Жасөспірімдердің жасына байланысты ойындар мен демалыстар

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК

ФАРМАЦЕВТИКА АКАДЕМИЯСЫ

Гигиена- 1, дене шынықтыру және валиология кафедрасы

Дәріс кешені

Пәні аты: «Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы»

Мамандық: 051102- «Қоғамдық денсаулық сақтау»

Курс: 4

Жыл.

Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде талқыланды.

Хаттама № «_____» ____________ 2014 ж.

Кафедра меңгерушісі

доцент ________________ Долтаева Б.З.

№1

Тақырыбы: Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы пәні,міндеттері, мақсаттары, зерттеу әдістері. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасының даму тарихы. Балалар ағзасының өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары. Жастық кезеңділік.

2.Мақсаты:балалар мен жасөспірімдер гигиенасы пәні,міндеттері, мақсаттары, зерттеу әдістері, балалар мен жасөспірімдер гигиенасының даму тарихы, балалар ағзасының өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары және жастық кезеңділік туралы түсінік беру.

3. Дәрістер тезистері:

Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы санитарлық-эпедемиологиялық қызметтің құрамына кіреді және гигиена ғылымының өз алдына жеке бөлім болып табылады. Қазіргі кезде медицинаның бұл саласы неден тұрады? Осы салада жетекшілік етіп жүрген екі маманның анықтамасын келтірейік,олар еліміздегі медициналық жоғарғы оқу орыңдары үшін шығарылған екі негізгі оқулықтардың авторлары:

1.«Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы ғылыми пән және денсаулық сақтау жүйесінің практикалық саласы ретінде өсіп келе жатқан ұрпақтардың денсаулығын нығайтуға бағытталғанпрофилактикалық шараларды негіздеп және оны жүзеге асыруға арналған» АР.Сухарев,1986ж.

2. «Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы ұйымдастырылған бағалар ұжымына қажетті салауаттаңдыру шаралы мен гигиеналық ұсыныстарды ғылыми өңдеу жұмыстарымен айналысады» В.Н.Кардашенко, 1988 ж.

Біздіңше, бірінші анықтама дұрысырақ болып саналады, өйткені онда пән ғылыми тұрғыданғана емес, практикалық іс-әрекет жағынан да сипатталады. Сонымен қатар, ұсыныстар мен шаралар «ұйымдасқан» ұжымдардан басқа, ұйымдастырылмаған ата-аналардың бақылауындағы балалар мен жасөспірімдерге де арналған..

Балалар мен жасөспірімдер гигиенасының негізгі ерекшелігі сонда, ол ересек адамдар ағзасынан сандық жағынан ғана емес, сапалық жағынан да айырмашылығы бар, өсіп-даму процесінің әртүрлі кезеңдеріне байланысты, толық қалыптасып бітпеген балалар мен жасөспірімдер ағзасын оқытады. Басқа сөзбен ашқанда, гигиенаның бұл саласынөсіп келе жатқан жас ұрпақтардың жас мөлшерлерінің гигиенасы деп қарауға да балады.

Соңдықтан, балалар мен жасөспірімдер гигиенасы өсіп келе жатқан ағзаның ерекшештгерін ескере отырып, өзінің құрамына көптеген қосалқы пәндердің бөлімдерін енгізеді (тамақтану гигиенасы, коммуналдық гигиена, еңбек гигиенасы, эпидемиология, әлеуметтік гигиена). Бұл пән өзінің мақсаты мен міндетіне сәйкес төмеңдегідей бөлімдерден тұрады:

1. Өсіп келе жатқан «ұрпақтардың денсаулығы»: өсу және даму заңдылықтары;

әртүрлі жағдайлардың әсері (биологиялық-әлеуметтік, қоршаған орта);

ауру-сырқауларға анализ жасау және себебін анықтау;

- денсаулық сақтау шараларын дайындау. Бұл бөлім пәннің негізгі бөлімі болып табылады.

2. Күн тәртібінің гигиеналық негіздері: жүйке жүйесінің ерекшеліктері; қажудың физиологиясы және оның даму ерекшеліктері;

- күн тәртібін құрастыру.

3. Оқу гигиенасы:

баланың мектепге оқуға функциоиалдық дайыңдығы;

- оқу басталарды үйреніп-дағдылану;

сабақты ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптар; оқу сабақтарының тәртібі;

- дұрыс демалуды ұйымдасгыру;

-емдеу-салауаттандыру мекемелеріңдегі оқу жағдайы.

4. Еңбек пен өндіріс орыңдарының гигиенасы: еңбектік іс-әрекеттің негізін жасау;

-еңбектің денсаулыққа әсері;

-еңбектік іс-әрекеттердің регламенгациясы; балаларға қойылатын гигиеналық талаптар;

- техника қауіпсіздігінің сұрақты; медициналық бағалау; оқушыларды мамандыққа беймдеу.

5. Коммуналдық гигиена:

- балалар мен жасөспірімдер мекемелерінің жобасымен құрылысының гигиеналық негіздері;

- жылу және жарық тәртібі;

- жоспарлау аспектілері;

- оқу және өндірістік құралдар;

- балалар ойыншықтарына, оқу және еңбек құралдарына қойылатын гигиеналық тапаптар.

6. Тамақтану гигиенасы:

-тағам рациондарының мөлшері;

-тамақтану тәртібі;

7.Дене шынықтыру тәрбиесінің гигиеналық негіздері:

денсаулыққа әсері;

-дене шынықтыру тәрбиесін ұйымдастыру;

қимыл-қозғалыс белсендігінің мөлшерлеу;

-дене шынықтыру тәрбиесімен айналысудағы медициналық топтар.

8.Гигиенаға тәрбиелеу:

-мектепке дейінгі мекемелердегі гигиеналық негіздер;

-мектептерде гигиенаға оқыту;

-балалар мен жасөспірімдердің жеке бас гигиенасы;

-темекі мен маскүнемдіктің зияны;

-жыныстық тәрбие.

9. Өсіп келе жатқан ұрпақтарға медициналық қызмет

- медициналық қызметтің негіздерін дайындау;

- емдеу-салауаттандыру шаралары;

- індетке қарсы шалар;

- балалар мекемелеріндегі санитарлық-гигиеналық тәртіп.

Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы көптеген ғылымдармен байланысты: педиатрия, физиология, педагогика, психология, соның ішінде физиология және педиатрия ғылымдарынан байланысты арнайы қарастырылады. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасының педиатрия ғылымымен көптеген ортақ мәселері бар. Негізінен ол дені сау, дамуы үйлесімді келер ұрпақты тәрбиелеуге келіп тіреледі. Балалар гигиенасы мен педиатрия ғылымының арасындағы елеулі айырмашылықтардың ең басшысы біріншіден,педиатрия, ғылым ретінде жекеленген немесе әрбір балалармен жұмыс істейді, педиатрлар әр балаға диагноз қойып, емдеу жөнінде салауаттандыру шараларын қолданады. Ал, гигиена белгілі топ немесе жаппай балалар контитенттерімен айналысады (бала бақша, мектеп, демалыс орындары, сауықтандыратын пансионаттар және т.б.). Яғни, денсаулықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылық деп атайтын топ жағдайын анықтайды және салауаттандыру шараларын жеке бір балаға емес, негізгі белгілері (жынысы, жасы, денсаулық жағдайына байланысты) бойынша топтастырылған, бірыңғайланған балалар ұжымдарына арналып жасалынады.

Гигиенаның жекелеген жағдайлары әртүрлі континенттерде өте ерте кездердің өзінде белгілі болса да, өз алдында бөлек ғылыми пән болып дамығанына 150 жылдай ғана уақыт өтті деп есептелінеді. Ресейдің ең алғашқы гигиена кафедрасы 1871 жылы Петербург қаласындағы Әскери медициналық Академия базасында құрылды. Кафедраның ірге тасып қалаушы А. Л. Доброславин (1842-1889жж) өзінің мектеп гигиенасы деген бөлімі бар ең алғашқы гигиена оқулығы шықты (1889ж).

Екінші осындай кафедра еліміздегі мектеп гигиенасының негізін салушы болып есептелінетін Ф.Ф. Эрисманның (1842-1915ж) басқарумен Мәскеу университетінде ұйымдастырылады.

Ағзаның бір бүтін еместігіне қарамастан онтогенез үдерісінде жеке мүшелер мен жүйелердің өсуі мен дамуы бір мезгілде болмайды (гетерехронды). П.К. Анохиннің гетерохронизм туралы теориясы бойынша ағзаның өмір сүруін қамтамассыз ететін мүшелер мен жүйелер басқалырына қарағанда тезірек жетіледі, яғни, олар ағзаның қазіргі жағдайында немесе жақын болашақта өмір сүруі үшін ең қажетті мүшелер мен жүйелер болып табылады. Басқа құрылыстар мен қызметтердің дамуы біраз тоқтап тұрады. Осындай біртіндеп, бірінен кейн екіншісінің құрылуын системогенез деп атайды.

Гигиеналық көзқарас тұрғысынан осы жағдайлардың бәрі міндетті түрде есепке алынуы керек. Мысалы: ерте жастан бастап балаларды көп оқыту, олардың ағзаларына физикалық жүктеме түсіруде гигиеналық шектеу қажет екені де осылай түсіндіріледі. Сондықтан, балалардың іс-әрекетінің барлығы да ағзаның дайындығына байланысты мөлшерленуі керек. Бұл ереже қоршаған ортаның жағдайларының тигізетін әсерінің дәрежелеріне де қатысты.

4. Иллюстрациялы материалдар:слайдтар

5.Әдебиет:

Азақ тілінде

Негізгі:

1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым

баспа орталығы.2008.

2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы.

Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.

Қосымша:

1.Төлемісов А.М., Қасмақасов С.Х Қазақстан Реснубликасының мектеп жасындағы балаларының физикалық дамуын есептеу және бағалау әдісі.

Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет.

2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с.

3.Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными

терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с.

6.Қорытынды сұрақтары:

1.Балалар мен жасөспірімдер гигиена пәні қашан құрылған?

2.Балалар мен жасөспірімдер гигиенасының мақсаттары мен міндеттерін атаңыз?

3.Балалар мен жасөспірімдер гигиенасының зерттеу әдістерін атаңыз?

4.Жетілудің қанша кезеңдерін сіз білесіз?

№2

Тақырыбы: Балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайы. Денсаулық критериялары, балалардың денсаулық жағдайын кешенді бағалау.

2. Мақсаты:Балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайымен денсаулық критериилерімен және балалардың денсаулық жағдайын кешенді бағалаумен таныстыру.

3. Дәріс тезисі:

Балалар мен жасөспірімдер гигиенасының негізгі мақсаты-өсіп келе жатқан өркендердің денсаулығын сақтау және оны нығайту болып табылатындықтан «денсаулық» деген терминнің өзін анықтап алуымыз керек.Бүгінгі күндері адамдардың денсаулығына баға беру, бұл түсініктің біркелкі, дәлелденген анықтамасы болмағандықтан едәуір қиындық туғызады.

