Model przeciętnego konsumenta
Analizując pojęcie konsumenta zarówno na gruncie prawa krajowego jak i ustwodawstwa Unii Europejskiej, należy pamiętać, iż przepisy nie określiają wzorca cech osobowych konsumenta, takich jak wymagany zakres wiedzy i doświadczenia w obrocie czy stopień rozsądku i krytycyzmu wobec otrzymywanych informacji handlowych
W prawie unijnym, głównie w wynniku działalności orzeczniczej Trybunału Sprawedliwości, od wieli lat kształtowany jest jednak model konsumenta – wzorcowego podmiotu, do którego adresowane są regulacje prawa unijnego. Jest to wzorzec konsumenta ostrożnego i rozważnego, korzystującego z adresowanych do niego informacji.
Odpowiadając na pytanie o definicję wzorca europejskiego konsumenta należy pamiętać, że Trybunał posługuje się wieloma cechami go wyróżniającymi. I tak przeciętny konsument jest: należycie poinformowany, świadomy, rozsądny, uważny, ostrożny, krytyczny, spostrzegawczy i samodzielny, a także dostatecznie wyedukowany i poderzliwy. To konsument poszukujący i korzystujący u kierowanych do niego informacji. Genezą takiego modelu jest oparcie całej europejskiej koncepcji ochrony konsumenta na umożliwieniu wolnego i swobodnego działania konsumentów poprzez zwiększenie ich wiedzy i informacji (priorytet edukacji i informacji konsumentów). Konsumenci mają zatem prawo do wolnego wyboru i właściwej informacji.
Model przeciętnego konsumenta został stworzony i ewulował wskutek orzecznictwa Trybunału Sprawedliwości, dlatego dla jego wyjaśnienia niezbędzne jest odwołanie się do tego dorobku.
Taki wzorzec nie został jednak zaaprobowan przez wszystkie państwa członkowskie. Powodem tego ctanu rzeczy były znacznie rozbieżności pomiędzy przyjętymi w poszczególnych państwach krajowymi modelami przeciętnego konsumenta. Istnieje dwa modele: włoski i nimiecki. Perwszy polega na tym, że konsument jest osobą dojrzałą, inteligentną, odporną, sceptyczną i nieufną wobec przekazów reklamowych. Drugi – opierający się na protekcjonictycznym założeniu, że konsument to osoba nieuważna i niedoinformowana, nierozsądna, lekkomyślna, a przez to wymaga opieki.
Modelem przeciętnego konsumenta jest konsument rozważny i ostrożny, przy czym oceny dokonuje się również z uwzględnieniem czynników społecznych, w tym przynależności do określonej grupy konsumentów. Jeśeli on należy do grupy szczególnie podatnej(wrażliwej) na stosowane przez przedsiębiorców nieuczciwe praktyki, oddziaływanie należy oceniać z punktu widzenia przecięnego członka tej grupy. Na potrzebe uwzględniania różnic językowych, kulurowych i społecznościowych pomiędzy pańtwami Trybunał, wskazując, że to, co wprowadza w błąd konsumentów w jednym państwie złonkowskim, nie musi odnosić takiego skutku w innym.
Zwieńczeniem wysiłków Trybunału Sprawedliwości dla stworzenia jednolitego modelu konsumentu jest dyrektywa 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych. Określenie cech modelowego konsumenta zamieszczono jedynie w pkt 18 i 19 preambuły dyrektywy 2005/29/WE, nie w postacie legalnej definicji, ale jako punkt odniesienia przy dokonywaniu oceny nieuczciwości praktyk rynkowych.
Na rozbieżności między polskim i europejskim konsumentem wskazał Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku 8.6.2009 r., argumentując: „wyniki badania opinii publicznej przeprowadzone na zleczenie pozwanego świadczą o niskim poziomie wyrobienia przecziętnego polskiego konsumenta. Okres funkcjoowania na krajowym rynku profesjonalnej reklamy to zaledwie kilkanaście lat. W takim kroekim czasie przeciętny polski konsument nie osiągnął jeszcze takiej odporności i dystancu do prezentowanych mu akcji reklamowych, jaki posiada przeciętny konsument europejski, stykający się z emisją reklam praktycznie przez całe życie i dzięki temu bardziej świadowy i racjonalny w ich odbiorze.
Jednakże mając na uwadze, że punktem wyjścia dla unijnych regulacji konsumenckich jest zaaprobowany w większości porządków prawnych państw Unii Europejskiej, wykształcony i wyedukowany przeciętny model konsumenta, orzecznictwo sądów krajowych najczęściej bazuje na modelu konsumenta, od którego należy wymagać samodzielności w zakresie wyszukiwania informacji o proukcie oraz właściewej jego oceny.