Жылдық жалпы орта білім беру мектебінің моделі және ондағы мұғалім еңбегінің ерекшеліктері.
Қазақстан Республикасының білім беру саласында дүниежүзілік білім беру кеңістігіне ену жэне әлемдік білім беру стандарттарына отандық білім беруді сәйкестендіру мақсатында барлық (мектепке дейінгі, мектептік, жоғары мектептік) деңгейлерде өзгерістер енгізіліп отыр. Солардың бірі - жалпы білім беретін 12-жылдық орта білім беруге ауысуы.
Дүниежүзілік тәжірибеде 12-жылдық орта білім беру Европа кеңесінің (1992 ж) Декларациясына сәйкес 136 елде жүзеге асыырылуда. Олардың қатарында Жапония, АҚШ, Франция және ТМД елдерінен Украина, Беларусь, Өзбекстан, Балтық елдері осы білім беру жүйесін тиіиді деп тандаған.
Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістер көбінесе мемлекет тарапынан жүргізілетін тұжырымдамалар арқылы іске асырылатыны анық. Қазакстан Республикасының 12-жылдык жалпы орта білім беру тұжырымдамасында орта білім беру жүйесінің мақсаты, міндеттері, негізгі сатылары қарастырылған.Аталған тұжырымдамада12-жылдық орта білім беруге көшудің себептері ретінде:
Орта білім берудің жеке тұлғаның дамуына емес, формальды нәтижелергс бағдарлануы;
Орта білім бсру жүйесінде диагностикалық мақсаттылықтың болмауы;
Оку жетістіктерін бағалауда оқушыны қызықтырмайтын, шынайылықты қамтамасыз етпейтін және қиындық тудыратын жағдайға душар ететін ескірген жүйенің сақталуы;
Жасөспірімдердің тұлғалык, азаматтық және адамгершілік қасиеттерінің жеткілікті дамымауы, өзін-өзі анықтау мотивтерінің болмауы, өзіндік қызығушылығы. мен болашақ жоспарын сезіну деңгейінің төмендігі аталып көрсетілген.
Әрине, осылайша орта білім беру ұзақтығының өзгеруі кездейсоқ үрдіс емес екені белгілі. Бүның өзі педагогикалыкқ теория мен практиканың орынды да шынайы талабы деп түсінуге болады.
Педагогика ғылымының тарихында орта білім берудің ұзақтығына байланысты мұндай мәселелер көп кездеседі. Мысалы Қазақстандағы ең алғашқы мектептер екі жылдық қана болған болса, кейіннен бұл мерзімдер білім беру мазмұнының толықтырылуына, күрделенуіне және басқа да заман талаптарына сай 3 жылдық, 4-жылдық, 7 жылдық, 8 жылдық, 10 жылдық, 11 жылдық болып ауысып отырған.
Қоғамның дамуында мектептің маңыздылығын жоғары бағалай отырып қазақ даласында ең алғашқы мектептер ашққызған педагог Ы.Алтынсарин айтып кеткендей «Мектеп - қазақтарға білім берудің басты тұтқасы..Үміт мектепте, қазақ халқының келешегі мектеппен байланысты». Сондыктан қазіргі таңда орта білім беру ұзақтығын өзгерту мэселесі оның аддына койылган мақсаттар мен одан күтілетін нәтижелер арасындағы сэйкессіздіктен туындап отыр деуге болады. Осы орайда білім берудің түлғалык-бағдарлык, гуманистік, аксиологиялык багыттарының барлык бағдарламалары мен оқу пэндерінің мазмүндары, оқыту-тэрбислсу эдіс-тэсілдері, технологиялық жобалар арқылы іске асырылуы өте өзекті. Сонымен қатар мектеп негізгі элеуметтік институт ретііще өзінің әлеуметтендірушілік міндетін дұрыс атқара алуы талап етіледі.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының жаңа кезеңінде 12-жылдық жалпы орта білм беру арқылы жас буын тәрбиесі қоғамның одан әрі алға дамуына мүмкіндік жасайтын жағдай болып табылады. Сондықтан, бүл күндері тәрбие барған сайын коғамдық өмірдің барлық саласына еніп, жалпылық сипатқа иеленіп, тұт-астай қалыптасып жатқан үздіксіз білім бсру жүйесінің бір маңызды бөлігі ретінде карастырылады. Бүл салада мектеп пен жоғарғы оқу орындарындағы сабактастык, мектеп бітірушілердің болашақ мамандықтарын бейіндік оқыту арқылы дұрыс тандай алулары, сол таңдаған кәсіптері аркылы әр тұлғаның толык өздерін іске асыра алулары көзделген.
Бейіндік оқытудың бір артықшылығы оқушылар тек білім алумен ғана шектелмей, өздерінің қызығушылықтарына, бейімдеріне, қабілеттеріне, икемділіктеріне, таңдайтын мамандықтарына қарай алғашқы кәэсіби бағдар алып шығуы қамтамасыз етілмек. Бұл әрине ұтымды қадам, себебі неғұрлым адам өзінеь кажетті кәсіпті саналы түрде дұрыс таңдай білсе сол кәсіптің қыр-сырын дұрыс түсініп, тез меңгеріп, қажетті дағдыларды қалыптастырады.
Сонымен, бүгінгі таңда толғағы жеткен көптеген педагогикалық
әлеуметтік мәселелер қазіргі мұғалімдердің ой-санасының жаңаруымен, жаңа міндеттерді айқын түсінуімен, педагогтардың белсенділігімен, шығармашылық қатынастарымен шешілмек.
12-жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық моделін төмендегі кестеден көруге болады.
Кесте 1. 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық моделі.
Сатылар Негізгі бағдары
І-саты:
Жалпы орта білім беру
1-4
сыныптар
Оқытуды бастау жасы
- 6 жастан
Оқыту ұзақтығы- 4жыл
Негізгі бағдары
Оқушының өзін-өзі таныту мүмкіндігі мен қоршаған ортасының шынайылығы туралы білімді игерудегі даралығын ашу,оқуға талабын және білігін қалыптастыру, яғни оқытудың келесі сатыларына қажетті танымдық қызығушылықтарын арттыру, кіші жастағы оқушыларда біртұтас оқу әрекетін қалыптастыруға ықпал ету. Баланың тұлғалық қалыптасуын, оның кабілеттерінің тұтастай дамуын қамтмасыз ету. Бастауыш мектепте қажетті біліктер мен дағдыларды игеруге, оқу, жазу, санау, шығармашылықпен ойлау элементтерінің, жеке гигиенасы мен денсаулығын сақтау негіздерінің болуына ықпал ететін оқу әрекетін ұйымдастыру.
11 саты
Жалпы орта білім беру
5-10 сыныптар
Оқыту ұзақтығы-6 жыл
Негізгі бағдары
Негізгі жалпы білім алуға жағдай жасау, адамдар арасындағы жэне этносаралық қатынастар мәдениетін, тұлғаның біртұтас көзқарасын, өзін-өзі анықтауын қалыптастыру, тұлғаньің өзін-өзі ұйымдастыру тетіктерін, кәсіби және танымдық ой-пікірінің туындауына, теориялық ойлау тәсілдері мен ғылыми таным әдістерін игеруіне ықпал ететін оқу әрекетін ұйымдастыру. Негізгі мектеп оқытуды бейінді мектепте немесе кәсіптік бастауыш және орта білім беру ұйымдарында жалғастырудың базасы болып табылады. Бұл сатының ерекшелігі оқушының мектептегі үшінші сатыдағы бейіндік оқытуға саналы таңдау жасауға бағдар көрсететін бейін алды дайындықтың жүргізілуі болып есептеледі.
ІП-саты:
Жалпы орта білім беру
11-12 сыныптар
Оқыту ұзақтығы – 2 жыл
Негізгі бағдары
Жалпы орта білім берудің соңғы кезеңі болып табылатын, оқытудың саралануы мен даралануына, оқушылардың білімін жалғастыруға қатысты жеке және өмірлік өзін-өзі танытуына ыкпал ететін талабымен, қызығушылық ниетімен сәйкес әлеуметітендіруге бағдарланған бейіндік оқытуды іске асыруға жағдай жасау.
Бейіндік (профильдік) оқыту жаратылыстану-математикалық, әлеуметтік-гуманитарлық және технологиялық бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Бейіндеу нысандары мектептің педагогикалық әлеуетін, білімдік инфрақұрылымының мүмкіндігін, облыстың, қаланың, ауданның сұранысын ескере отырып анықталуы тиіс. Бейіндік оқытуды іске асыру жалпы білім беретін мектептерде, гимназияларда, лицейлерде, дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептерде, мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған арнайы мектептерде жүзеге асырылады.
Орта білім беру деңгейіндегі енгізілген өзгерістер білім беру саласының басқа деңгейлерінде өзгеріп отыруына әкеліп соғады. Мысалы, 12-жылдық білім беру мектебінің моделіне сай жоғарғы оқу орындарында білім алатын болашақ ұстаздардың осындай мектепте жұмыс істеуге даярлығын қалыптастыру мәселесі туындайды. Ал оқу-әдістемелік қамтамасыздандыру жағын қарастыратын болсақ мектептің жаңа моделі үшін жаңа буынды оқулықтар, оқу құралдарын қайта дайындау қажет.
Кестеде көрсетіліп отырған 12-жылдык білім берудің әр сатысындағы негізгі міндеттерді шешу үшін болашақ мұғалімдер арнайы психологаялық-педагогикалық білімдермен қаруланулары қажет. Жоғарғы кәсіби білім беру саласының мазмұнын толығымен қайта қарастыру, жаңа оқыту жүйесінде белсенділік пен шығармашылық танытатын жас мамандар қашан да қажет.