Тақырып. Алдын-ала тергеу сатысындағы тергеу іс-әрекеттері. 1 страница

Дәріс мақсаты:Алдын-ала тергеу сатысындағы тергеу іс-әрекеттерін сипаттау.

Қысқаша мазмұны:

1. Тергеу әрекеттерінің түсінігі, олардың жүйесі. Тергеу әрекеттерінің мазмұны мен құрылысы. Тергеу әрекеттерін жүргізудің жалпы шарттары. Тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде ғылыми-техникалық құралдарды қолдану. Тергеу әрекеттері дәлелдемелерді жинаудың басты тәсілі ретінде.

2. Тергеу әрекеттерінің түрлері. Жауап алу. Жауап алуға шақыру тәртібі. Жауап алудың орны мен уақыты. Жауап алудың жалпы шарттары. Куә мен жәбірленушіден жауап алу. Кәмелетке толмаған куә мен жәбірленушіден жауап алу ерекшеліктері. Жауап алу хаттамасын рәсімдеуге қойылатын талаптар. Жауап алу кезінде дыбыс және видео жазбаларды қолдану.Беттестіру: түсінігі, мақсаттары мен оны жүргізудің іс жүргізушілік тәртібі. Беттестіруді іс жүргізушілік тәртіппен рәсімдеу.

3. Қарау: түсінігі, түрлері негіздері және жүргізудің іс жүргізушілік тәртібі. Қарауды жүргізудің жалпы шарттары. Қарауға катысатын тұлғалар. Заттай дәлелдемелерді қарау мен сақтау. Адамның мэйітін қарау. Қарау хаттамасы. Эксгумация: түсінігі, негіздері және іс жүргізудің іс жүргізушілік тәртібі. Эксгумацияны жүргізудің өнегелік негіздері. Эксгумация хаттамасы. Куәландыру: түсінігі, түрлері және жүргізудің іс жүргізушілік тәртібі. Куәландыруға маманның қатысуы. Куәландыру кезінде тұлғалардың құқықтарының кепілдіктері. Куәландыру хаттамасы.

4. Танытуға ұсыну: түсінігі, түрлері, жағдайлары мен жүргізудің іс жүргізушілік жағдайы. Танытуға ұсынуды іс жүргізушілік тәртіппен рәсімдеу. Тінту мен алу. Тінтудің алудан ерекшелігі. Тінту мен алуды жүргізудің негіздері мен іс жүргізушілік тәртіптері. Тінту мен алудың түрлері. Жеке тінту. Тінту мен алуды іс жүргізушілік тәртіппен рәсімдеу.

5. Почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау, оларды қарау мен алу: негіздері мен жүргізудің іс жүргізушілік жағдайы. Почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындаудың іс жүргізушілік жағдайы, оларды қарау мен алу. Хабарларды жол жөнекей ұстау: негіздері, жағдайлары мен жүргізудің іс жүргізушілік жағдайы. Маманның қатысуы. Хабарды жол жөнекей ұстауды іс жүргізушілік рәсімдеу.

6. Сөйлесулерді тыңдау мен жазу: негіздері, жағдайлары және жүргізудің іс жүргізушілік тәртібі. Сөйлесулерді тыңдау мен жазуды іс жүргізушілік рәсімдеу, сонымен бірге телефон және басқада тыңдау құралдары арқылы жүргізілетін сөйлесулерді тыңау мен жазу.Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау: түсінігі, міндеттері, негіздері мен жүргізудің іс жүргізушілік тәртібі. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау хаттамасы.

7. Тергеу эксперименті: түсінігі, түрлері, міндеттері, негіздері және жүргізудің іс жүргізушілік тәртібі. Тергеу экспериментінің хаттамасы. Тергеу экспериментінің айғақтарды окиға болған жерде тексеру мен нақтылаудан айырмашылығы.

8. Сот сараптамасы: түсінігі, негіздері және оны тағайындау мен жүргізудің іс жүргізушілік тәртібі. Сараптаманы міндетті түрде тағайындау. Сот сараптамасын жүргізуі тапсырылуы мүмкін тұлғалар. Сараптаманы сараптамалық мекемеде және одан тыс жерлерді сараптамалық зерттеу жүргізу. Сараптамалардың түрлері: жеке сарапшының сараптаманы өзі жүргізуі, комиссиялық, кешенді, косымша және кайталама сараптамалар.

9. Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алу: негіздері мен іс жүрізушілік тәртібі. Сараптамылык зерттеу үшін үлгілер алуға рұқсат берілетін тұлғалар. Тергеушінің, анықтаушының, сарапшьшың, дәрігердің және басқада мамандардың сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алу тәртіптері. Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алу кезінде тұлғалардың құқықтарын қорғау. Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алуды іс жүрізушілік тәртіппен рәсімдеу.

1.Қылмыстық іс бойынша тергеудің негізгі мазмұны деп қылмыстық іс жүргізу дәлелдемесі танылады, себебі, тергеушінің қызметі заңмен белгіленген іс жүргізу нысанында жүзеге асады.

Тергеу іс-әрекеттері — бұл тергеушінің немесе анықтау органының қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарына сәйкес жүргізілетін іс жүргізу әрекеттері. Бұл әрекеттер қылмыстық істі объективті және толық анықтау үшін маңызы бар дәлелдемелерді тексеру, қорыту, жинау жолымен фактілі мәліметтерді белгілеуге бағытталады.

Басқа іс жүргізу әрекеттерімен салыстырғанда тергеу әрекеттері мынадай белгілермен сипатталады:

а) олар анықтау, тергеу органдары, тергеуші, анықтаушы үшін танымдық сипатқа ие болады;

б) алдын ала тергеу немесе қайтадан ашылған жағдайына байланысты қылмыстық істі тергеу сатыларында ғана тергеу әрекеттерін жүргізу;

в) бұл қызмет тек тергеу әрекеттері өндірісінің тәртібін реттейтін іс жүргізу заңы негізінде жүзеге асады (жинау, қорыту, дәлелдемелерді алу);

Ережеге сай, заң әдебиеттерінде тергеу әрекеттері екі топқа бөлінеді:

а) дәлелдемелерді бекіту, тексеру, жинауға бағытталған тергеу іс-әрекеттері (қарау, тінту, алу, тергеу эксперименті, тану, т.б.);

б) алдын ала тергеу ісіне қатысушы адамдардың құқығын қамтамасыз етуге бағытталған тергеу іс-әрекеттері (мысалы, айыпталушыға іс бойынша өтініштерді, шағымдарды қарау, жәбірленушінің іске қатысты барлық материалдармен танысу құқығын түсіндіру).

Тергеушi тергеу iс-әрекеттерiне қатысуға заңдарда белгiленген адамдарды тарта отырып, олардың жеке басын анықтайды, оларға құқықтары мен мiндеттерiн, сондай-ақ тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзудiң тәртiбiн түсiндiредi. Кейiнге қалдыруға болмайтын жағдайларды қоспағанда, тергеу iсiн түнгi уақытта жүргiзуге жол берiлмейдi. Тергеу iс-әрекетiн жүргiзу кезiнде техникалық құралдар қолданылуы және қылмыс iздерi мен заттай дәлелдердi анықтаудың, бекiту мен алудың ғылыми негiзделген әдiстерi қолданылуы мүмкiн.

Тергеу iс-әрекетiн жүргiзу кезiнде күш қолдануға, қорқытуға және өзге де заңсыз шараларды қолдануға, сонымен қатар оған қатысушы адамдардың өмiрi мен денсаулығына қауiп туғызуға жол берiлмейдi.

Тергеушi тергеу iс-әрекеттерiне қатысуға анықтау органының қызметкерiн тартуға құқылы.

2.Тергеу әрекеттерінің түрлеріне мыналар жатады:

1) қарау;

2) күдіктіні ұстау;

3) жауап алу;

4) беттестіру;

5) тінту;

6)алу;

7) тану үшін көрсету;

8) куәландыру;

9) сараптама тағайындау;

10) тергеу эксперименттері;

11) іс болған жерді көрсетуін тексеру;

12) салыстырмалы зерттеу үшін үлгі алу;

13) мәйіт эксгумациясы;

14) телефон және басқа да сөйлесулерді тындау;

15) пошта және телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау;

16) мүлкін тұтқындау.

Келтірілген тергеу әрекеттерінің түрлері жеткілікті, толық деп саналады.

Тергеу іс-әрекеті өндірісінің тәртібі.ҚР КІЖК 201-бабында белгіленген жалпы ережелер негізінде жүзеге асады. Тергеу іс-әрекеттерін тек қылмыстық іс қозғалғаннан кейін арнайы өкілетті органдар мен лауазымды адамдар жүргізеді (ҚР ҚІЖК 221-бап).