Денсаулық дегеніміз не? Осы күнге дейін жалпы қабылданған анықтамасы жоқ. Бүкілодақтық денсаулық сақтау ұйымының (1958ж) жарлығы бойынша денсаулық деп – ауру-сырқаулар мен физикалық ауытқулардың бар-жоғы ғана емес,сонымен қатар адамдардың толық физикалық, рухани және әлеуметтік қолайлы жағдайларын түсінеміз.Мұндай анықтаманы дұрыс деп айтуға келмейді,өйткені осы анықтамадағы көрсеткіштердің барлығы бірдей денсаулықтың белгісі бола алмайды. Мысалы, әлеуметтік жағдайларға кірістің мөлшері, коммуникалдық қолайлы жағдай және автокөліктері бар болуы т.б. жатады. Адамдардың денсаулығы оның тұрмыс жағдайының хал-ахуалының жақсы болуына байланысты, бірақ, мұндай факторлар еш уақытта денсаулықтың белгісі бола алмайды. Қоғамдық гигиенистер адамдар денсаулығының белгілеріне 3 топтағы көрсеткіштерді жатқызады:

1.Демографиялық көрсеткіштер (туып көбеюшілік, өлім-жетім, халықтың

табиғи өсіп-өнуі, адам өмірінің орташа ұзақтығы және т.б.).

2.Физикалық даму.

3.Ауру-сырқаулық және мүгедектік.

Ауру-сырқаулық және дене даму денсаулық көрсеткіші ретінде талас туғызбайды.

Ең дұрысырақ мәліметтер медициналық терең зерттеу жүргізу кезінде ғана алынады. Оның негізгі мақсаты- емдеу және салауаттандыру шараларын қажет ететін адамдарды анықтау және медицина кадрларының қажеттілігін білу. Жалпы алғанда, тексерудің қорытындысы, барлық өсіп келе жатқан жасөспірімдердің денсаулық жағдайына сипаттама береді.

1.Тексеру кезінде созылмалы ауру-сырқаулардың бар-жоғы маман дәрігерлердің тексеруі арқылы анықталады.

2.Ағзаның негізгі жүйелерінің қызмет жағдайы клиникалық тәсілдер арқылы қажет болған жағдайда, функционалдық сынамаларды пайдалану арқылы анықталады.

3.Ағзаңнң сыртқы ортаның қолайсыз әсерлеріне қарсыласу мүмкіндігі өткен жылғы жедел аурулардың санына байланысты анықталады.

4.Физикалық даму деңгейі және оның үйлесімділігі.

5.Физикалық даму антропометрлік өлшеулер жүргізіп, стандарттар және бағалау таблицаларын қолдану арқылы анықталады.

6.Психикалық даму деңгейін психоневрологиялық тексеру кезінде анықтайды.

«Денсаулық» сөзінің мағынасы, түсінігі ете кең. Әр ғалым әртүрлі сипаттама анықтама береді. БДДГ-ның анықтамасы бойынша: «Денсаулық - ауру мен оның өзгерістерінін болмауы ғана емес, сонымен қатар толық физикалық, рухани, әлеуметтік қамтамасыз етумен сипатталатын жағдай».

С. М. Громбах балалар мен жасөспірімдердін денсаулығының 4 белгілерін атап көрсетті:

1. тексеру барысында созылмалы аурулары болмауы;

2. физикалық және жүйке жүйесінің даму дәрежесі;

3. ағза жүйелерінін жұмыс қабілеті;

4. қолайсыз әсерлерге ағзаның қарсы тұру қабілетінін деңгейі.

Денсаулықты негізінен сапалық жағынан және мүмкіндігінше сандық жағынан бағалау керек. Ең бастысы денсаулыққа баға беру кешенді түрде жүргізілу керек. 4 негізгі белгіні пайдалана отырып, денсаулыққа кешенді баға беріледі. Жасөпірімдердің денсаулығына кешенді баға берілген соң, төменде көрсетілген 5 денсаулық тобының біреуіне жатқызады:

1 топ-организмнің дамуы мен негізгі қызметтері қалыпты жағдайдағы дені сау балалар;

2 топ-денсаулықтарында функционалдық немесе кейбір аздаған морфологиялық ауытқулары бар, негізінен дені сау адамдар;

3 топ –аурулары компенсация жағдайындағы науқас адамдар;

4 топ-аурулары субкомпенсация жағдайындағы және

5 топ –аурулары декомпенсация жағдайындағы балалар.

Мұндай топтастыру белгілі дәрежеде шартты түрде болғанымен, қандайда бір факторлардың әсер етуін зерттеуге ғана емес, сонымен қатар салауаттандыру шараларының тиімділігін бағалауда да, балалардың санитарлық жағдайын сипаттауға да мүмкіндік береді.

Дені сау балалар мен науқас балалардың арасындағы шекара болып саналатын, денсаулықтың 2-ші тобын бөліп көрсетудің практикада үлкен маңызы бар. Бұл топқа жатқызылған балаларға емдеу-салауаттандыру шараларын жүргібесе, аздаған функционалдық ауытқулары ауру-сырқаулыққа айналып кетуі мүмкін («қауіп-қатер» тобы).

Балаларды денсаулықтың 1 және 2 тобына бөлу басқаларына қарағанда оңайырақ:

1-топ ешқандай ауытқулары жоқ (физикалық, психикалық, функционалдық), дені сау балалар.

2-топ созылмалы ауруы жоқ, бірақ, кейбір функционалдық және морфологиялық өзгерістері бар балалар. Бұлар реконвалесценттер (ауырып жазылғандар), дене салмағы азайған және жиі ауыратын балалар.

3-5 топтар-патологиялық үдерістерінің даму дәрежесіне қарай бөлінеді.

Денсаулықты тексеруге қатысатын әрбір маман, өз саласынан денсаулық тобын анықтап, қорытынды жазады. Осы қорытындылар бойынша дәрігер педиатр десаулықтың ең соңғы бағасын беріп, денсаулықтың жалпы, қай топқа жататынын анықтайды. Мұнда, кейбір ерекшеліктерге көңіл аудару қажет:

1. Егер балада бірнеше ауру-сырқау бар болса, онда соңғы қорытынды ең күшті ауруға байланысты қойылады.

2. Егер баланың үшінші топқа жататын бірнеше ауру-сырқауы болса, онда науқас баланы төртінші топқа бөледі. Орташа алғанда денсаулық топтары бойынша балаларды төмендегідей бөлүге болады:

1 топ-10-17% 2 топ -40-52%

3 топ -30-35% 4 топ -0,15-1,5%

4. Иллюстрациялы материалдар:слайдтар

5.Әдебиет:

Азақ тілінде

Негізгі:

1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым

баспа орталығы.2008.

2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы.

Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.

Қосымша:

Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет.

2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с.

3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными

терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с.

6.Қорытынды сұрақтары:

1.Денсаулық дегеніміз не?

2.Денсаулыққа баға берудің негізгі критерийлерін атаңыз.

3.Денсаулықтың қанша топтары бар?

4. Денсаулықтың 1 тобына сипаттама беріңіз.

5.Денсаулықтың 2 тобына сипаттама беріңіз.

6.Денсаулықтың 3-5 топтарына сипаттама беріңіз.

№3

1.Тақырыбы: Денсаулықтың негізгі көрсеткішінің бірі дене дамуы. Дене дамуының акселерациясы мен ретардациясы. Балалар мен жасөспірімдердің дене дамуының көрсеткіштерін бағалау және зерделеу әдістері.

2. Мақсаты: дене дамуы, дене дамуының акселерациясы мен ретардациясы, балалар мен жасөспірімдердің дене дамуының көрсеткіштерін зерделеу және бағалау әдістерімен таныстыру.

3.Дәріс тезисі:

Дене дамуы денсаулықтың бастауыш көрсеткіштерінің бірі. Денсаулықтың басқа да көрсеткіштері дене дамуы денгейіне тәуелді, Ф.ФЭрисман балалардың физиологиялық дамуынын көп бөлігін зерттеген алғашқы ғалым деп есептелінеді. 1879 жылы әр түрлі жастагы балалар мен жас өспірімдер арасында антропометриялық тексерулер жүргізіп, болашақ ұрпақтардың дене дамуы жөнінде алғашқы мәліметтер алды. XX ғасырдың алғашқы жартысыңда (1926 жылы) А.В.Мольков атындағы алғашқы антропометриялық бөлім ашылды. Өлшеу әдістері бірқалыпқа келтірілді, болашақ ұрпақтардың дене дамуын зерттеу басталды және балалардың дене дамуының алғашқы өлшемдері қалыптасты. Бұл жұмыстар тәжірибесі денсаулық сақтаушылардын балалар мен арнайы балалар тобының өсуі мен дамуында дәрігерлік бақылау ісін жеңілдетгі. Балалар мен жасөспірімдердің дене дамуы, морфологиялық және функционалдық жағдайының қасиеттері мен сапасы, сондай-ақ биологиялық дамуының дегейі - олардың биологиялық жасын көрсетеді.

Баланың өмірінің әрбір кезеңіндегі дене дамуы - бұл ағзасының биологиялық дамуда жеткен жасы мен жұмысқа қабілеттілігін сипаттайтын морфофункционалдық қасиеттерінің жиынтығы. Дене дамуы термині жағдайдың сол уақыттағы сипатын емес даму динамикасын бейнелейді. Бұл көзқарас бойынша дене даму дегенді бала ағзасының, дене өлшемдерінің, дене құрылысының, сыртқы келбетінің, бұлшықет күшінің және еңбек қабілетілігінің жасына сай болуымен түсіндіреді. Бой өсуінің тежелуі, немесе, бой ұзындығы мен салмақ қатынастарының өзгеруі айқын көрінгенмен, көптеген созылмалы аурулардың бастапқы кезеңінде,өзіне тэн белгілері мен арнаулы симптомдары білінбейді. Яғни, морфологиялық аурулары бар балалар да, патологиялық өзгерістер жиі анықталады. Дене салмағының жетіспеушілігі мен ауру дамуының арасында төзу корреляциялық байланыс бар. Осындай балалардың өмірлерінің алғашқы жылында, басқа балаларға қарағанда өлім саны 4 есе көп.

Дене дамуының көрсеткіштері көптеген үдерістердің диагностикасында қолданылуы мүмкін. Сондықтан медициналық зерттеулерде, жеке адамның және ұжымның дене дамуын бағалауға үлкен мән беріледі.

Акселерация.

Кейде латында (acceleration) жылдамдық деген сөзден шыққан акселерация деген термин қолданылады.

Бұл құбылыспен қазіргі заманның алаларының бұрынғы өткен құрдастарына қарағанда ағзаларының ертерек жетілуі және ер жету кезеңіне дейін дене өлшемдерінің үдемелі ұлғаюын түсінеді. Ағылшын тілдеріндегі елдерде мағынасы кеңірек болса да көбінесе, «секулярлық тренд»-жоғары тенденция (етеккірдің мезгілінен кеш пайда болуы, өмір жасының ұзағырақ болуы, т.б.) деген терминді жиі қолданады. Өткен ғасырдың бастапқы кезімен салыстырғанда сүт тістердің, тұрақты тістерге ауысуы мерзімінен бір жылдай ертерек қалыптасатын болды. Осы сияқты үнемділік, алалардың әр түрлі жас топтарында, әрі барлық жерлерде бірдей байқалады. Көптеген жанұяларда балалардың бойы, ата-аналарынан биік болып келетіндігі байқалды.

Кейінгі онжылдықтарда дамудағы акселерацияның әсерін адамдар тобының негізгі бөлігі өздерінен де байқап жүр. Кейбір елдерде акселерация осы уақытқа дейін жүріп жатыр, ал басқа бір елдерде өсу процестері тұрақталып (стабилизация), не болмаса тіпті артта қалып жатыр (ретордация). Европа территорияларының солтүстік аудандарында акселерация өте үдемелі қарқынмен жүріп жатыр. Кейбір жерлерде бұл жағдайды жекелеген мемлекеттер мысалынан байқауға да болады. Батыс елдерде, шығыс елдерінде (Швеция, Жапония, Оңтүстік Корея) қарағанда ертерек байқалады.

1969 жылы Дж. Гент, Британиядағы ғылым дамыту қоғамының қорылтайында жасаған баяндамасында қызық заңдылықты атап көрсетті. Акселерация кезінде бой ұзындығының ұлғаюымен қатар, дененің басқа пропорцияларыныц қысылып, тарылатындығы байқалған, жеке алғанда кеуде шеңберін атауға болады. Кейінгі жылдары бұл заңдылық көптеген қолдаулар тапты және лептосомизация (гр. ерюз-жіңішке) деген ат қойылды.

4. Иллюстрациялы материалдар:слайдтар

5.Әдебиет:

Азақ тілінде

Негізгі:

1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым

баспа орталығы.2008.

2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы.

Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.

Қосымша:

Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет.

2..Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с.

3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными

терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с.

6.Қорытынды сұрақтары:

1.Дене дамуы дегеніміз не?

2. Дене дамуының көрсеткіштерін атаңыз.

3. Дене дамуның акселерациясы дегеніміз не?

4. Дене дамуның ретардациясы дегеніміз не?

5. Балалар мен жасөспірімдердің дене дамуының көрсеткіштерін зерделеу әдістерін атаңыз?

6. Балалар мен жасөспірімдердің дене дамуының көрсеткіштерін бағалау әдістерін атаңыз?

№4

1.Тақырыбы: Мектептерде гигиеналық оқыту және тәрбиелеу. Мектептерде еңбекке оқытудың гигиеналық негіздері.

2. Мақсаты:мектептерде гигиеналық оқыту және тәрбиелеу, мектептерде еңбекке оқытудың гигиеналық негіздері туралы түсінік беру.

3.Дәріс тезисі:

Күн тәртібінің бұл бөлімі екі көріністен тұрады: мектепте сабақ оқу және үйде, үйге берген тапсырманы орындау. Жас мөлшеріне байланысты сабақ жүктемесі сапасы бойынша да, уақыт жағынан да ұлғайтылады. Яғни, бала бақшаның «естиярлар тобында балаларға сабақ ойын түрінде өткізілуі керек және ұзақтығы 20-30 минутқа ұзартылады. Сабақтың мазмұны қимыл-қозғалыс белсенділігін арттыруға , сөз сөйлеуін қалыптастыруға, белгілі дағдыларды меңгеруге бағытталуы керек.

Мектептегі сабақтардың және үзілістердің ұзақтығы жалпы орта білім беру мектептерінің ережелерімен бекітілген. Сонымен қатар, сабаққа дайындалу уақыты да мөлшерленген, баланың жасына байланысты сабаққа дайындалу уақыты да мөлшерленген, баланың жасына байланысты сабаққа дайындалу уақыты 3-4 сағат мөлшерінде болады. Рационалдық оқу тәртібінің негізгі заңдылықтары-оқу жүктемесінің мазмұны да, ұзақтығын да жас мөлшеріне байланысты ақырындап өсіріп отыру.

Жасөспірімдердің жасына байланысты ойындар мен демалыстар

Күн тәртібінің бұл бөлімінің негізгі мақсаты-көңіл-күй нашарлауынан пайда болған ағзалардағы қолайсыз өзгерістерді жою үшін, көңіл-күй дұрыстығын қалыптастыру.

Кейінгі жылдары әлем халықтарының психикалық денсаулығының динамикасы. Психикалық аурулардың едәуір көбеюіне байланысты, белгілі дәрежеде сақтану қажеттігін туғызады. Балалық шақта қалған өмірдің бәріне психикалық денсаулық қалыптасады, сондықтан осы кезеңде психогигиена ерекше роль атқарады. Сонымен бірге халықтың барлық жас топтарының арасында жүйке аурулары көбінесе 7-14 жас аралығындаеы балаларда кездеседі.

ІІсихикалық денсаулық деген түсінікке психикалық бұзылулардың болмауы ғана емес, сонымен қатар ағзаның қажуға қарсы тұру мүмкіндігі және адам мен қоршаған ортаның арасындағы тепе-тендік жағдайлары да кіреді. Психикалық денсаулық баланың қоршаған ортаға үйреніп, дағдылануына әсер етуші күшті фактор болып табылады. Мұнда көңіл-күй дұрыстығы, психикалық денсаулықтың нығаюына басқа жағдайлардың бәріне де жоғары әсер етеді және ол балаға өз күшіне сенімділік туғызып, қанағаттандыру сезімін жатады. Олардың физиологиялық маңызымен қатар, әлеуметтік маңызы да өте зор. Жақсы көңіл-күйдің қалыптасуына, оны мәжбұр қылмай, баланың өз қалауы бойынша алынған ойындар мен демалыстар да жақсы өсер етеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың күн тәртібінде бұндай іс-әрекет 4,5-5,5 сағаттан, мектеп оқушыларына 1_,5-2,0 сағаттан төмен болмауы керек.

Балалар мекемелеріндегі күн тәртібін ұйымдастыруға, оқу-тәрбие жұмысына мемлекеттік бақылау жасау, балалар мен жасөспірімдер гигиенасы санитарлық дәрігерінің қызметінің маңызды бөлімі болып табылады. Бақылау төмендегідей тәртіппен жүргізіледі:

1. Мекемеде, мекеме бастығы бекіткен күн тәртібі бар ма,соны анықтау;

2 Күн тәртібінің санитарлық-гигиеналық мөлшерлерге сәйкес екендігін анықтау;

3. Қабылданған күн тәртібінің іс жүзінде орындалатындығынабақылау жасау;

4. Оқу және тәрбйе жағдайлары күн тәртібінің дұрыс сақталуына сәйкес келетіндігін анықтау;

5. Анықталған кемшіліктерді жою үшін нақтылы уақыты көрсетілген нұсқаулар беру.

4. Иллюстрациялы материалдар:слайдтар

5.Әдебиет:

Азақ тілінде

Негізгі:

1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым

баспа орталығы.2008.

2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы.

Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.

Қосымша:

Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет.

2..Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с.

3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными

терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с.

6.Қорытынды сұрақтары:

1.Мектептерде еңбекке оқытудың гигиеналық негіздерін атаңыз.

2.Балаларды оқытуда негізгі гигиеналық жағдайлар қандай?

3.Мектепке жүйелі түрде оқуға баланың функционалдық дайындығын қалай анықтаймыз?

№5

1.Тақырыбы: Жасөспірімдерге дәрігерлік-кәсіптік кеңес және кәсіптік бағдар беру. Оқушыларға кәсіптік бағдар берудің медико- физиологиялық аспектілері.

2. Мақсаты: Жасөспірімдерге дәрігерлік-кәсіптік кеңес және кәсіптік бағдар берумен, оқушыларға кәсіптік бағдар берудің медико- физиологиялық аспектілерімен таныстыру.

3.Дәріс тезисі: Мамандыққа бағыт беру мектеп оқушыларының тілегі, денсаулық жағдайын, жеке басының ерекшеліктерін, сонымен қатар, қоғамға қажеттігін ескере отырып, оқушыларға мамандық таңдауға көмек көрсету үшін ғылыми негізделген көп аспектілі жүйесі.

Біздің қоғамда жасөспірімдерге мамандық таңдауға еркіндік берілген, бірақ, сол мамандақтардың қазіргі тізімі 50 мыңнан астам атаулардан тұрады. Мұнда, мектеп оқушыларының кейбіреуі денсаулығына байланысты немесе ағзаның жеке ерекшеліктеріне байланысты тізімде көрсетілген бірқатар мамандықтарға жарамсыз болады. Сондықтан мамандық тандау ерікті болып қана қоймай, сонымен бірге салалы түрде негізделген болуы керек.

(Мектеп оқушылары халықтың басқа контингенттеріне қарағанда, осы жастағы ерекшеліктеріне:

1.өзінің күші мен мүмкіндігін артық бағалау;

2.әртүрлі мамандықтардың ағзаның қоятын талап-тары туралы білімнің болмауы;

3.Денсаулық жағдайларындағы ауытқуларды елеп-ескермеу т.б. жағдайларға байланысты мамандық таңдау үшін медициналық қызметкерлердің бағыт беруін қажет етеді.

Оқушылар мұндай сұрақтарға күмеісті мектеп педиаторларынан, балалар емханасынан дәрігерінен, ересектер емханасының жасөспірімдер бөлмелерінен; сонымен қатар балалар мен жасөспірімдер гигиенасы бөлімінің санитар дәрігерінен алады.

Мектеп оқушылары үшін мамандық таңдау олардың болашақтағы өмір жолын, оны ішінде денсаулық жағдаиын да анықтайтын маңызды қадамдары болып саналады.

Бірақ, жасөспірімдердің көбі осы сұрақ туралы анық пікір айта алмайды. Мысалы, Мәскеу қаласында жүргізілген зерттеулер тек бітірушілердің 20% ғана өзінің болашақ мамандығын таңдай алғандығы, 50% мамандық таңдамағандары, ал 30% кейбір тілектері болса да оны қалай іске асыруды білмейтіндігін корсетті. Жасөспірімдердің осы 80% мамандық таңдау кезінде маңыздылығы томен негіздерді басшылыққа алатындықтан қателікке көп ұшырайтындығы анықталды. Мұндай негіздерге, көбінесе, жолдастарына көзсіз еліктеушілік, немесе "модадағы" мамандықтарға еліктеушіліктер жатқызуға болады.

Сонымен қатар, дұрыс таңдалмаған мамандықтар елеулі қателіктерге әкеліп соғады, әсіресе жасоспірімдердің денсаулығына кері әсер етуі мүмкін

Кейінгі жылдардағы зерттеулер бойынша 8-10 класс оқушыларының 40%- ке жуығының денсаулығынан ауытқулар байқалады, яғни, бұл оқушылардың еркін Мамандық таңдауға мүмкіндіктері жоқ. Бұл жағдайларды ескермеу аурулардыасқындырып, соңынан мүгедектгікке соқтыруы мүмкін. Егер таңдап алынған мамандық оқушылардың жеке өзі ерекшеліктерге сәикес келмесе, онда ол жүйке-психикалық бұзылуларға, тіпті осматикалық ауруларға ұшырауы мүмкін. Мамандыққа жарамсыздық өндірістердегі апаттардың жеке жарақаттанулардың себептердің бірі ретінде болады Еңбек сапасының төмен болуы, мамандардың тұрақтамауы осының салдарынан қоғамға материалдық зиян келтіру сияқты дұрыс таңдалмаған мамандықтың заңды нәтижесі болып саналады. Жоғарыда көрсетілгендерді есепке ала отырып, мамандыққа бағыт берудің мәселесінде 3 негізгі аспектілерді бөлуге болады:

1.Психофизиологиялық – жасөспірімдердің жеке басының ерекшеліктері, оның қабілеті, жеке психо-физиологиялық ерекшеліктері ескеріледі.

2.Медициналық - оқушының денсаулық жағдайы ескеріледі.

3.Әлеуметтік- экономикалық - қоғамға әртүрлі мамандықтың қажеттілігі ескеріледі;

4. Иллюстрациялы материалдар:слайд

5.Әдебиет:

Азақ тілінде

Негізгі:

1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы, Алматы. Ғылым баспа орталығы.2008.

2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы.

Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.

Қосымша:

Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет.

2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с.

3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными

терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с.

6.Қорытынды сұрақтары:

1.Кәсіби бағыттандыру дегеніміз не?

2.Кәсіби іріктеу дегеніміз не?

3.Кәсіби кеңес беру дегеніміз не?

4.Балаларға қай жастан бастап кәсіптік-бағдарлау жұмысы жүргізіледі?

5.Кәсіптік жарамдылықтың анықтамасын беріңіз.

№6

1.Тақырыбы: Кәсіптік-техникалық мектептерде оқу-өндірістік және тәрбиелік үдерістерді ұйымдастырудың гигиеналық қағидалары.

2.Мақсаты: Кәсіптік-техникалық мектептерде оқу-өндірістік және тәрбиелік үдерістерді ұйымдастырудың гигиеналық қағидаларымен таныстыру.

3.Дәріс тезистері:

Санитарлық дәрігер басқа мамандармен бірлесе отырып, мектеп оқушыларының денсаулық жағдайына, жеке бас ерекшеліктеріне байланысты мамандыққа бағыттауды дұрыс қалыптастыруы керек. Бұл жұмыстағы санитарлық дәрігердің негізгі міндеттері мынандай:

1.Мектеп оқушыларын еңбекке дайындайтын мамандықтардың санитарлық сипаттамасын жасау;

2.Таңдалған мамандықтың өсіп келе жатқан ағзаға тигізетін эсерін алдын- ала болжау;

3.Еңбекті қорғау туралы заңдардың сақталуын бақылау;

4.Мектепте дәрігерлік-мамандық кеңестің толық және уақытында жүргізілетіндігіне бақылау жүргізу;

5.Мектеп оқушылары, олардың ата-аналары және педагогтардың арасында мамандыққа бағыт берудің медициналық аспектілері жөнінде санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу.

Мамандықтың санитарлық сипаттамасы (профессограмма). Санитарлық сипаттамасынсыз дэрігерлік мамандық кеңес жүргізу мүмкін емес. Дэрігер жасөспірімдердің жас ерекшеліктері және функционалдық мүмкіндіктері туралы мәліметтерімен қатар әртүрлі мамандық жағдайларының ағзаға тигізетін эсері және мамандықтың турлеріне байланысты жұмысшылардың жұмыс жағдайына қойылатын мәліметтермен кеңінен таныс болуы керек. Ол үшін өсіп келе жатқан ағзаға өндіріс орындарына тигізетін әсерін болжап, білуге мүмкіндік беретін, мамандықтардың санитарлық сипаттамасы жасалады.

Мамандықтарға санитарлық сипаттама беру үлгісі мөлшермен алғанда төмендегідей сұрақтардан тұрады:

1.Өндірістің және жеке мамандықтың аталуы;

2.Жұмыс ауқымын және жеке іс аумағын бейнелеп жазу;

3.Материалдардың, құрал-жабдықтардың, саймандардың сипаттамасы;

4.Жұмыс кезіндегі дене толғанып сипаттамасы (отырып, түрегеп тұрып, денені біржақты ұстау...) статикалық жүктеме және біріңғай бірқалыптылық бар ма (ұзақтығы қандай)?

5.Ауыр заттарды көтеру және орнына тасымалдау жұмыстары бар ма (салмағы, қашықтығы)? Мұндай жұмыстардың істелу ұзақтығы;

6.Жеке анализатор оларға (есту, көру, иіс салу) және орталық жүйке жүйесіне (ынта, ықылас, есте сақтау қимыл-қозғалыс координациясы) жоғары талаптар қойылуы;

7.Өндірістік жарақаттану қауіптілігі;

8.Өндірістік зиянды заттардың әсері;

а)жұмыс орнының ауасының ластануы (сандық және сапалық сипаттама)-

б)өндірістік шуыл (оның деңгейі, ұзақтығы) ;

в)тербеліс күші (жалпы, жеке, ұзақтығы);

г)электромагниттік өріс (жиілігі, күші);

д)метеорологиялық қолайсыз жағдайлар ұзақтығы;

9.Медициналық куәландыру кезінде қандай мүшелер мен олардың атқаратын қызметтеріне ерекше көңіл аударылуы керек;

10.Жұмысқа жарамсыздық туғызатын ауру-сырқаулар мен ауытқулар Едәуір тәжірибе жинақтай отырып, балалар мен жасөспірімдер бөлімінің санитарлық дерігері, еңбек гигиенасы бөлімінің дәрігерімен бірге біртектес өндіріс орындарына типтік санитарлық сипаттама жасауына болады. Бірақ әрбір нақты жағдайларда міндетті түрде сол жұмыс орнына қатысты ерекшеліктерді ескеру қажет.

