Соттың үкімін, қаулысын орындауға кірісу тәртібі

Занды күшіне енген соттың үкімі мен қаулысы мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, заңды тұлғалардың, лауазымды адамдардың, азаматтардың бәріне бірдей міндетті және республиканың бүкіл аумағында сөзсіз орындалуға жатады. Соттың үкімін, қаулысын орындамау Қылмыстық кодекстің 362-бабымен көзделген кылмыстық жауапкершілікке әкеледі..

Занды күшіне енген үкім осы қызметпен айналасуға арнайы құзыретті ұйымдар мен органдармен, яғни қылмыстық атқару заңдылығымен жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің жүйесіне үкімді орындауға құзыретті мекемелер, органдар, лауазымды тұлғалар енеді. Оларға:

- түзеу колониялары (жалпы, қатаң, аса қатаң режимдегі);

- кәмелет жасына толмағандар үшін тәрбиелеу колониялары;

- түрмелер, тергеу изоляторлары;

- мекен-колониялары;

- қылмыстық атқару инспекциялары;

- арнайы мекемелер - түзету орталықтары;

- қамау үйлері;

- сот орындаушылары.

Кейбір түзету колонияларында соттар мен құқық қорғау органдарының бұрынғы қызметкерлері отыратынын білу қажет.

Қылмыстық атқару инспекциялары жазаның келесі түрлері бойынша үкімнің орындалуын жүзеге асырады:

1) белгілі лауазымда болу немесе белгілі қызметпен айналысу;

2) айыппұл;

3) түзету жұмыстары;

4) қоғамдық жұмыстарға тарту;

5) шартты түрде соттау;

6) тәртіптік әскери бөлімде ұстау.

Аталмыш жаза түрлерін орындау қылмыстық атқару инспекциясының әкімшілігімен, сотталушының тұрғылықты жері немесе жұмыс орны бойынша ұйымдармен не құзыретті лауазымды тұлғалармен жүзеге асырылады.

Сот үкімі бойынша бостандығын шектеуді арнайы мекемелер-түзету орталықтары жүзеге асырады.

Сот үкімі бойынша қамауға алу туралы үкім шығарылған тұлғалар жазасын қамауға алу үйлерінде жүзеге асырады.

Бостандығынан айыру немесе өлім жазасы секілді жазаларды атқару қылмыстық-атқару жүйесінің атқару мекемелеріне, сондай-ақ шаруашылық қызмет көрсету жұмыстарын жүргізуге қалдырылған сотталушыларға қатысты тергеу изоляторларына жүктеледі.

Үкім мен қаулыны орындауға кірісу бірінші саты бойынша істі қараған сотқа жүктеледі. Үкімді орындау туралы өкімді сот төрешісі үкімнің көшірмесімен бірге қылмыстық-атқару заңдарына сәйкес үкімді орындау міндеті жүктелген органға жібереді (ҚР КДЖК 449-бап, 2-бөлік).

Аппеляциялық сатыдағы сотқа қамауда ұсталған адамдарға қатысты істі аппеляциялық тұрғыда қараудың нәтижелерін хабарлау міндеті жүктеледі. Істі аппеляциялық тәртіппен қарау кезінде үкім өзгерген жағдайда үкімнің көшірмесіне аппеляциялық саты қаулысының көшірмесі қоса тіркелуге тиіс.

Сотталушыны әскери, арнаулы немесе өзге атағынан, сыныптық шенінен, біліктілік сыныбынан айыру туралы үкім шығарған сот үкімнің занды күшіне енгенінен соң сотталушыға әскери атақ, сыныптық шен немесе біліктілік сыныбын берген лауазымды тұлғаға оның көшірмесін жолдайды.

Үкімде сотталушыны Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградасынан, Қазақстан Республикасының Президенті берген құрметті, әскери, арнаулы немесе өзге атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен немесе біліктілік сыныбынан айыру туралы мәселені қою қажеттілігі көрсетілсе, үкімді шығарған сот Қазақстан Республикасының Президентіне сотталушыны мемлекеттік наградасынан, Қазақстан Республикасының Президенті берген құрметті, әскери, арнаулы немесе өзге атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен немесе біліктілік сыныбынан айыру туралы ұсынысты, сондай-ақ үкімнің көшірмесі мен оның занды күшіне енуі туралы анықтаманы жолдайды (ҚР ҚІЖК 449-бап, 3-бөлік).

Кейбір жағдайларда соттың өзіне өзінің үкімін, әсіресе сотталушыны ақтау мен бұлтартпау шараларын тоқтату шешімдерін орындауына тура келеді.

Түзеу мекемесінің әкімшілігі, жазаны орындаушы органдар үкім шығарған сотқа сотталушының жазасын өтеу орны мен оны жіберген уақыты жөнінде хабарлауы тиіс.

Мүліктік шығынды өтеу туралы жәбірленушінің азаматтық талабын қанағаттандыру жағдайында үкім сот орындаушысымен орындалады.

Үкімнің орындалуына дейін (жазаны өтеу орнына жіберілгенге дейін) істі қараған сот төрешісі (төрағалық етуші) немесе сот төрағасы қамауда отырған сотталушының жақын туыстарына олардың өтініштері бойынша сотталушымен кездесу немесе телофонмен әңгімелесу мүмкіндігін беруге міндетті.

2.Үкімнің атқарылуын кейінге қалдыру(ҚР ҚІЖК 452-бабы). Адамды қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына тартуға, бас бостандығынан шектеуге, қамауға немесе бас бостандығынан айыруға соттау туралы үкімді орындау мынадай негіздердін, бірі болған кезде:

1) жазаны өтеуге кедергі келтіретін сотталушының ауыр сырқаты болса, — ол сауығып кеткенге дейін;

2) сотталған әйелдің жүкті болуы немесе сотталған әйелдің жас балалары болса — Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 72-бабында көзделген тәртіпте;

3) өрт немесе кездейсоқ апат, отбасының еңбекке жарамды жалғыз мүшесінің ауыр науқастануы немесе қайтыс болуы немесе басқа да төтенше жағдаяттардың салдарынан, сотталған адам немесе оның отбасы үшін жазаны дереу өтеуі аса ауыр зардапқа соқтырып әкелуі мүмкін болса, сот белгілеген алты айдан артық емес мерзімге, ал Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 74-бабының екінші белігінде көрсетілген адам қатысты — үш айдан артық емес мерзімге кейінге қалдырылуы мүмкін.

Айыппұл төлеу, егер оны дереу төлеу сотталушы үшін мүмкін болмаса, алты айға дейін мерзімге кейінге қалдырылуы немесе бөліп өтелуі мүмкін.

Үкімді орындауды кейінге қалдыру туралы мәселені сотталушының оның занды өкілінің, жақын туыстарының, қорғаушысының өтініші бойынша не прокурордың ұсынуы бойынша немесе өз бастамашылығымен сот шешеді.