Барлық тергеу әрекеттері нақты және заңды негіздемелер болған кезде ғана жүргізіледі.

Нақты негіздемелер — бұл белгілі бір қылмыстық іс бойынша тергеу әрекеттерін орындау қажеттілігі мен мүмкіндігі растайтын нақты мәліметтердің жиынтығы (КР КІЖК 200-бап).

Заңды негіздеме — белгілі бір қылмыстық іс бойынша тергеу әрекеттерін орындайтын адамның заңды күшінің жиынтығы.

Кейде тергеу әрекеті өндірісі туралы шешім қаулы (тінту) түрінде, ал кейде хаттама түрінде (күдіктіні ұстау) көрініс табады.

Бірқатар тергеу әрекеттерін анықтау барысында куәгерлердің және заңмен көзделген адамдардың қатысуы талап етіледі (тінту, қарау, алу, куәландыру, тергеу эксперименті, тану).

Тергеу әрекеттері барысында ғылыми-техникалық құралдар мен жабдықтарды қолдану мүмкіндігі туындайтын кездер болады. Бұндай жағдайда ол туралы тергеу әрекеті басталмас бұрын қатысушылардың барлығына хабарлануы керек (ҚР ҚІЖК 201-бап 3-бөлік).

Тергеу әрекеттері өндірісіне арнаулы танымы мен іскерлігін қолдана отырып бұл құралдармен іске көмек көрсету мақсатында маман қатысуы мүмкін және аудармашы, педагог, қорғаушы қатысуы мүмкін.

Тергеу әрекеттерінің нәтижесі бойынша хаттама толтырылады, яғни арнайы формасы бар, тергеу әрекетінің нәтижесі, мазмұны, фактісі көрсетілген жазбаша құжат толтырылады (ҚР ҚІЖК 203-бап).

Тергеу әрекеттері өндірісінің негізділігіне, заңдылығына және уақытысында өткізілуіне жауапты болу қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізетін адамға міндеттеледі.

Куә мен жәбірленушіден жауап алу.Куә мен жәбірленушіден жауап алу — алдын ала тергеу немесе сот талқылау кезінде, анықтау процесінде, жауап алу кезінде олардың жазбаша не ауызша түрде берген хабарламаларынан мәлімет алу мақсатында жүргізілетін тергеу әрекеті.

Куә мен жәбірленушіден жауап алу іс қозғалғаннан кейін және тергеу әрекеті өндірісі басталған сәттен бастап жүргізіледі.

Куә— бұл іске қатысты қандай да бір жағдаймен таныс адам. Айыпталушы, күдікті және жәбірленушінің өзі кылмыс окиғасы туралы ақпаратты білетін адам деп танылады, бірақ олардың жауабы куәнің жауабы ретінде саналмайды. Сондықтан куәнің жауабы тек оның ауызша хабарлауы болуы мүмкін, ал айыпталушының жауабы куәландыратын жауапқа жатпайды.

Жәбірленуші— бұл қылмыстық процесте оған тікелей қылмыспен моральдық, дене және мүліктік зиян келтіреді деп ұйғаруға ол жөнінде негізі бар адам (ҚР ҚІЖК 75-бап). Жәбірленуші деп тергеушінің қаулысына сәйкес болған жағдайда ғана танылады. Куәмен салыстырғанда жәбірленуші іске қатысты барлық материалдармен танысуға, өтініш не қарсылык білдіруге, күдіктімен, айыпталушымен татуласуға құқылы. Сот процесінде ол сот тергеуіне қатысушымен тең құқылы бола алады .

Егер куә және жәбірленуші өздеріне белгілі мән-жайларды айтудан бас тартып не қасақана бұрмаласа, олар жауап беруден бас тартқаны үшін немесе жалған жауап бергені үшін қылмыстық жауапқа тартылады (ҚР ҚК 352, 353-баптар). Куәдан іске қатысты кез келген жағдайларға қатысты жауап алынуы мүмкін, соның ішінде айыпталушының жеке тұлғасы туралы және онымен өзінің және басқа да куәлармен қандай қарым-қатынасы бар екені туралы сұралады.

