Басты сот талқылауының тәртібі

ҚРҚІЖК-нің 326-бабының 4-тармағына сәйкес сот отырысыңда тәртіп төрағалық етушіге жүктеледі. Басты сот талқылауының барлық қатысушылары, сондай-ақ сот отырысы залында қатысып отырған азаматтардың барлығы төрағалық етушінің сот отырысының тәртібін сақтау туралы өкіміне бағынуға тиіс.

ҚР ҚІЖК-нің 326-бабының 2-тармағында көрсетілгендей соттың сот отырысы залына кіруінің алдында сот приставы «Сот келе жатыр» деп хабарлайды, сот отырысына қатысып отырғандардың бәрі орындарынан тұрады.

Сот талқылауына қатысушылардың бәрі сотқа қарап сөйлесетінде, айғақтар бергенде және мәлімдеме жасағанда орындарынан тұрады. ҚР ҚІЖК-нің 326-бабының 3-тармағына сәйкес бұл ережелерден ауытқуға төрағалық етушінің рұқсатымен жол беріледі.

Сот отырысында тәртіп бұзған, төрағалық етушінің үкімдеріне бағынбаған кезде процеске қатысушыға тәртіпті қайта бұзуы оны сот отырысы залынан шығарып жіберуге әкеп соғатыны немесе әкімшілік жаза қолдануға әкеп соғатыны туралы ескертіледі.

ҚР ҚІЖК-нің 327-бабының 3-тармағы бойынша сотталушы тәртіпті қайта бұзса соттың қаулысымен сот отырысы залынан шығарылады.

Сот отырысы залында сот процесінің тәртібін бұзған адамға соттың өкімімен әкімшілік айыппұл салынады.

Егер сот отырысы залынан сотталушы шығарып жіберілсе, онда үкім оның көзінше жариялануға немесе ол жарияланғаннан кейін дереу қолхат алып хабарлануы тиіс.

Егер тәртіп бұзушының сот отырысындағы іс-әрекетінде басқа әкімшілік құқық бұзушылықтың немесе қылмыстық белгілері болса, сот тиісті тәртіппен қылмыстық немесе әкімшілік іс қозғау үшін материалдар жібереді.

Бір ескерте кететін жайт, сот отырысы залында суретке түсіруге, дыбыс бейнежазбаларды қолдануға және киноға түсіруге төрағалық етушінің рұқсатымен ғана жол беріледі.

Басты сот талқылауының хаттамасы(ҚР ҚІЖК-нің 328-бабы). Басты сот талқылауы кезінде міндетті түрде хаттама толтырылады. Көптеген заңгерлердің мойындауы бойынша хаттама — сот процесінің айнасы, онда іске қатысушьшардың барлық әрекетгері, қандай іс қаралып жатқаны, үкімнің жарияланғаны және оған шағымдану тәртібі мен мерзімі көрінеді.

Хаттамада: басты сот талқылауының күні, оның басталу және аяқталу уақыты; соттың атауы мен құрамы; хатшының тегі; аудармашы, айыптаушы, қорғаушы, сотталушы, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері, сондай-ақ сот шақырған басқа да адамдар; қандай іс қаралып жатқаны; сотталушының жеке басы туралы деректер және бұлтартпау шарасы туралы нұсқама көрсетіледі.

Хаттамада іске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен міндеттері түсіндірілгені ескеріледі.

Сондай-ақ хаттамада соттың жүргізілген реттегі іс-әрекеті, іске қатысушы адамдардың арыздары, қарсылық білдірулері және өтініштері, соттың кеңесу бөлмесіне бармай шығарылған қаулылары, қаулыларды кеңесу белмесінде шығарылуына нұсқау көрсетіледі.

Хаттамада айғақтардың егжей-тегжейлі мазмұны, сарапшыға қойылған сұрақтар және оның жауаптары, сот мәжілісінде жүргізілген тексерулер мен дәлелдерді зерттеу жөніндегі басқа әрекеттердің нәтижелері, іске қатысушы адамдар хаттамада куәландыруды өтінген фактілерге нұсқамалар көрсетіледі.

Сонымен қоса хаттамада тараптардың сот жарыссөзінде сөйлеген сөздерінің жөне сотталушының соңғы сөзінің негізгі мазмұны, үкімнің жарияланғаны және оған шағымдану тәртібі мен мерзімі сотталушыға, жәбірленушіге, қорғаушыға және азаматтық талапкер мен азаматтық жауапкерге де түсіндірілгені туралы нұсқама көрсетіледі. Бұған қоса, хаттамада егер тәртіп бұзушылық орын алған болса, тәртіп бұзушының жеке басы мен соттың тәртіп бұзушыға қолданған ықпал ету шаралары да атап көрсетіледі.

Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейін бес тәуліктен кешіктірілмей жасалып, оған төрағалық етуші мен хатшы қол қоюға тиіс. Ұзақ уақытқа созылған, тоқтатылған не кейінге қалдырылған жағдайда сот талқылауы барысывда хаттама бөліп-бөліп жасалуы мүмкін, оларға және бүтіндей хаттамаға сот отырысына төрағалық етуші мен хатшы қол қояды.

Сот талқылауы хаттамасының дұрыс жазылуы туралы сот отырысының төрағалық етушісі мен хатшысының арасында түсініспеушілік болған кезде соңғысы өзінің келіспеушіліктерін жазбаша түрде сот отырысы барысында жасалған жазбалармен бірге хаттамаға қоса тіркеуге құқылы. Хаттама бойынша келіспеушілік төрағалық етушінің шешімімен немесе соттың жеке қарастыруымен шешіледі.

Басты сот талқылауы кезінде киноға түсіру, бейне, дыбыс жазбасы қолданылуы мүмкін, олардың материалдары сот отырысы хаттамасына қоса беріледі, оларға мөр басылып, іспен бірге сақталады. Хаттамада аталған техникалық құралдардың қолданылғаны туралы белгі қойылады.

Төрағалық етуші тараптарға басты сот талқылауының хаттамасы дайындалғаны туралы хабарлауға және онымен танысуға мүмкіндік беруге міндетті.

Басты сот талқылауында жауап алынған адам хаттамадағы өз айғақтарының жазылуымен таныстыру жөнінде өтініш жасауға құқылы, мұндай мүмкіндік өтініш мәлімделгеннен кейінгі күннен кешіктірілмей берілуге тиіс.

Хаттама қолдан жазылуы немесе машинелік, не компьютерлік әдіспен дайындалуы мүмкін. Хаттаманың толық болуын қамтамасыз ету үшін стенография қолданылуы мүмкін.

Басты сот талқылауының хаттамасына қол қойылғаннан кейінгі бес тәуліктің ішівде тараптар, өзге де адамдар хаттамаға ескерпелер беруге құқылы. Тараптардың өтініші бойынша аталған мерзімді сот он күнге дейін соза алады.

Басты сот талқылауының хаттамасына ескертпелер.ҚР ҚІЖК-нің 329-бабында көрсетілгендей басты сот талқылауының хаттамасына ескертпелерді қол қойылғаннан кейін қарайды, ал егер ол ұзақ уақыт бойы болмаған кезде осы соттың басқа сот төрешісі қарайды. Ол нақтылау үшін ескертпе берген адамдарды шақыртуға құқылы.

Ескертпелерді қарау нәтижелері бойынша сот төрешісі олардың дұрыстығын куәландыру туралы не оларды қабылдамау туралы дәлелді қаулы шығарады. Хаттамаға және сот төрешісінің қаулысына жасалған ескертпелер басты сот талқылауының хаттамасына қоса тігіледі.

6. Егер басты сот талқылауы барысында осы Кодекстiң 37-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 3-12-тармақтарында көрсетiлген жағдайлар анықталса, сондай-ақ айыптаушы осы Кодекстiң 317-бабының алтыншы бөлiгiнiң ережелерiне сәйкес айыптаудан бас тартқанда, iс басты сот талқылауында қысқартылуға тиiс. Iс осы Кодекстiң 38-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген негiздер бойынша да басты сот талқылауында қысқартылуы мүмкiн.

7.Басты сот талқылауы кезiнде сот шешетiн барлық мәселелер бойынша сот қаулы шығарады, ол сот отырысында жариялануға тиiс. Iстi қосымша тергеуге жiберу туралы, iстi қысқарту туралы, iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру туралы, бұлтартпау шарасын таңдау, өзгерту немесе оның күшiн жою туралы, бас тарту туралы, сараптама тағайындау туралы қаулылар және жеке қаулылар кеңесу бөлмесiнде шығарылады және жеке құжат түрiнде жазылады. Өзге қаулылар соттың қалауынша не осы баптың екiншi бөлiгiнде көрсетiлген тәртiппен, не сол орнында - сот отырысы залында қаулыны сот отырысының хаттамасына енгiзе отырып шығарылады.

Сот отырысында тәртiп бұзған, төрағалық етушiнiң өкiмдерiне бағынбаған, сол сияқты сотты құрметтемеудi анық куәландыратын өзге де iс-әрекеттер (әрекетсiздiк) жасаған кезде төрағалық етушi сот отырысы залынан адамды шығарып жiберуге немесе сотты құрметтемеу фактiсiнiң анықталғаны туралы жариялауға және кiнәлi адамға әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнамада белгiленген тәртiппен әкiмшiлiк жаза қолдануға құқылы. Шығарып
жiберу, айыптаушы мен қорғаушыдан басқа, процестiң кез келген қатысушысына немесе өзге адамға қатысты жүргiзiлуi мүмкiн. Әкiмшiлiк жаза сотталушыға қолданылмайды.

Егер сот отырысы залынан сотталушы шығарып жiберiлсе, онда үкiм оның көзiнше жариялануға немесе ол жарияланғаннан кейiн дереу қолхат алып хабарлануға тиiс.

Сот отырысы залынан процеске қатысушыны шығарып жiберу және әкiмшiлiк жаза қолдану туралы сот қаулы шығарады.

Сот отырысы залында қатысып отырған, бiрақ процеске қатысушы болып табылмайтын адамдар тәртiп бұзған жағдайда олар төрағалық етушiнiң өкiмi бойынша сот отырысы залынан шығарылады. Бұған қоса сот оларға әкiмшiлiк жаза қолдануы мүмкiн.

8.Басты сот талқылауының хаттамасы 328-бап. Басты сот талқылауы кезiнде сот отырысының хатшысы хаттама жүргiзедi. Хаттама қолдан жазылуы немесе мәшинкелiк, компьютерлiк не электрондық (цифрлық дыбыс-, бейнежазбаны қоса алғанда) әдiспен дайындалуы мүмкiн. Хаттаманың толық болуын қамтамасыз ету үшiн стенография және (немесе) аудио, бейнежазба қолданылуы мүмкiн.

Хаттамада: басты сот талқылауының күнi, оның басталу және аяқталу уақыты; қандай iс қаралып жатқаны; соттың атауы мен құрамы, хатшы, аудармашы, айыптаушы, қорғаушы, сотталушы, сондай-ақ жәбiрленушi, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкiлдерi, сот шақырған басқа да адамдар; сотталушының жеке басы туралы деректер және бұлтартпау шарасы; соттың жүргiзiлген реттегi iс-әрекетi, iске қатысушы адамдардың арыздары, қарсылық бiлдiрулерi және өтiнiштерi; соттың кеңесу бөлмесiне бармай шығарылған қаулылары, қаулылардың кеңесу бөлмесiнде шығарылуына нұсқау; iске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен мiндеттерiнiң түсiндiрiлуi; айғақтардың егжей-тегжейлi мазмұны; сот бөлген немесе жауап алынатын адам жауап беруден бас тартқан жауап алуға қатысқан адамдардың сұрақтары; сарапшыға қойылған сұрақтар және оның жауаптары; сот мәжiлiсiнде жүргiзiлген тексерулер мен дәлелдердi зерттеу жөнiндегi басқа iс-әрекеттердiң нәтижелерi; iске қатысушы адамдар хаттамада куәландыруды өтiнген фактiлерге нұсқамалар; тараптардың сот жарыссөзiнде сөйлеген сөздерiнiң және сотталушының соңғы сөзiнiң негiзгi мазмұны; үкiмiнiң жарияланғаны және оған шағымдану тәртiбi мен мерзiмi түсiндiрiлгенi туралы нұсқама көрсетiледi. Айғақтар бiрiншi жақтан және мүмкiндiгiнше сөзбе-сөз жазылады, сұрақтар мен оларға жауаптар жауап алу кезiнде орын алған жүйелiлiк бойынша жазылады. Бұған қоса, хаттамада егер орын алған болса, сотты сыйламаушылықты куәландыратын фактiлер және тәртiп бұзушының жеке басы мен соттың тәртiп бұзушыға қолданған ықпал ету шаралары да атап көрсетiледi.

Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейiнгi бес тәулiктен кешiктiрiлмей жасалып, оған төрағалық етушi мен хатшы қол қоюға тиiс. Сот талқылауы барысында хаттама бөлiп-бөлiп жасалуы мүмкiн, оларға және бүтiндей хаттамаға сот отырысына төрағалық етушi мен хатшы қол қояды.

Сот талқылауы хаттамасының дұрыс жазылуы туралы сот отырысының төрағалық етушiсi мен хатшысының арасында түсiнiспеушiлiк болған кезде соңғысы өзiнiң келiспеушiлiктерiн жазбаша түрде сот отырысы барысында жасалған жазбалармен бiрге хаттамаға қоса тiркеуге құқылы.

Басты сот талқылауы кезiнде киноға түсiру, бейне, аудио жазбасы қолданылуы мүмкiн, олардың материалдары сот отырысы хаттамасына қоса берiледi, оларға сүргiш салынып, iспен бiрге сақталады. Хаттамада аталған техникалық құралдардың қолданылғаны туралы белгi қойылады.

Төрағалық етушi тараптарға басты сот талқылауының хаттамасы дайындалғаны туралы хабарлауға және онымен және аудио-, бейнежазба материалдарымен танысуға мүмкiндiк беруге мiндеттi.

Басты сот талқылауында жауап алынған адам хаттамадағы және аудио-, бейнежазба материалдарындағы өз айғақтарының жазылуымен таныстыру жөнiнде өтiнiш жасауға құқылы. Мұндай мүмкiндiк өтiнiш мәлiмделгеннен кейiнгi күннен кешiктiрiлмей берiлуге тиiс.

Сот тараптардың немесе осы баптың сегiзiншi бөлiгiнде аталған адамдардың өтiнiшi бойынша сот отырысының төрағалық етушiсi мен хатшысының электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылған электрондық құжат