Педагогикалық процестің заңдылықтары.

Педагогика ғылымы өзінің пәнін зерттей отырып, оқыту-тәрбиелеу процесінің теориясын жасайды. Теориялық білімге ұғым (категория), заңдар, зандылықтар жатады, оларды зерттеу теорияны жасауға және оқыту — тәрбиелеу жұмысын педагогикалық процесті ұйымдастыру әдістері бағыт береді.

Ұғымдардың көмегімен педагогикалық шындыққа, сонымен бірге мұғалімнің іс - әрекетінің.объектісі - біртұтас педагогикалық процеске де сипаттама беруге болады. Педагогикалық процестің зандарын білу мұғалімнің іс -әрекетін ұйымдастыруға жол табуға әсер етеді. Зандылықтар мен принциптер педагогикалық процестің қызметін және оны нақтылы жағдайға сәйкес құрауда болжауға болады.

Жалпы философиялық бағытта "заң универсалының қозғалысындағы мәнді көрсету" (В.И.Ленин). Заң сондықтан, мәннің нақтылы дәлірек айтқанда, танымның құрамының бірін көрсетеді, ал ол эмпирикалық деңгейден теорияға көшуге мүмкіндік береді. Педагогика тәрбие туралы ғылым ретінде дамиды, сол қоғамдық қызметіне сай биологиялық мұра болмайтын, өткен ұрпақтың шіеуметтік тәжірибенің өсіп келе жатқан мұрагерлердің меңгеруіне байланысты.. Демек, тәрбиенің мәні және оның мақсаты индивидтің, адамның барлық қоғамдық катынастардың бірлігі ретіндегі қалыптасуы болады. Әлеуметтік тәжірибені меңгеру процесі барысында калыптасатын қоғамдық болмыстың барлық жақтарымен қатынастары.

Осыдан педагогикалық процестің мынадай заңдары болуы мүмкін:

-бала өткен ұрпақтардың әлеуметтік тәжірибелерінің мұрагері-тек қана өзінің белсенді творчестволық шығармашылық іс - әрекетінің арқасында ғана бола алады;

-индивидтің өзін жүзеге асыра алатын және өз орнын таба алуға дайын белгілі бір әлеуметтік – азаматтық дәрежесі бар (барлық қоғамдық қатынастардың бірлігі тұлға ретінде дамуы, әлеуметтену процесі барысында, әлеуметтік белсенділік кеңістігінің бірте-бірте кеңеюі барысында жүзеге асады ;

-ұстаздар мен оқушыларды біріктіретін ұйымдастырылған бірлесіп бөлінген іс-әрекеттері педагогикалық процесс қатысушылардың әрбіріне және барлығына жетістіктер мен қамтамасыз етеді.

Педагогикалық процестің заңдылықтары ол оның мәндік ерекшеліктері демек ол тұтастықта да және жеке бөліктерде өзін көрсетеді. Бірақ, педагогикалық процестегі өзгерістерін реттеу неге сүйенгендігін білу үшін құбылыстардың, бөліктердің, процестің элементтердің қалай өзара

байланысқанын, қалай заңдар зандылықтарда көрінетінін түсіну керек. Бірақта, ең алдымен, мына сұраққа жауап беру алдында педагогикалық процестің бөліктері мен кұрылымының ерекшеліктері неде деген ұғымды түсіну керек.

Мұғалімді дайындау сапасы біртұтас педагогикалық процестің әртүрлі жақтары, қасиеттерімен сапалары туралы теориялық білімдер жайында және міндеттерге қатысы бар аумағы кең кәсіби міндеттерді қолдануға дайындығынан көрінеді. Қандай да болмасын қиыншылықтарды кәсіби міндеттерді шешуде маман еңбек процесіндегі әртүрлі элементтер, бөліктер арасындағы байланыстылықты анықтай отырып, оның жалпы құрылымын көре алады деген сөз. Мұғалім үшін бұның маңыздылығы біртұтас педагогикалық процестің жүйелі - құрылымдық сипаттау алда болатын іс - әрекеттің ойша моделін жасауға нақтылы жағдайды ескере отырып, "ұстаздар - оқушылар" жүйесінің жағдайының дамуын болжауға мүмкіндік беретіндігімен анықталады.

Әлеуметтік жүйенің қандайы да сияқты педагогикалық процесс ашық болады, яғни ортаның ықпалын сезеді, бірақ ішкі белсенділік пен өзін-өзі реттеушілігімен көзге түседі. Осыған байланысты әлеуметтік жүйенің бір түрлілігі сияқты педагогикалық процессте солардың тегіндегідей белгілері болады (Абрамова Н.Т.,Афанасьв В.П.,Блауберг И.В., Садовский В.Н. және т.б.)

-қоғамның ұсынуымен жүйе жалпы мақсаты, оның қызметі атқаруы тиімділік сипат әкелді;

-жүйе өзара байланыстағы және өзара тәуелді элементтерден (компонентерден) бөліктерден тұрады;

-жүйе тиым салушылық әкелетін арада өмір сүреді;

-жүйенің белгілі бір қоры бар, ол оған қызмет істелуімен тұрақтылықты қамтамасыз етеді;

-жүйенің ішкі құрылымы оның деңгейінің иерархиясы мен ортамен байланысын көрсетеді;

-жүйеге тән ішкі қайшылықтар есебінен жүйе дамуға қабілетті;

-жүйе басқару орталығы арқылы басқаруындағы көрсетілген белгілер ңе себепті әрбір жеке бөлініп алынған педагогикалық деректі тек қана сипаттарға болатындығын, бірақ егер басқалардың арасында оның орнын анықтап және

100

"ұстаздар - оқушылар" жүйесінде жеке бөліктерінің өзар әрекеттері туралы анық ұғым болғанда қалай әрекет етіп шешім қабылдау қиын.

Педагогикалық процесстің ерекшеліктері оның құрамындағы бөліктерінің ішкі байланыстарымен көрінеді. Процесс (латынның processus - қозғалыс) алға басу 1)жағдай; 2)белгілі бір нәтижеге жетудегі бір ізді әрекеттердің бірлігін білдіреді. Көрсетілген "процесс" деген ұғымның мағынасы "ұстаздар - оқушылар" жүйесіндегі түпкі мақсатқа бір ізді әрекеттер бірліктері арқылы жету ұстаздан қандай нақтылы жағдайды өзгерту және осыған сәйкес қандай әрекет істеу керектігін білуі керек. Бұл сұрақтарға жауап өз тарапынан сол байланыстармен оның болатын, өз арасындағы бар байланыстарымен жөне мұғалімнің педагогикалық процестің бөліктері мен құрылымын білуге тікелей байланысты болатын заңдылықтарымен байланысты.