Жауап алуға шақыру тәртібі.Куә және жәбірленуші жауап алуға шақыру қағазымен немесе басқа да байланыс құралдарын қолдану арқылы (телеграмма, радиограмма, телефонограмма) шақырылады. Бұл хабарлама оның қолына қолхат арқылы тапсырылады. Шақыру қағазында кім және кім ретінде шақырылатыны, кімге және қандай мекен-жайға шақырылатыны, жауап беруге келу уақыты көрсетіледі, сондай-ақ дәлелді себептерсіз келмей қалған жағдайда анықтау және тергеу органдарының қолданатын шаралары көрсетіледі.

Куәдан (жәбірленушіден) жауап алу тәртібініңмәні тергеушінің жауап алу алдында куәнің не жәбірленушінің жеке тұлғасы туралы куәландырылады (анкеталық мәліметтері, қызметі). Жауап беруші іс бойынша тергеу жүргізіліп жатқан тілді білетін, білмейтіндігі және қай тілде жауап беруге ынталы екені анықталады.

Жауап алуға шақырылған адам қандай қылмыстық іс бойынша және кім ретінде жауап беретіні туралы хабарланады, оның міндеттері мен құқықтары түсіндіріледі. Осыдан кейін жауап алу әрекеті іске қатысты жағдайларда оған таныс адам туралы айтып беруден басталады, содан соң жауап алынған адамның жеке тұлғасы туралы мәліметтер хаттамаға енгізіледі.

Бір ғана іс бойынша жауап алуға шақырылған куәлар мен жәбірленуші басқа куәлардың, жәбірленушінің қатысуынсыз жекелеп сұралады. Осыған орай тергеуші бір ғана іс бойынша шақырылған куәлар мен жәбірленушінің өзара қарым-қатынас жасамауына шаралар қолданады. Осындай шараларды сот процесінде судья да қолданады (ҚР ҚІЖК 335-бап).

ҚР ҚІЖК-нің 212-бабына сәйкес жауап алу алдын ала тергеу болған жерде жүргізіледі, бірақ тергеушінің қарауы бойынша жауап алу орны жауап алынатын адамның тұратын жерінде жүргізілуі мүмкін. Ережеге сай, куәдан және жәбірленушіден күндізгі уақытта жауап алыну керек. Кейінге қалдыруға күттірмейтін жағдайларда заң куәдан және жәбірленушіден түнгі уақытта да жауап алуына жол береді.

Іс бойынша куәлар қарсылық білдіре алмайды. Себебі, куә — бұл қозғалған қылмыстық іс оқиғалары туралы мәліметтерді білетін адам, ол дәлелді ақпараттардың орнын ауыстыра алмайтын негізгі дәлел көзі.

Жәбірленушінің жауабы — бұл іске қатысы бар жауап берушінің ауызша баяндамасы. Бұл кезде ол тергеушінің қаулысы бойынша жәбірленуші деп танылған жағдайда жауап береді.

Куә мен жәбірленушініц жауап беру себебі (негізі).Тергеуші куә мен жәбірленушіден жауап алу кезінде ол мынадай мазмұнда қойған сұрақтарына жауап алуы тиіс:

— қылмыс оқиғасы туралы (қылмыстың орны, уақыты, жай-күйі, тәсілі, қолданылған қару мен құралдары туралы және басқа да мән-жайлар туралы);

— жауап алынып отырған адамдар мен іс бойынша тергеліп жатқан адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас туралы;

— қылмыс жасаудағы айыпталушының ниеті, мақсаты, уәждері туралы және кінәсі туралы;

— айыпталушының кінәсін жеңілдету және ауырлату жағдайлары туралы;

— айыпталушының жеке тұлғасын сипаттайтын әрекеттері мен құлықтары туралы;

— қылмыспен келтірілген зиянның сипаты мен мөлшері туралы;

Дегенмен, мынаны есте сақтау керек, тек адам санасында танылған объективті ақиқат болмыстар туралы мәліметтер ғана, дәлелдемелердің негізгі мазмұны бола алады.

Куә ретінде оқиғаны тікелей қабылдаған (көрген) адам, сондай-ақ өзі ештеңе көрмесе де басқа біреулерде оқиғаның болып жатқанын естіген адам таныла алады. Адамның жасы куә ретінде жауап беру құқығын шектей алмайды. Осы ретте өзінің дене немесе психикалық күшінің жетіспеушілігінен қылмыс оқиғасын дұрыс қабылдап не түсіне алмайтын адам куә ретінде жауап бермейді (жас бала, қабілетсіз адам).

