ешкімді күштеп иманға келтіруге болмайтындығын шегелеп тұрып көрсетіп берген. Құранда адамдар арасындағы түрлі сенімдердің болуы арнайы Алла тағаланың қалауы ретінде қарастырылған. Мысалы, «Худ» сүресінде: «Егер Жаратқан Иең қалаған болса, адамдардың барлығы бір үмбет (бірдей сенімде) болар еді. Бірақ олар үнемі әртүрлі жолды ұстануда» («Худ», 118) десе, тағы бір аятта бұл шындық «Егер Жаратқан Иең қаласа, жер бетіндегі адамдардың барлығы тегіс иман келтірер еді» («Юнус», 99) деп баяндалған.

Сондықтан Құран Кәрімде ислам дінін өз еркімен қабылдағысы келмеген адамдарға «Сендердің діндерің – өздеріңе, менің дінім өзім» («Кафирун» сүресі, 6-аят), «Қалаған иман келтірсін, қаламаған иман келтірмесін» («Кәхф» сүресі, 29-аят) деген аяттармен қатар Пайғамбардың міндетінің адамдарға дінді айтып жеткізу, оларды күштеп кіргізу емес екендігін көрсеткен көптеген аяттар да бар («Мәида» сүресі, 99-аят, «Ғашия» сүресі, 22-аят.)

Сондықтан ислам тарихында дінге зорлықпен кіргізу болмаған. Иудейлер өз дінінде, христиандар да өз дінінде қала берген. Мұсылмандар өз мемлекетінде тұратын кез келген азаматты өз қорғауына алған. Олардың құлшылық орындарына тиіспеген. Қазіргі таңда мұсылман елдерінде сонау ерте кезеңнің өзінде салынған құлшылық үйлерінің әлі күнге дейін сақталып қалуы – ислам дінінің ар-ождан бостандығына қаншалықты мән бергендігінің бұлжымас дәлелі. Ал қазіргі таңда өздеріне «халифат» деп жариялап алған қараңғы, қан көрмесе тұра алмайтын деңгейге жеткен озбырлардың мұсылмандықты күштеп қабылдатқызып, қабылдамаған жағдайда шімірікпестен айуандықпен өлтірулері қай қиялдарынан туған жиһад? Бұл – Құдай жолында жасалып жатқан жиһад емес, Алланың дініне қарсы жасалып жатқан қиянат.

Жиһадты мұсылман ғалымдары негізінде үлкен жиһад және кіші жиһад деп екіге бөледі. Пайғамбарымыз (с.а.с.) ауыр шайқастан қайтып келе жатып «Кіші жиһадтан үлкен жиһадқа келе жатырмыз» деген кезде сахабалар мұндай кескілескен, жан-алысып жан беріскен соғыстан үлкен қандай жиһад бар екен деп таң қалған еді. Шын мәнінде мұндай соғыстар өткінші құбылысқа жатады. Үлкен жиһад деп адамның кемелдікке көтерілуіне кедергі келтіретін ең үлкен дұшпаны нәпсімен күресіне байланысты айтылған. Ал кіші жиһад көбіне материалдық тұстарды қамтиды. Сондықтан да қолға қару алып күресу мағынасындағы жиһад парыз айын, яғни кез келген адам жасауы қажет парыз емес. Ол парыз кифая, яғни оны мемлекеттің қарулы күштері жасаса, өзге адамаддың оған қатысуы міндет емес. Ал нәпсімен болатын соғыс жан алқымға келгенге дейін бітпейтіндіктен, бұл үлкен жиһадқа саналған.

Қысқаша қайтарсақ, мұсылманның адамдармен қатынасында барлық амалдарын Алла тағаланың ризашылығы үшін жасауы осы ұғымның аясына кіреді, ал Оның ризашылығына бастайтын жолдар аса көп. Мәселен, адамзат өмірін жақсарту, қоғамда әділдікті орнату, мейірімділік таныту, білім алу, қажылыққа бару т.б. секілді ізгі әрекеттердің барлығы өз кезегінде жиһад саналмақ.

Сол тұрғыдан қарастырар болсақ, қолға қару алып соғысу мұның азғантай бір бөлігі ғана. Ол діннің ең негізгі элементі емес. Оның өзінде де белгілі қағидалармен шектеліп, жүйеленген және оның басты мақсаты – зұлымдыққа қарсы тұру. Жалпы алғанда соғыс жағдайында ешқандай құқық сақталмайтыны белгілі. Ал Исламда соғыс жағдайының өзінде қатаң сақталуы қажет талаптар бар. Адамзат тарихында соғысқа күрделі шектеулер қойған ислам діні ғана. Құран Кәрімде: «Әй мүміндер! Алла үшін куәлікте туралық пен табандылық танытыңдар. Және бір қауымға деген өшпенділік сендерді әділетсіздікке жетелемесін. Әділ болыңдар. Сол тақуалыққа жақынырақ және Алладан қорқыңдар. Күдіксіз Алла не істегендеріңнен толық хабардар» («Мәида» сүресі, 8-аят) – деген аят жаудың өзіне әділдік таныту қажет екенін ескертеді. Сонымен қатар: «Өздеріңмен соғысқандармен Алла жолында соғысыңдар да шектен шықпаңдар. Негізінен Алла шектен шығушыларды жақсы көрмейді» («Бақара» сүресі, 190-аят) – деген аяттан мына маңызды мәселелерді аңғарамыз:

1. «Өздеріңмен соғысқандармен» деген тіркес тек қолында қаруы бар адамдармен ғана шайқасып, қолында қаруы жоқ бейбіт халыққа қарсы қару көтермеу керек екенін анық айтып тұр.

2. Жасалатын соғыс «Алла жолында» болуы қажет. Яғни өзге елдерді күшпен басып алу, табиғи байлықтарға иелік ету т.б. деген секілді дүниелік мақсаттарды көздемеу керек.

3. Соғыс кезінде яки біткеннен соң «шектен шықпау» қажет екендігі қатаң түрде ескертілуде.

Демек қазіргі ДАИШ содырларының «жиһад» деп жар салып, қан төгуінен Құранның қойған бұл мақсаттарын көре алмаймыз.

Ислам дінінде бейбітшілікті сақтауға ешқандай амал қалмаған кезде соғысуға рұқсат берілгенімен, соғыстың жалпы адамға ұнамсыз нәрсе екені мына аятта былайша баяндалады: «Сендерге ұнамаса да (керек кезде Алла жолында) соғысу парыз етілді» («Бақара» сүресі, 216-аят). Құран Кәрімде мұсылман баласына парыз ретінде бекітілген мәселелердің ішінде осы соғыс қана араб тілінде «курһ», яғни ұнамсыз деген сөзбен келген. Сонымен қатар Алла елшісі (с.а.с.) де бір хадисінде: «Дұшпанмен бетпе-бет келуді тілемеңдер. Алайда дұшпанмен бетпе-бет келе қалсаңдар, сабыр етіп, табандылық танытыңдар», – деген (Бұхари, Жиһад, 112, 156). Ал, қазіргі ДАИШ содырлары соғысты барынша жарнамалап, жастарды арбап, қатарларына қосуда.

Ардақты Пайғамбарымыз (с.а.с.) да хадис шәріптерінде соғысқа қатысты қатаң талаптар қойған. Пайғамбарымыз соғысқа кетіп бара жатқан қолбасшыларына мынадай ескертулер жасаған: «Алланың атымен жолға шығыңдар. Алла жолында күресіңдер. Соғысатын адамдарыңмен араларыңда келісімдер бар болса, оны қадағалаңдар. Шектен шықпаңдар, соғыс кезінде өлтірген адамдарға «мүсле» (өлі денелерін тілгілеп, көздерін ойып, мұрындарын кеспеңдер) жасамаңдар. Балаларды, әйелдерді, қарт кісілерді, ғибадатханалардағы адамдарды өлтірмеңдер».Тіпті жараланған жау әскерлерінің өзіне көмек көрсетуді бұйырып, ағаштарды, егін алқаптарын өртеуге тыйым салған (Ахмед ибн Ханбәл, Муснәд, 1/300. Әбу Дәуід, Жихад, 82). Ислам дінінің бұл дәстүрін Пайғамбарымыздан кейін келген халифалар мен мұсылман елдері басшылары қатаң ұстанып отырды. Шариғаттың бұл заңдылығын ешкім алып тастаған емес. Бұл ерекше мән берерлік жәйт.

Пайғамбарымыздың (с.а.с.) жүргізген шайқастарына үңіліп қарар болсақ, көп адамның өлмегенін көреміз. Яғни Пайғамбарымыз зұлымдықты тоқтату үшін үлкен күш салумен қатар, бір адамның өмірін сақтап қалу үшін өте үлкен күш-қайрат жұмсағанын көреміз. Өйткені ол соғыс кезінің өзінде астамшылық пен шектен шығушылыққа жол бермеген. Ал қазіргі ДАИШ-тіктердің жасап жатқан бейкүнә адамдарды малша, аяусыздықпен, өте жиіркенішті түрде қырып-жоюлары қай шариғаттан алынған? Негізінде ол лаңкестердің жасап жатқанының жиһад түгілі, исламға мүлдем қатысы жоқ. Олар – өздерін мұсылман санап, исламды мүлде тани алмаған сауатсыз, қараңғы, бәдәуи саналы адасушылар.

Адам өлтіру арқылы жұмаққа кіремін деу бос қиял ғана. Бейкүнә адамдарды өлтіру арқылы Алла тағаланың разылығына бөленемін деу барып тұрған азғындық пен үлкен қателік. Ал әрбір мұсылманның басты мақсаты – Алла Тағаланың разылығына бөлену.

Ислам соғысты барынша шектеп, әділдік пен бейбітшіліктің болғанын қалайды. Ислам діні өзге адамдарды, мәдениеттерді жойып, жоқ қылуды тіптен көздемейді. Бұған Пайғамбарымыздың өмірі мен оның ізін жалғастырған ардақты сахабалардың өмірі куә. Пайғамбарымыз (с.а.с.) қоғамда бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау үшін әлсіз болып тұрған кезеңде де, күшті болып тұрған кезеңде де кез-келген келісімді жасауға дайын тұрған. Мәселен, Хұдайбия келісім шарты қаншалықты ауыр болғанына қарамастан Пайғамбарымыз мүшріктермен келісімге келген. Мәдинада күшті болып тұрған кездің өзінде июдей және христиандармен келісім шарт жасасқан. Мәдина келісім шарты – бұны дәлелдейтін ең маңызды және сонау ерте кезеңнің өзінде жазбаша түрде бекітілген құқықтық құжат.

Сонымен қатар, жеке адамдар мен кейбір топтардың өз бетінше жиһад жариялауға ешқандай құқы жоқ. Соғысты тек қана мемлекет жариялай алады. Кейбір құқықшылар формальді түрде ДАИШ ұйымында мемлекеттің белгілері бар дегенімен, шындап келгенде олардың күшпен басып алып, елді тонап, озбырлық және қорқынышпен ұстап отырған территориясы мемлекетке жатпайды. Олар өз озбырлықтарын заңды етіп көрсету үшін өздерін мемлекет ал басшыларын «халифа» деп жариялаған.

Шын мәнінде олар халифат бола алады ма және басшылары халифа ма?

Алдымен мына жайтты айта кетейік. Құран Кәрімде мемлекет билігі міндетті түрде халифат деп аталуы керек деген ешқандай да бұйрық жоқ. Қала берді Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Менен кейін халифалық отыз жыл ғана жалғасады. Ал одан кейін патшалықтарға айналады»,– деген (Әбу Дәуіт, Сунна, 8; Тирмизи, Фитән, 48 ). Демек нағыз халифалыққа лайық кезең сол алтын ғасырдағы отыз жылдық кезеңмен шектеліп тұр.

ДАИШ-тың өзін халифат деп жариялап өзге мұсылмандарды өзіне бағынуға шақыруы исламның ұстанымдарына да әлемдегі қазіргі жағдайға да мүлдем сәйкес келмейді. Ислам шариғаты бойынша халифа мұсылман үмбетінің бәріне ортақ бір өкіл болып табылады. Сондықтан мұсылман үмбеті келісу арқылы немесе жоғары деңгейдегі мұсылман ғалымдары, мұсылман мемлекетттері немесе үлкен мұсылман қауымдастықтары лайық деп тапқан жағдайда ғана халифалық жайлы сөз қозғауға болады. Демек өте жоғары маңызға ие халифаны күллі мұсылман үмбетінің шынайы жанашырлары ғана лайық көріп таңдайды. Ондай халифа таңдала қалған жағдайда бүкіл істерін Құран мен сүннеттегі Алланың бұйрықтарына сай, елді шура, яғни мұсылман үмбетінің мәселелерін шешуге лайықты тұлғалардан тұратын кеңес арқылы басқаруы тиіс. Ал құрамында ешқандай ғалымы да жоқ, мұсылман үмбеті түгілі сол аймақта «халифат құрамыз» деп күрес жүргізіп жатқан түрлі топтардың өзі мойындамаған ат төбеліндей ғана содырлардың өздерін халифат деп жариялап, ойларына келгенін жасаулары ислам шариғатының нормаларына мүлдем сәйкес келмейді. Сондықтан ислам құқығында ерекше орны бар халифалықты террористік ұйыммен байланыстыру – Исламға жасалған ауыр қиянат.

Халифалық міндетті атқаратын адамның бойында табылуы қажет кейбір мынадай ерекшеліктерді алға тартқан. Ғалымдар бірауыздан келіскен сипаттарға мұсылман, көркем мінез құлыққа ие, ижтихад жасай алатындай дәрежеде білімді, жауапты міндетті алып жүре алатындай тән және жан саулығына ие, әділ болу жатады. Ал ұлты араб, құрайыш руынан, әхлі бәйттен, бәйкүнә болу деген сипаттарға қатысты пікірлер біркелкі емес. Осы тұрғыдан алып қарасақ та өз-өзін халифа жариялап алған Бағдадидің осы сипаттардың көпшілігіне мүлдем лайық емес екені анық көрінеді. Тіпті оның осы бүліктерді шығару үшін арнайы дайындықтан өтіп сол аймаққа жіберілген, сырттан басқарылатын «қуыршақ» тұлға екені де бәріне мәлім ғой. Елді Ислам нәрімен сусындату былай тұрсын, халықтың алдына шығып сөйлеуді де білмейтін Бағдадидің АҚШ түрмесінен қалай оңайлықпен шығып, үлкен күшті басқарып отырғаны бізге ой салу керек. Қазіргі таңда Ирак пен Сириядағы өздерінше жиһад деп жариялап жүрген қантөгісті басқарып жүргендердің кім екеніне де қарасақ, мұның Ислам үшін жасалып жатпағанын көреміз. Көптеген сарапшы мамандардың пікірінше оны басқарып отырғандар – Исламның мүддесін мүлдем ойламайтын, Ислам дінімен тіптен қатысы жоқ бұрынғы «Бастық» офицерлер.

Сонымен қатар, Сириядағы әскери жағдай орын алмағанда қазіргі әлемдік БАҚ әдейі «сүннит-шиит соғысы» ретінде көрсетуге жатқан жағдай болмас еді. Неге десеңіз Хафиз Асад және Башар Асадтың кезінде де Сирияда сунниттік ислам қысым көрген жоқ. Қайта ол жер сунниттік ілімнің кең таралып, осы ғасырдың ең көрнекті ғалымдары шыққан ел еді. Бұл – мұсылмандардың арасына салынған от. Кезінде Ауғаныстан соғысы барысында Кеңес Одағына қарсы АҚШ тарапынан құрылып, бақыланатын «әл-Каида» ұйымы соңында көптеген елдердің қолдауы және ақпарат кеңістігінде жүргізіліп жатқан PR-дың нәтижесінде қазіргі ИГИШ-ке айналды. Әрине, әлемдегі қара алтынның ең бай қорына ие Таяу Шығыс елдерінде тыныштықтың орнамауы алпауыт елдер үшін өте тиімді. Бұл соғыс – баяғы капиталистік және социалистік екі блоктың қырғи қабақ соғысының әлі бітпей келе жатқан жалғасы. Сондықтан қазіргі таңда әлемде орын алып жатқан Сириядағы, Мысырдағы немесе Украинадағы, Шешеністан, Грузиядағы т.б. қақтығыстардың бәрінің астарында осы себептер жатыр. Сылтаулар әр түрлі болғанымен, астарындағы мақсат бір.

ДАИШ – мұсылман үмбетінің арасына арнайы салынған үлкен іріткі, Исламға жағылып жатқан қара күйе. ДАИШ аймақтағы тұрақсыздық мүддесіне жарап отырған елдердің ойыншығы, соғыс отын маздатуға жарап тұрған әншейін бір көсеу ғана. Сондықтан «жиһад» деп сағым қуып кетіп жатқан мұсылман жастарының осы айтылғандардың бәрін ақыл елегінен өткізіп, салқынқандылықпен әрекет етіп, ешкімнің ойыншығына айналмайтындай парасатқа ие болуы қажет. Қазіргі таңда әлемге исламның нағыз адамшылыққа, көркемдікке негізделген шынайы бейнесін көрсете білу – ең ұлық жиһадтың нақ өзі.