Шетелдегі заң шығару процесі.
ШЕ Конституциясы мемлекеттік органдардың ӛкілеттіктерінің жаңа шеңберін бекітіп, олардың мемлекеттік билік жүйесінде алатын орнын анықтап берді. Ерекше мәртебеге жаңа қос палаталы орган – Парламент ие болды. Ол Кеңес заманындағыдай республиканың қарауына жатқызылған кез-келген мәселені шеше алатын мемлекеттік ӛкіметтің жоғары органы емес, сондай-ақ конституцияда бекітілген-дей бірден-бір заң шығарушы орган емес, ол заң шығару қыз-метін жүзеге асыратын ең жоғарғы ӛкілді орган ретінде бекітілді. ШЕ Парламентінің үлгідегі Жоғарғы Кеңестен айырмашылығы оның заң шығарушы орган бола оты-ып заңдар шығаруда монополиялық құқықты иеленбейтіндігін-де. Конституцияда қарастырылған жағдайларда заң шығару құқығы Президентке де тән болады. Біріншіден, ШЕ Парламенті - республика халқының еркін білдіретін, ұлттық, халықтық және мемлекеттік егемендікті байқататын ӛкілді орган. Ӛкілді сипат қай елдің болмасын Парламентіне тән қасиет. Халықпен тікелей және жанама құрылатын бұл орган бүкіл халықтың атынан ӛкілдік етеді, барлық халықтың біртұтастығын білдіреді және азаматтардың билікті жүзеге асыруының негізгі нысаны болып табылады. Ол халықтың, яғни мемлекеттегі барлық азаматтардың мақсат-мүд-делері мен еркін бідіруші ретінде қарастырылады. Сондықтан да Парламенттің негізгі бағыты: тұрғылықты халықтың ерік-жігерін, мүдделерін тану, зерттеу және оларды заңдарда бейнелеу, ӛз депутаттары арқылы халықтың мемлекетпен тікелей, тұрақты байланысын қамтамасыз ету. Парламенттің халық ӛкілдігі деп аталуының мәні міне осында. Екіншіден, Парламент - бүкіл ШЕ аумағында міндетті күші бар заң актілерін қабылдайтын заң шығарушы орган. Парламенттің басты мақсаты – заңдарда халық мүддесін бейнелеу, ерік-жігерін заңи рәсімдеу. Ал, басты міндеті (саяси) - ӛзінің заң шығарушылық қызметі арқылы елдегі саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайды түпкілікті тұрақтандыру үшін қызмет ету болып табылады. ШЕ Конституция бойынша Парламент қос палаталы құрылымда құрылды: Сенат және Ӛкілдер палатасының.
Парламент Палаталары ӛз құзыретiндегi мәселелер бойынша Парламенттiк тыңдаулар ӛткiзуi мүмкін. Парламенттiк тыңдау-ларды Палаталар Бюроларының шешiмдерi бойынша Палата-лардың тұрақты комитеттерi ӛткiзедi әрi олар ашық және жабық нысанда ӛткiзiлуi мүмкiн. Парламентiнiң актiлерi: - ШЕ заңдары (жай заңдар, конституциялық заңдар және кон-ституцияға ӛзгертулер мен толықтырулар енгізетін заңдар); - Парламенттiң қаулылары; - Палаталардың қаулылары; - үндеулер, декларациялар, мәлiмдемелер және заң сипаты болмайтын ӛзге де актiлер. Конституцияға сәйкес Парламенттің ӛкілеттіктерін мынадай түрлерге бӛлуге болады: А) Палаталардың бірлескен отырысында жүзеге асырылатын ӛкілеттіктер; В) палаталардың бӛлек отырысында мәселелерді әуелі - Мәжіл-істе, ал содан кейін Сенатта ӛз кезегімен қарау арқылы жүзеге асырылатын ӛкілеттіктер; С) Сенаттың ерекше қарауына жататын мәселелер; Д) Ӛкілдердің ерекше қарауына жататын мәселелер; Е) Парламенттiң әр Палатасы дербес, басқа Палатаның қаты-суынсыз жүзеге асыратын ӛкілеттіктер. Парламент жүзеге асыратын негізгі қызмет – заң шығарма-шылығы. Заң шығару процесі келесідей сатылардан тұрады: 1. Заң шығару бастамашылығы; 2. Заң жобасын Ӛкілдер палатасыныңте қарау; 3. Заң жобасын Сенатта қарау; 4. Заңға Президенттің қол қоюы және оны жариялау. Заң шығару бастамашылығы құқығы субъектiсінiң Парла-мент қарауға мiндеттi заң жобасының және Парламенттiң ӛзге заң актiсiнiң мәтiнiн ресми енгiзуi заң шығару бастамашылығы болып табылады. Заң шығару бастамашылығы құқығы тек Мә-жiлiсте ғана жүзеге асырылады және ол Республика Президен-тіне, Парламент депутаттарына және Республика Үкiметiне берiледi. Жай заңдар әр Палата депутаттарының жалпы санының кӛпшілік даусымен қабылданады. Конституциялық заңдар әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң кӛпшiлiк даусымен Конституцияда кӛзделген мәселелер бойынша қабылданады. Ал, Конституцияға ӛзгертулер мен толықтырулар әр Палата депутаттары жалпы санының кемiнде тӛрттен үшiнiң кӛпшiлiк даусымен енгiзiледi. Республиканың заңдары Республика Президентi қол қойғаннан кейiн күшiне енедi.