Кәмелетке жасы толмаған куә мен жәбірленушіден жауап алу.Кәмелетке жасы толмаған куә мен жәбірленушіден жауап алу өзіне тән бірқатар ерекшеліктерге ие. Оны былайша көрсетуге болады (ҚР ҚІЖК 215-бап):

— он төрт жасқа дейінгі куәдан немесе жәбірленушіден жауап алуға қатысу үшін, ал тергеушінің қалау бойынша он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі куәдан немесе жәбірленушіден жауап алуға қатысу үшін педагог шақыртылады. Кәмелетке толмаған куәдан немесе жәбірленушіден жауап алу кезінде оның заңды өкілдері қатысуға құқылы.

— он алты жасқа дейінгі куәлар мен жәбірленушіге айғақ беруден бас тартқаны үшін және көрінеу жалған айғақ бергені үшін жауапкершілік туралы ескертілмейді.

— бұндай куәлар мен жәбірленушілерге іс жүргізудегі құқықтары мен міндеттері түсіндірілген кезде оларға тек шындықты ғана айтудың қажет екені атап көрсетіледі;

— кәмелетке толмаған куә мен жәбірленушіге өздерінің жақын және туыстарының қылмыс жасағанын ашатын айғақтар беруден бас тарту құқығы түсіндіріледі.

— заң көрсетілген жауап алуға қатысушы адамдарға хаттамаға енгізілуге тиісті жауап алынып отырған адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзушылық туралы ескертпелер беру, сондай-ақ тергеушінің рұқсатымен жауап алынып отырған адамға сұрақ қою құқығы түсіндіріледі. Тергеуші сұрақ қоюды қабылдамауға құқылы, бірақ оны хаттамаға енгізуге және қабылдамаудың себебін көрсетуге тиіс.

Жауап алу кезінде дыбыс пен бейне жазбаны қолдану арқылы алынған жауаптархаттамаға енгізіледі (ҚР ҚІЖК 219-бап). Фонограмма мен видеограмма көмегімен жазылып алынған жауап алу жазбалары сүргі соққан түрде сақталуы тиіс, сот процесінде қажетгі болған кезде қолданылады.

Жауап алу аяқталу барысында тергеуші жауапты толықтыру немесе нақтылау мақсатында сұрақ қоюы мүмкін. Үстін-үстін сұрақ қоюға тыйым салынады.

Куәдан жауап алу кезінде тергеуші жауап алынып отырған адамға заттай дәлелдеме қүжаттарын керсете алады, ал жауап алу аяқталу кезінде қылмыстық іс материалдарына жататын жауаптарды жариялай алады, дыбыс және бейне жазбаларды немесе киносъемка материаддарын көрсете алады.

Кейде іс бойынша саңырау куә немесе жәбірленушіден жауап алу жағдайлары кездеседі. Бұндай кезде жауап алу оның таңбалары түсінетін және осы таңбалармен оған түсіндіре алатын адамның қатысуымен жүзеге асады. Бүл адамның жауап алуға қатысқандығы хаттамада көрсетіледі.

Осыған ұқсас жағдай, психикалық немесе басқа да ауыр формада науқастанған адамнан жауап алуда дәрігер қатысады. Бұрын берілген жауапты толыкхыру немесе нақтылау кажетгілігі туған жағдайда тергеуші қосымша жауап алу жүргізеді (ҚР ҚІЖК 213-бап).

Жауап алу кезінде куәның және жәбірлеиушінің жауабын ресмилендіру (толтыру) тәртібі.Куө мен жәбірленушіден жауап алу барысы мен оның нөтижесі ҚР КІЖК 203-бабының талаптарымен толтырылатын хаттамада көрсетіледі. Жауап бірінші жақтан жазылады және мүмкін болса сөзбе-сөз жазылады. Ондағы сұрақтар мен жауаптар жауап алу кезінде жүргізілген тәртібі бойынша керсетіледі. Хаттамада сондай-ақ тергеушінің іске қатыстырған адамдарының сүрақтары немесе қарсылық білдіру не бас тарту уәждерімен куә жауап беруге келіспеген сұрақтар да енгізіледі.

Жауап алу аяқталысымен хаттама куәға оқып танысу үшін ұсынылады және оның өтініші бойынша тергеуші жариялайды. Жауап берумен танысу фактісі және оның дұрыс жазылуы хаттама соңында куәның қолымен куәландырылады. Куә немесе жәбірленуші хаттаманың әрбір бетін өз қолымен растайды (ҚР ҚІЖК 218-бап).