4. Иллюстрациялы материалдар:слайдтар

5.Әдебиет:

Азақ тілінде

Негізгі:

1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым

баспа орталығы.2008.

2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы.

Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.

Қосымша:

Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет.

2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с.

3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными

терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с.

6.Қорытынды сұрақтары:

1.Өндірістік оқу тәртібінде қойылатын қандай негізгі гигиеналық талаптарды білесіз?

2. Кәсіптік-техникалық мектептерде оқу тәртібін санитарлық- гигиеналық қадағалауды сипатап беріңіз?

№7

1.Тақырыбы: Балалар мен жасөспірімдердің дене тәрбиесінің физиолого-гигиеналық негіздері. Тәуліктік козғалыс белсенділігі. Дене тәрбиесінің құралдары мен формалары. Дәрігерлік бақылау.

2.Мақсаты: Балалар мен жасөспірімдердің дене тәрбиесінің физиолого-гигиеналық негіздері, тәуліктік козғалыс белсенділігі, дене тәрбиесінің құралдары мен формалары, дәрігерлік бақылау туралы түсінік беру.

3.Дәріс тезисі:

Балалар мен жасөспірімдердің дене шынықтыру тәрбиесі өте ерте заманның өзінде-ақ жүргізіле бастаған. Мысалы, алғашқы қоғамдық қауымда балалар арасында ұйымдастырылған түрде қимыл-қозғалыс ойындары өткізілетін болған. Олардың мақсаты, өсіп келе жатқан жастарға болашақтағы еңбектік іс-әрекеттерге қажетті дағдыларды қалыптастыру болған сияқты. Негізінде олар күн көріске қажетті құралдарды табуға арналған (аңға шығу, балық аулау т.б.)

Одан кейінгі кездерде дене шынықтыру тәрбиесі әскери істерді жете меңгеру үшін қажет болды. Ежелгі Грецияда дененің сұлулығы мен үйлесімділігі ерекше бағаланды, ал дене шынықтыру сабағымен айналысу мемлекеттік сипатта болады. Олимпиадалық ойындар кеңінен таралды. Жастардың дене шынықтыру тәрбиесі рухани тәрбиеден кем болған жоқ.

Феодалдық құрылыс дәуірі кезінде, сонау қайта жаңару кезеңіне дейін дене шынықтыру тәрбиесіне ешқандай мән берілген жоқ. XV ғасырда Италияда ғылымға танымалы, ең алғашқы дене шынықтыру мектебі ашылды, мұнда сонымен қатар басқа сабақтар жүргізілетін. XVI-XVII ғасырларда балалардың дене шынықтыру тәрбиесі ептеп ғылыми бағыт ала бастады.

Бірақ, осы саладағы арнаулы ғылыми зерттеулер, XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында ғана жүргізіле бастады. Әсіресе, балалар мен жасөспірімдердің дене шынықтыру тәрбиесінің теориялық негізін енгізген П.Ф Лестгафтың (1837-1909 жж.) жұмыстары ерекше көңіл аударуға турады. Сұрақтардың тарихын, оның әртүрлі елдердегі жағдайын зерттеп жэне нақты ғылыми жұмыстар жүргізе отырып, П.Ф.Лест-гафтың Ресейде ең алғаш дене шынықтыру тәрбиесінің жүйесін кұрды.

Онан соң дене шынықтыру тәрбиесі саласында біршама жетістіктерге қол жетті: жалпы көзқарастары құрылды;

1.мақсаты мен міндеттері анықталды;

2.тиімді құралдары өңделді;

3.бірыңғай жүйе құрылды.

Қазіргі кезде осы жүйеде түрт оқыту түрі бар: негізгі, қосымша, факулътативтік жэне өз еркімен оқу.

Балардың ең негізгісі бала-бақшада, жалпы білім беру мекемелерінде, мектеп - интернаттарда, КТУ, спорт мектептерінде және басқа оқу орындарында бірыңғай бағдарламамен жүргізіледі.

1. Негізгі оку (дене шынықтыру сабағы) оқу-тәрбие мекемелерінің барлық балалар мен жасљсшрімдеріне міндетгі түрде жүргізіледі.

2. Қосымша оқыту негізгі сабақтан бөлек жүргізілетін спорттық салауаттандыру және емдеу-профилактикалық шаралардан тұрады. Бұл шаралар қажудың алдын - алу үшін қолданылады. Факультативтік сабақ (міндетті емес) спорттық секциялардағы үиірмелердегі емдік дене шынықтыру және спорттық профильдегі мектептердің бағдарламасы, кіреді. Бұл дене шыныктыру сабағының маңызды бөлімі болып табылады.Оқытудың барлық үш түрін толық жүргізсе де өсіп келе жатқан балалардың ағзалардың денсаулығын нығайту үшін. Оның негізгі оку түрлерінен бірталай ерекшеліктері бар.Міндетті түрде еткізетін сабактардан ең басты айырмасы сол- мұнда балалардың спорт түрлерінен айналысудағы жеке тілегі қамтамасыз етіледі.

4. Иллюстрациялы материалдар:слайдтар

5.Әдебиет:

Азақ тілінде

Негізгі:

1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым

баспа орталығы.2008.

2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы.

Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.

Қосымша:

Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет.

2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с.

3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными