Оқушыларды тыңдау және оларға жауап беру

Мұғалімдер бастапқыда қоятын сұрақтар ғана емес, оқушылардың жауаптарымен мұқият танысқаннан кейін туындайтын сұрақтардың да маңызы зор. Диалогтік әңгімеде де мұғалім сұрақтары мен оларға берілген жауаптар, сонымен қатар, оқушылардың да сұрақтары маңызды. Мұғалім оқушылардың жауабын олардың білімдерінің деңгейін тексеру үшін ғана емес, сондай-ақ оларға өз ойларын анық білдіруге, дамытуға және кеңейтуге мүмкіндік беру үшін де пайдаланады. Рэгг және Браун (2001) оқушылардың жауаптары мен түсініктемелеріне қарай әрекет етудің бірнеше түрлерін ұсынады. Мұғалімдер:

• жауапты елемей, назарын басқа оқушыға, тақырыпқа немесе сұраққа аудара алады;

• жауапты мойындап, оны келесі сұхбатқа негіз ете алады;

• мағынаны күшейту үшін немесе оны басқалардың да естуі үшін жауапты сөзбе-сөз қайталай алады;

• белгілі бір элементті атап көрсету үшін жауаптың бір бөлігін қайталай алады;

• нақты кезеңдегі немесе алдағы әңгімелесу желісіне қосу мақсатында жауапты басқа сөздермен қайталап айта алады;

• жауапты мақтай алады (осы немесе одан кейінгі әңгімелесуде қолдана отырып, тікелей немесе жанама);

• жауапты түзете алады;

• оқушыларды бұдан әрі де ақпарат немесе түсініктеме іздеуге ынталандыра алады;

• оқушыларға маңызды мәселелерге назар бөлуге көмектесе алады.

Бар назарын оқушыларды алдын ала белгілі жауапты табуға жетелеуге аударған мұғалімдер, әдетте, олардың ақпаратты игеру үдерісін бақылаудан шығарып алады. Оқушыларға жауап беруге уақыт беру керек және де мүмкін болса, бұдан кейінгі сұрақтар мен жауаптарды олардың сөздеріне орайластырып құрған дұрыс. Сұрақ қойылғаннан кейінгі кідіріспен қатар, зерттеуде мұғалім оқушының жауабын алғаннан кейін де кідіріс жасау қажет екені атап көрсетілген. Харгривс және Гэлтон (2002) жалпы алғанда, мұғалім сұрақ қойғаннан кейін оны қайталап немесе сол сұрақты өзге оқушыға басқаша қоймас бұрын шамамен екі секундтай кідіретіндігін анықтаған.

Харгривс және Гэлтон мұғалімнің шұғыл және инстинктілік реакциясы жауапты бағалауға, қайталауға немесе басқа сөздермен қайталап айтуға ұмтылысы болуы тиіс дейді. Күту уақытын үштен жеті секундқа дейін созып жіберсе, бұл төмендегідей басқа да параметрлердің созылып кетуіне әкеледі:

1. Оқушылардың жауаптарының ұзақтығы.

2. Ерікті жауаптардың саны.

3. Оқушылар сұрақтарының жиілігі.

4. Қабілеттері төменірек оқушылар жауаптарының саны.

5. «Оқушы-оқушы» әдісі бойынша өзара іс-қимыл.

6. Пікірталасты жауаптардың жиілігі.

Ойлануға берілетін уақыттың ұлғаюы (әсіресе күрделі жауаптар үшін) оқушыларға өз жауаптарын түзетуге, нақтылауға және дұрыстауға мүмкіндік береді. Оның үстіне, мақсатқа қатысты жылдамдық туралы ұмытпау керек – жабық сұрақтар тобы орынды болуы мүмкін, бірақ кей жағдайларда сұрақтарға оқушылардың барынша ойластырылған және терең жауап бергендері керек.

Қорыта айтарымыз, оқушылардың білетіндігін және білмейтіндігін анықтау үшін жақсы қарым-қатынастық, тілдік дағдылар және түсіністікпен қарау талап етіледі. Мұғалімдер қолданысындағы оқушылар қысқа жауап беретін сұрақтармен салыстырғанда, диалогтік сұхбаттасу мұғалімдер де, оқушылар да білім алуға қомақты үлес қосатын өзара іс-қимылдың шын мәніндегі тиімді түрі болып табылады.

Лекция.ОҚЫТУ ҮШІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ОҚУДЫ БАҒАЛАУ

Бағалау– оқу сапасы туралы қорытынды қабылдау үшін оқу куәліктері жоспарлы және жүйелі жинақталған кез келген қызмет түрлеріне қатысты санат. Осы санат бағалаудың екі аспектісін көздейді: оқуды бағалау (жиынтық бағалау) және оқыту үшін бағалау (формативтік бағалау). Бағалаудың түрлі нысандары олардың оқуды жақсарту әлеуеті тұрғысынан сипатталған және бағаланған. Сондықтан да осы модуль оқыту үшін бағалау, сондай-ақ оқуды критериалды бағалауды зерделеуге бағытталған.

Модуль мұғалімдерге:

• бағалаудың түрлі нысандарын түсінуге;

• бағалау түрлерінің барабар мақсаттарын анықтауға және негіздеуге;

• бағалаудың формалды және формалды емес жүйелерін анықтауға/бағалауға;

• әрбір мұғалім оқыту мен оқу сапасын жақсарта алатынын/жақсарта алмайтынын түсіндіруге көмектеседі.

Заманауитүсінік

Формативтік (қалыптастырушы) жәнежиынтықмақсатарасындағыайырмашылық 1960 жылдарданбастапбелгіленген, бірақ, берілгенекітерминніңмәнінақтыанықталмаған. Бағалаудыңекінысаныдабілімберужүйесінеқажет-ақ. Ісжүзіндебұдананығырақайырмашылықжіктеужәнеесепберуүшінөткізілетіноқудыбағалаужәненақтымақсатыоқушылардыңоқуынаықпалетугеарналғаноқытудыңбөлігіретіндебағалаудықолдануболыптабылатыноқытуүшінбағалауарасындажүргізіледі.

Егербағалаумақсатыбағақою, сертификаттаунемесеоқытудыңалғажылжуынтіркеуүшіноқытуқорытындысыншығаруболса, ондаөзініңфункциясыбойыншабағалаужиынтықболыптабыладыжәнекейдеоныоқудыбағалаудепатайды. Жиынтықбағалауоқушының, мұғалімніңнемесемектептіңмәртебесіненемесеболашағынаықпалетуі (яғни, анықтайтынмәнгеие) мүмкінболатыншешімдіқабылдауүшінқолданылғанжағдайдаөлшемдердіңсенімділігінқамтамасызетукерек, бұлақпараттыңмазмұныменонықалыптастырушартынбақылаудыбелгілейтінарнайытестілердіқолданукезіндемүмкінболады. Оқудыжақсартумүмкіндіктерін, осымүмкіндіктердііскеасыруәдістеріментүрлерінанықтауғабағытталғанбағалауформативтікбағалау, басқашаайтқанда, оқытуүшінбағалау (ОүБ) болыптабылады.

Бағалаудыңмәні

«Бағалау» термині «жақынотыру» дегендібілдіретінлатынсөзіненшыққандығыкездейсоқемес, себебібағалаудыңнегізгісипатыбірадамбасқаадамныңнеайтып, неістегеніннемесеөзін-өзібақылаужағдайындаөзініңдербесойлауын, түсінігіннемесетәртібінмұқиятбақылауыболыптабылады.Бұлжорамалресмитестілерденжәнеемтихандарданбастап, мұғалімдерсыныптардакүнінежүзретөткізетінбейресмибағалауғадейінгібүкілбағалауспектрінеқатысты. Бұғанқарамастан, бағалаутүрлінысандаболуымүмкін: біртестілерқолдағықарындашпенқағаздыңкөмегіменжүргізілсе, басқаларысыныптағыәдеттегісөйлесукезіндесұраққоюғанегізделеді: бағалаудыңбарлықтүрлерінежалпысипаттамалартән. Бағалаудың барлық түрлері төмендегілерді қамтиды:

• қадағалау;

• алынған мәліметтердің интерпретациясы;

• бұдан арғы іс-әрекетті анықтау үшін қолданылуы мүмкін шешімдерді қорытындылау.

Адағалау

Қадағалаудыөткізуүшіноқушылардыңненібілетіндігінжәненеістейалатындығын, соныменқатароларқандайқиындықтарменкездесуімүмкінекендігінанықтауқажет. Сыныптағыәдеттегііс-әрекетті, яғни, балалардыңөзараәңгімесінтыңдап, тапсырманыорындапотырғаноқушылардықадағалаунемесеолардыңорындағансыныпжәнеүйжұмыстарынтексерубірталайақпаратберуімүмкін, бірақкейжағдайлардақажеттіақпараттыалудыңерекшеойластырылғантәсілінқолданукерекболуымүмкін. Жазбашатапсырманемесетестжоғарыдаайтылғанмақсаттардыіскеасыраалады, бірақкейжағдайлардадұрыстаңдалғанауызшасұрақтыңөзідетиімдіболыпшығуымүмкін. Оқушыныңсұрақтарғабергенжауаптарыбақылануыкерек. Басқасөзбенайтқанда, бағалайтынтұлғаалынғанмәліметтердіңмәнінанықтауықажет.

Интерпретация

Интерпретацияқызығушылықтудыратын, яғни, ерекшедағдылар, көзқарастарнемесеоқытутүрлінеқатыстыжүргізіледі. Мұндайпараметрлердікөбінесеөлшемдепатайдыжәнеолардыоқытумақсаттарынанемесеміндеттерінежатқызады. Әдетте, бағалаубөлігіретіндегібақылауалдыналақалыптастырылғанөлшемдербойыншажүргізіледі, бірақкейдемұғалімдержоспарланбағанөзараәрекеттесушіліктінемесенәтижелердібақылайдыжәнеөткендішолуөлшемдерінқолданады. Интерпретацияныңкөмегіменмінез-құлықтысипаттауғанемесетүсіндіругеталпынуғаболадынемесеинтерпретациянылогикалықтұрғыданмінез-құлықтаншығаруғаболады, мысалы, балаайтқаннәрсеоныңсанаменойлауыныңнәтижесіболыптабылады. Осығанбайланыстыинтерпретацияныкейделогикалыққорытындыдепатайды.

Орытынды

Мәліметтердіинтерпретациялаунегізіндебағалаудықамтитынқорытындыжасалады. Бұлкезеңдебағалауүдерісіолқызметететінтүрлімақсаттарғажәнеақпаратқолданылатынтағайындауларғасәйкестүрлішеұсынылған.

Оқудыбағалау

Оқудыбағалаудыңмақсаты, керісінше, оқушықазіргіуақыттанеоқыпбілгенінжинақтауболыптабылады. Негізінен, олтікелейкелешекоқытуғаүлесқосуғабағытталмаған, бірақмаңыздымәнібартестілеуоқытуүдерісінекеріәсерінтигізуімүмкін (Assessment Reform Group, 2002b). Оқудыбағалаукезіндебіроқушыныңжетістіктерініңбелгіленгеннормаларменнемесебірдейжастағыоқушылартобыныңқолжеткізгендеңгейіменара-қатынасысалыстырылғансоңқорытындыжасалады. Мұндайқорытындыларстандартқанемесеәдеттебаллнемеседеңгейтүріндекелтірілгенмежелікке «сәйкес/сәйкесемес» дегеннысандажасалады. Бұлоларнегізделгенөлшемдерменстандарттардыңтаңбалануы.