Егер куә немесе жәбірленуші дене күшінің кемістігінен немесе басқа да себептерден жеке өзі қол қою мүмкіндіген айрылған болса, хаттамаға оның өтініші бойынша қорғаушысы, өкілі немесе жауап беруші адам сеніммен қарайтын адам қол қояды, ол туралы хаттамада белгіленеді.

Жауап алуға қатысқан аудармашы куәнің немесе жәбірленушінің өз қолымен жазылған жауабына қол қояды. Хаттамада жауап алуға қатысқан барлық адамдар көрсетіледі, сондықтан олардың өрқайсысы (куә, тергеуші) хаттамаға кол қоюы керек.

Сарапшыдан жауапалу куәдан жауап алу тәртібімен жүргізіледі, онда сарапшы жауабындағы ерекше себептері ескеріледі. Сарапшылар жауап беруден бас тартқаны үшін қылмыстық жауапқа тартылады. Сарапшыдан жауап алу хаттамасы талаптарды сақтау арқылы толтырылады.

Куә мен жәбірленушінің жауабын бағалау. Куәнің жауабын бағалау негізінде толық емес, дәлелдемелерге сәйкес келмейтін жауаптар болмауы тиіс. Бұл жерде әңгіме қасақана жалған жауап беру немесе қате жауап беру туралы болып отыр.

Куәнің жалған жауап беру себептерінің ең кең таралған түрі: оның жеке іске мүдделі болуы, қорқуы, қылмыскер тарапынан кек алудан қорқу және ойдан шығару.

2001 жылдың 1 қаңтарынан күшіне енген Қазақстан Республикасы «Қылмыстық процеске қатысушыларды мемлекеттік қорғау» туралы заңында куәлар мен қылмыстық процеске қатысушы басқа да адамдардың корғау және қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша нормалары қарастырылған. Бірақ тәжірибе көрсеткендей, бұл құқықтардың жүзеге асуы өте күрделі әрі қиын және осы құқықтарын процеске қатысушылар әрдайым батыл қолдана алмайды.

Күдіктіден (айыпталушыдан) жауап алу— бұл жасалған қылмыс фактісі бойынша тергеушінің жауап алу мақсатындағы тергеу әрекеттері. Осыған орай іс бойынша ұстау және айыптау, сондай-ақ іске қатысы бар мән-жайларды анықтау әрекеттері.

Айыпталушы деп айыпталушы ретінде тартылғаны туралы қаулы шығарылған адам немесе сотта жеке айыптау ісі козғалған адамды таниды. Айыпталушыдеп сондай-ақ анықтау органның бастығы айып тағып ол туралы хаттама толтырылған адам танылады (ҚР ҚІЖК 69, 287-баптары).

Айыпталушыдан айыптауға тартылғаннан кейін жиырма төрт сағаттан кешіктірмей дереу жауап алынады, келуден не іздестіру хабарлауынан жалтарған жағдайда тез арада алып келу не ұстау шаралары қолданылады.

Жауап алу басталмас бұрын тергеуші айыпталушыға оған тағылған айыптың мәні түсіңдіріледі, ол өзін толық кінәлімін деп санайтыны немесе оған тағылған айыпқа қарсылық білдіретіні анықталады. Егер айыпталушы жауап бермеген жағдайда ол өзін кінәлімін деп мойындаған болып есептелмейді (ҚР ҚІЖК 217-бап, 5-бөлік).

Айыпталушы жауап беруге міндетті емес, ол жалған жауап бергені үшін немесе жауап беруден бас тартқаны үшін қылмыстық жауапқа тартылмайды. Осы құқықты қамтамасыз ету ең алдымен күдікті не айыпталушының қорғаушы тарапынан заң көмегін үсыну негіздерінен тұрады.

Әрібр ұсталған адам немесе қамауға алынған күдікті, сондай-ақ айыпталушы ұсталған сәттен, қамауға алынған сәттен немесе айыпты деген кінә тағылған сәттен бастап жиырма төрт сағаттан кешіктірмей қорғаушы кемегін пайдалануға құқылы (ҚІЖК 216-бап 2-бөлік).

Істің осы категориясы бойынша заң қорғаушының қатысу міндеттерін белгілейді:

ҚР ҚІЖК-нің 71-бабына сәйкес іс бойышпа қорғаушының мынадай жағдайларда қатысуға міндетті: