Эмоционалдық стресстің профилактикасы

Стреске қарсы 10 амал:

1) Ең қиын кезеңдердің өзінде адамдармен араласуды тоқтатпаңыз. Өзін жалғыз сезінетін, өз қайғысы мен жалғыздан-жалғыз қалдым деп ойлайтын адамға дос жарандар өте қажет. Досыңызбен телефон мен азғана сөйлескеніңіздің өзі дәрі ішкенен әлде қайда тиімді әсер етуі мүмкін.

2) Стресті тудыратын нәрсені жоюға тырысыңыз. Мысалы, егер сіз әріптестеріңізбен жанжалдассаңыз немесе жұмыста қиындықтар болса, олармен арақатынастарыңызды реттеп, ортақ жұмыстарды дұрыс ұйымдастыруға тырысыңыз.

3) Жақын адамдарыңызбен өз проблемаларыңызды талқылаудан қорықпаңыз. Ұрыс-керіс, дау-жанжалдың көбі үйде болатыны белгілі, өйткені кешке қарай адамдардың жүйкесі шаршайды да болмашы нәрсеге ренжісіп, ашуланшақ келеді.

4) Ол үшін өзіңіздің қатеңізді болашақта қайталамас үшін ғана еске аларсыз. Өзгертуіне болмайтын нәрсе туралы ойлап, өзіңізді кінәлау ешнерсеге әкелмейді. Болар іс болды. Оны өзгерту мүмкін емес екендігін, енді үнтаспа сияқты кері айналдыра алмайтыныңызды ұмытпағаныңыз жөн.

5) Тұратын, жұмыс істейтін жеріңіздегі мүліктер, жиһаздарға назар аударыңыз. Пәтеріңізді (мүмкін болса жұмыс орныңызды) көркейткенде қызыл және сары түстен аулақ болыңыз, өйткені қызыл түс адамды қоздырады, сары түс болса, алғашында жылы, жағымды әсер еткенмен, ақыр соңында адам психикасын басып, жаншиды. Сонымен қатар қабырғалары тым ашық түске боялған жерлерде ересектер жиі ұрысып, балалар болса жиі төбелесетіні байқалған. Сондықтан жасыл-көгілдір гаммадағы жұмсақ, солған түстерді таңдаңыз.

6) Егер стресс уақыттың жетіспеуінен туса,өз өміріңізді қалай тиімді ұйымдастыруға болатыны жөнінде ойланыңыз. Ең болмаса әдеттегіден 15 минут болса да ерте тұрып көріңіз. Осылай сіз асып саспай жиналып жұмысыңызға кетесіз.

7) Өмірдегі басты мақсатты айқындап алыңыз, барлық күш жігеріңізді соған жүктеуге бағыттаңыз. Алда қойған мақсатқа апаратын жолды кішкентай жетістіктің өзі жан сезімді жақсартады.

8) Дене жаттығуларын жасауды ешқашан естен шығармаңыз. Олар жүйкенің тозуын жеңуге анатогонист болып табылатын сүт қышқылын жинауға әкеледі.

9) Музыка өте маңызды психотерапевті элемент. Осыны ұмытпаңыз. Сондықтан музыканы әсіресе бұрын көңіліңізді көтерген әуенді жиірек тыңдаңыз.

10) Және де ең бастысы көңіл көтеру, күліп, ойнау психологиялық қорғаныш күшіңіздің негізін құрайды. Сондықтан тұрған бойда күлімдеп, тағы бір таңның сіз үшін атқанына қуаныңыз.

Орытынды

Адамның қажеті мен мотиві анықтайтын оның жеке басының қоршаған болмысқа және өзіне деген ерекше қатынастарын эмоция деп түсіндіруге болады.

Эмоцияның екі түрлі ауытқуы байқалады. Гипотимия – абыржу, үрей, торығу, жабырқау күйі. Мұндай жағдайда мотивация әлсірейді, адам жүдеп, ішкі ағзалардың қызметі бұзылады. Гипертимия – көңіл шалқып, қимыл күшейеді. Адамдарда эмоция ауытқулары өте күрделі. Мұндай күйлер эмоциялық зорлануда жиі кездеседі. Ол мұқтаждық пен оны өтеу мүмкіндігі сәйкес келмеген жағдайда туады. Эмоциялық стресс – осындай қақтығысуларды жоюға арналған организмнің барлық қорғаныш күшін жұмылдыратын маңызды икемделу әсерленісі. Ол жойылмаған күнде эмоциялық қозу ұзақ уақыт іркіліп, адамның мотивация сезініс саласы бұзылып, әртүрлі аурулар пайда болады.

Стресске тән жиі кездесетін белгілер:

o Дене және ой еңбегімен айналысу қабілетінің төмендеуі;

o Іштей ширығу, үрей мен мазасыздық сезімі;

o Кәсіптік дағдылардың нашарлауы;

o Басқа адамдармен қарым-қатынастың қиындауы;

o Оптимизм және интуизмнің жоғалуы;

o Жабырқау;

o Белгісіз қорқыныштар.

Эмоциялық стресс – жүрек ишемиясы, гипертензия, асқазан жарасы, эндокрин жүйесінің ауруларына әкеліп соғады. Мұнда орталық жүйке жүйесіндегі нейромедиаторлар мен пептидтердің мөлшері көп өзгереді.

Адамдарда мұндай ауытқулар көбінесе әлеуметтік қақтығысуларда өте жиі кездеседі.

Эмоциялық стресті зерттеу невроздарды емдеу істеріне көмектеседі. Сондықтан ұзақ және тиімді психофармакологиялық емдеу психиканы зақымдаушы әсерлердің эмоциялық зерде, ізжазбасын өшіріп, толық немесе жартылай психикалық іс-әрекетті қалпына келтіреді. Сонымен бірге нәтижелі емгерліктің алғы шарты – мидың өзінің өтеміс тетіктерін белсендіріп, дерттену сәттерін жою немесе шектеу.

Стрессті жеңудің бірнеше қарапайым амалдары бар. Ол үшін ең алдымен өзіңде жағымсыз психологиялық процестерді жеңуге көмектесетін психологиялық күй қажет. Стресс туғызатын жағдайда талдап, себептерін анықтап оларды жою, немесе жұмсарту мүмкіндігін қарастырған жөн. Стрессті дағдарысты жағдайларды жеңу туралы Америка көрнекті психолог-ғалымы Дейль Карнегидің тамаша кеңестері бар, біреуді айыптаудан гөрі оны түсінуге тырысу қажет, өйткені ақылды, шыдамды, парасатты адамдар осындай жолмен стресстік әсерлерден қорғаныш, денсаулығын сақтай білген, дейді ол.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Х.Қ.Сәтбаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б.Нілдібаева. Адам физиологиясы. (Оқулық). – Алматы. “Дәуір” баспасы, 2005.

2. И.М.Төленбек. Адам мен жануарлар физиологиясы. (І бөлім) оқулық. – Алматы. “Білім”, 2002.

3. П.В. Симонов. Эмоциональный мозг. – М., 1981.

4. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.: изд-во РУДН, 2001.

5. Щербатых Ю. В. Психология стресса — М.: Эксмо, 2008.

6. Щербатых Ю. В. Психология стресса и методы коррекции. — СПб.: Питер, 2007.

7. Нормальная физиология: Курс физиологии функциональных систем/ Под ред. К.В.Судакова. – М.: Медицинское информационное агенство, 1999.

8. Қалыпты физиология: лабораториялық жұмыстары (студенттер үшін)/ жауапты редакторлары: Сатпаева Х.Қ., Нельдибаева Ж.Б. Шымкент,1993

9. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар./ Сайдахметова А.С., Рахыжанова С.О. Семей, 2006.

10. Организмнің шартты-рефлекторлық әрекеті және оның нейрофизиологиялық тегершіктері. Жоғарғы жүйке іс-әрекетінің типтері. Ибраева С.С., Астана, 2006.