Студенттердің өздік жұмыстары №8

ТАҚЫРЫБЫ:Зиянды дағдылар профилактикасы.

МАҚСАТЫ:Жас организмге зиянды дағдылартың тигізетін әсері, зиянды дағдыларды күресу жолдарымен таныстыру.

СҰРАҚТАР:

1.Зиянды дағдылар түрлері.

2.Оқушылардың бойынан зиянды дағдыларды жою.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ:Реферат

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,

3.А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж.

4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

5.Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

6.Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

7."Валеология және дене шынықтыру" журналы.

Студенттердің өздік жұмыстары №9

ТАҚЫРЫБЫ:Экскурсиялар гигиенасы.

МАҚСАТЫ:Бастауыш сыныптарда оқушыларды қоршаған орта өзгерістерін таныстыруда өткізілетін, әр маусымға байланысты экскурсияларды гигиеналық тұрғыдан дұрыс ұйымдастыруды меңгеру.

СҰРАҚТАР:

1. Экскурсилардың маңызы.

2.Күз, қыс, көктем мезгілдерінде экскурсияларды ұйымдастыру.

3.Экскурсияға қойылатын гигиеналық талаптар.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ:Реферат

ДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Бір маусыға байланысты экскурсия жоспарын құрастыру.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

Студенттердің өздік жұмыстары №10

ТАҚЫРЫБЫ:Демалыс күндерін гигиеналық жағынан дұрыс ұйымдастыру.

МАҚСАТЫ:Оқушылар демалыстарын қызықты, гигиеналық тұрынғыдан дұрыс ұйымдастыру шарттарын меңгеру.

СҰРАҚТАР:

1.Демалы күнінің маңызы мен қажеттілігі.

2. Демалыс күнгі күндік режимін дұрыс ұйымдастыру гигиенасы.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ:Реферат

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:Оқулықтар мен ғыылми әдебиеттермен жұмыс жасау. 2 -сынып оқушыларының демалыс күнінің күндік режимін құру.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

Межелік бақылау №1.

1. Мектеп гигиенасы пәні, мақсаты мен міндеттері.

2.Гигиена ғылымында қолданылатын әдістер.

3.Организмнің өсі және даму заңдылықтары.

4.Жас кезеңдері.

5.Сыртқы ортаның факторларының гигиеналық маңызы.

6.Ауаның, күннің, топырақтың және судың гигиеналық маңызы.

7.Сыртқы орта факторларымен организмді шынықтыру: шынықтыру принциптері, ауа, күн және сумен шынықтыру.

8.Мектеп жер участогына қойылатын гигиеналық талаптар.

9. Мектеп үйіне қойылатын гигиеналық талаптар.

10.Мектеп үйіндегі ауа және жарық режиміне қойылатын гигиеналық талаптар.

12.Мектепті сумен жабдықтау.

13.Мектепті жылыту.

Межелік бақылау №2.

1.Мектеп жабдығына қойылатын гигиеналық талаптар.

2.Мектеп партасына қойылатын гигиеналық талаптар.

3.Парталарға оқушыларды дұрыс отырғызу.

4.Класс тақтасына қойылатын талаптар.

5. Шеберханалар мен лабораториялар жабдықтарына қойылатын гигиеналық талаптар.

6.Мектептегі дене шынықтыру жабдықтарының гигиенасы.

7.Оқу құралдарына қойылатын гигиеналық талаптар.

Тест тапсырмалары

1. Балалардың физикалық өсіп – дамуын өлшейтін әдіс:

А) Соматометрия.

В) Соматоскопия.

С) Физиология.

D) Антропометрия.

Е) Геронтология.

2. Қан қысымын қандай құралмен өлшейді:

А) Периметр.

В) Тахометр.

С) Пульсометр.

D) Тонометр.

Е) Спирометр.

3. Аста А дәруменнің жетіпеуінен туындайтын ауру:

А) Цинга.

В) Ақшам соқыр.

С) Бери-бери.

D) Пеллагра.

Е) Анемия.

4. Қандай дәруменнің жетіспеуінен цинга ауруы пайда болады:

А) Д

В) С

С) К

D) А

Е) В

5. Қалқанша безінің жұмысының бұзылуынан пайда болатын ауру:

А) Лейкоз.

В) Дальтонизм.

С) Қант диабеті.

D) Базедов ауруы.

Е) Гипертония.

6. Жас кезеңнің критерилері:

А) Бойы және дене салмағы, өзін реттеу деңгейі.

В) Ойлау және сезу деңгейінің көрсеткіші.

С) Ішкі мүшелердің даму деңгейінің көрсеткіші.

D) Дене және мүшелердің көлемі, салмағы, қаңқаның сүйектенуі.

Е) Дене және мүшелердің көлемі, салмағы, сүйектің сүйектенуі, тістің өсуі, қаңқа бұлшықеттері және ішкі секреция бездерінің дамуы.

7. Қыз баланың жыныстық жетілуі қай жаста басталады:

А) 9-10 жаста.

В) 11-12 жаста.

С) 12-13 жаста.

D) 15-16 жаста.

Е) 17-18 жаста.

8. Бинокулярлы көру – бұл:

А) Екі көзбен затты бір уақытта қарау.

В) Екі көзбен затты біртіндеп көру.

С) Затты қарағанда көру осінің конвергенциялануы.

D) Затты қарағанда көздің көру осінің дивергенциясы.

Е) Затты көлемді көру.

9. Шарты рефлекстерді тез және мықты меңгеру қабілеті кімде байқалады:

А) Холериктерде.

В) Меланхолик.

С) Флегматик .

D) Санигвиник.

Е) Астеник.

10. Әр түрлі қашықтықта көздің жақсы көру қабілеті:

А) Көру өткірлігі.

В) Көздің сындыру күші.

С) Алыстан көргіштік.

D) Аккомадация.

Е) Жақыннан көргіштік.

11. 70 кг салмақтағы адамда қанша литр қан болады:

А) 7л.

В) 7,5л.

С) 7,8л.

D) 6,5л.

Е)5-5,5л.

12. Универсалды донор қанның қандай тобы:

А) 1 және 2.

В) 3 және 4.

С) 2 және 5.

D) 2 және 4.

Е) 1.

13. Қарын сөліндегі тұз қышқылының қабілеті:

А) Ферментті.

В) Антибактериалды.

С) Гормонды.

D) Ішектік.

Е) Қарын.

14. Бас миының бөлімдері:

А) Рефлекторлы және өткізгіш.

В) Артқы, ортаңғы ми, мишық, ми бағанасы және алдыңғы ми.

С) Сопақша ми, Варолиев көпірі, артқы ми, ортаңғы ми, мишық, аралық ми, артқы ми.

D) Сопақша ми, артқы ми (көпір, мишық), ортаңғы ми, аралық ми, шеткі ми.

Е) Сопақша, ортаңғы, аралық, алдыңғы ми және үлкен ми шарлары, лимбиялық жүйе.

15. Үлкен ми сыңарларының қай бөлігінде естудің сенсорлы аймағы шоғырланған:

А) Маңдай.

В) Төбе.

С) Самай.

D) Шүйде.

Е) Инсулярлы.

16. Бас миы неше бөліктен тұрады:

А) 5

В) 6

С) 4

D) 2

Е) 3

17. Без қызметінің күшеюі:

А) Гипофункция.

В) Гиперфункция.

С) Гипертрофия.

D) Атрофия.

Е) Гипокинезия.

18. Дені сау адамның 1 мм куб қанында эритроциттер саны қанша:

А) 4,5 млн.

В) 3 млн.

С) 4 млн.

D) 5млн.

Е) 5,5 млн.

19. Қорғану және қоректену рефлекстері рефлекстің қай түріне жатады:

А) Шартсыз.

В) Шартты.

С) Рефлекторлы.

D) Шартты-рефлекторлы.

Е) Шартсыз-рефлекторлы.

20. Бас миы мен жұлын құрамына:

А) Ақ зат.

В) Сұр зат.

С) Сұр және ақ зат.

D) Жүйке түйіндері.

Е) Постсинаптикалы мембрана.

21. Жүйке клеткаларының негізгі бөліктері:

А) Дене және аяшықтары.

В) Қабығы, ядро, протоплазма.

С) Сома, дендрит, аксон.

D) Қабық, ядро, митохондрии, аксон, дендрит.

Е) Ақ зат және сұр зат.

22. Иммунитеттің гуморалды механизмін реттейтін зат:

А) Антиген.

В) Антидене.

С) Антогонист.

D) Адреналин.

Е) Ацетилхолин.

23. Күшті жүйке процесі ұшқалақ бала:

А) Меланхолик.

В) Сангвиник.

С) Флегматик.

D) Ретардант.

Е) Холерик.

24. Биологиялық католизатор – бұл:

А) Фибриноген.

В) Ферменттер.

С) Гемоглобин.

D) Гормон.

Е) Дәрумендер.

25. Ұйқы безінің гормоны – инсулин:

А) Су мен минералдың алмасуына әсер етеді.

В) Белок алмасуына әсер етеді.

С) Май алмасуына әсер етеді.

D) Көмірсулардың алмасуына әсер етеді.

Е) Энергия алмасуына әсер етеді.

26. Оттегінің тасымалдануы ненің арақасында жүзеге асады:

А) Гемоглобин.

В) Окситоцин.

С) Лейкин.

D) Амилаза.

Е) Инсулин.

27. Лейкоциттің негізгі қызметі:

А) Гуморалды.

В) Трофикалық.

С) Жиырылғыштық.

D) Жүйкелік.

Е) Қорғаныштық.

28. Қарын сөлінің химиялық құрамы:

А) Сулы.

В) Амилаза ферменті.

С) Липаза.

D) Гормондар.

Е) Тұз қышқылы және сөл.

29. Организмнен суды шығаратын негізгі мүшелер:

А) Бүйрек, тері бездері.

В) Ұйқы безі, тері бездері.

С) Айырықша бездері, тері бездері.

D) Айырықша без, бауыр.

Е) Жүрек, өкпе, бауыр.

30. Тіршілікті қамтамасыз ететін жүйелердің бұзылуымен ұзақ уақытқа жұмыс қабілетінің төмендеуін қалай атайды:

А) Қажу.

В) Шаршау;

С) Қажу;

D) Стресс;

Е) Дистресс.

31. Аккомодация – бұл:

А) Қараңғыда және жарықта әр түрлі заттарды анық көруге бейімделуі.

В) Түрлі қашықтықта заттарды анық көруге бейімделу қабілеті.

С) Көлемі әр түрлі заттарды анық көруге көздің бейімделу қабілеті.

D) Жарықта заттарды анық көруге көздің бейімделуі.

Е) Түрлі жағдайларда көздің заттарды анық көруге бейімделу қабілеті.

32. Нейрон дегеніміз не?

А) Жүйке талшықтары.

В) Жүйке клеткасы.

С) Жүйке клеткасының денесі.

D) Аксон және дендриттің қосылуы.

Е) Жүйке.

33. Инсулин жетіспеуіне болатын ауру:

А) Тиреотоксикоз.

В) Алыптық.

С) Ергежейлік.

D) Скалиоз.

Е) Қант диабеті.

34. Ішкі құлақ құрамына кіреді:

А) Перилимфа және эндолимфа.

В) Ұлу.

С) Алды және жартылай шеңбер каналы.

D) Сүйекті және жарғақты лабиринт.

Е) Алды, иірім, жартылай шеберлі каналдар.

35. Көмірсулар қандай заттарға ыдырайды:

А) Пептидті заттарға дейін.

В) Май қышқылымен глицеринге.

С) Моносахаридке.

D) Амин қышқылына.

Е) Май қышқылына.

36. Омыртқа жотасы қанша омыртқа сүйектерінен тұрады:

А) 33-34.

В) 37.

С) 41.

D) 28-29.

Е) 36.

37. Сүт тістердің тұрақты тістерге толық ауысатын жас:

А) 13-14.

В) 8-9.

С) 16-17.

D) 20-21.

Е) 19-20.

38. Организманің ішкі ортасының физико-химиялық тұрақтылығын сақтау:

А) Адаптация.

В) Гемостаз.

С) Гомеостаз.

D) Гомепатия.

Е) Резистенттілік.

39. Гуморалды регуляция дегеніміз не?

А) Сулы ортаның көмегімен организм қызметін реттеу.

В) Организмнің сұйық ортасы арқылы қызметін реттеудің бір механизмі.

С) Ішкі ортадағы микроэлементтердің көмегімен организмнің қызметін реттеу.

D) Ішкі мүшелердің көмегімен организмнің қызметтерін реттеу.

Е) Ферменттердің көмегімен организмнің қызметтерін реттеу.

40. Шаршауды жою және жұмыс қабілетін жоғарлату мақсатында пайдаланбайды:

А) Музыкалық терапия.

В) Вокалдық терапия.

С) Гомеопатия.

D) Анаболикалық және есірткі заттар.

Е) Өзіндік басқару әдісі.

41. Қан элеметтері қай жерде түзіледі:

А) Қарында.

В) Ащы ішекте.

С) Жүректе.

D) Сүйектің қызыл майында.

Е) Өкпеде.

42. Рекреация дегеніміз не?

А) Дем алатын орын.

В) Тамақтанатын орын.

С) Кітапхана.

D) Мұғалім бөлмесі.

Е) Акт залы.

43. Жоғарғы жүйке әрекеттерінің типтері – ол:

А) Мінезін анықтайтын туған қасиеттерінің комплексі.

В) Жүйке жүйесінің қасиетерінің жиынтығы.

С) Туа және жүре пайда болған себептерінің ерекшеліктері жүйке жүйесінің жеке қасиеттерінің жиынтығы.

D) Өмір тәжірбиесінен қаланған индивидтің қасиеттерінің комплексі.

Е) Жеке өмірінде жиналған шарты және шартсыз рефлекстердің комплексі.

44. Гипофиздің артқы бөлігінен бөлінетін гормондар:

А) Өсу гормоны, вазопрессин.

В) Вазопрессин, окситоцин.

С) Антидеуретин, вазопрессин, альдостерон.

D) Пепсин, парапепсин, окситоцин.

Е) Кордикостерон, альдостерон.

45. Темпераменттің сангвиник типіне тән қасиет:

А) Сергек, жігерлі, көңілді.

В) Тез ашуланшақ, агрессивті.

С) Сабырлы, аз қозғалатын, тұлғалы.

D) Ін-жұрғасы түскен, көңілсіз.

Е) Салмақты.

46. Қыздарда жыныстық жетілу ненің әсерінен жүреді:

А) Тироксин.

В) Инсулин.

С) Эстроген.

D) Тестостерон.

Е) Альдостерон.

47. Жүрек жұмысын тежейтін химиялық зат:

А) Адреналин, кальций ионы.

В) Адреналин, калий ионы.

С) Ацетилхолин, кальций ионы.

D) Ацетилхолин, калий ионы.

Е) АТФ, АДФ, АМФ қосылыстары, инсулин.

48. Вегетативті жүйке жүйесі қандай қызмет атқарады:

А) Зат алмасу, ішкі мүшелердің жұмысын реттейді.

В) Қаңқа бұлшықеттерінің жұмысын реттейді.

С) Тірек-қимыл аппаратының жұмысын басқарады.

D) Сенсорлы жүйенің жұмысын реттейді.

Е) Эмоция мен мотивацияны реттейді.

49. Тыныс алу процесіндегі мұрын қуысының маңызы қандай:

А) Газ алмасуға қатысады.

В) Зат алмасуға қатысады.

С) Өкпені оттегімен қамтамасыз етеді.

D) Дем алғанда ауа жылынады, шаңнан тазартылады, ылғалданады.

Е) Жүрек жұмысын жақсартады.

50.Шартсыз рефлекстердің пайда болу мерзімі:

А) Туғанда пайда болады.

В) Жүре пайда болады.

С) Тұқым қуаламайды.

D) Белгілі бір себептерге байланысты.

Е) Уақытымен.

51. Көз алмасы қандай қабықтардар тұрады:

А) Қасаң қабық, көз бұршағы, тор қабық.

В) Сыртқы, ақ, ортаңғы нұрлы және ішкі.

С) Ақ, тамырлы, торлы қабық.

D) Склера, ішкі ақ, тамырлы және торлы қабық.

Е) Ақ, нұрлы және рецепторлы қабық.

52. Жаңа туған баланың дене мүшелерінің пропорция ерекшеліктері:

А) Дене тұлғасына қарағанда ұзын аяқтар.

В) Дене тұлғасына қарағанда қысқа аяқтар.

С) Дене тұлғасына қарағанда аяқ-қолдары қысқа және үлкен бас.

D) Дене тұлғасына қарағанда қысқа қолдар.

Е) Дене тұлғасына қарағанда ұзын қолдар және үлкен бас.

53. Жүйке жүйесінің қатысуымен организмнің тітіркендіргішке жауап реакциясы:

А) Қозғыштық.

В) Иррадиация.

С) Рефлекс.

D) Тежелу.

Е) Индукция.

54. Артериялық қан қысымының қайсысы қалыптыға жақын:

А) 90/50.

В) 120/80.

С) 140/90.

D) 200/100.

Е) 150/50.

55. Әлсіз жүйке процесі бар бала:

А) Холерик.

В) Меланхолик.

С) Флегматик.

D) Сангвиник.

Е) Ретандарт.

56. Ақшам соқыр ауруы қандай дәруменнің жетіспеуінен болады:

А) В

В) С

С) К

D) Д

Е) Е

57. Гипофиз бездерінің алдығы бөлігінен бөлінетін гормон:

А) Соматотропин, тиронин, эффекторлы, тропты.

В) Соматотропин, тиретропин, адренокортикотропин, гонадотропин.

С) Соматотропин, инсулин,гонадотропин.

D) Тиреоидин, меланотропин, гонадотропин.

Е) Соматотропин, меланотропин, альдостерон, тироксин.

58. Өсу гормоны артық бөлінгенде организмде қандай өзгеріс пайда болады:

А) Ергежейлік.

В) Семіру.

С) Эндемикалық зоб.

D) Гигантизм.

Е) Теріде пигменттің жетіспеуі.

59. Холерик типтегі адамның мінезі:

А) Салмақты.

В) Тез ашуланшақ, агрессивті.

С) Салмақты, жігерлі, тұлғалы.

D) Көңілсіз, ін –жұрғасы түскен.

Е) Сергек, көңілді, пысық.

60. Антропометрия – бұл:

А) Мектеп жиһазын өлшеу.

В) Өсу процессін зерттеу.

С) Сынықтың өсуі.

D) Көз өткірлігін зерттеу.

Е) Қозғалу активтігін

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Семей мемлекеттік педагогикалық институты

Жаратылыстық ғылымдар факультеті

Жалпы биология кафедрасы

Мамандығы: 050102 «Бастауыш сыныпты оқыту әдістемесі және педагогикасы», 050120 «Кәсіптік оқыту» мамандықтарында оқитын 1 курс студенттеріне арналған «Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы» пәнінің силлабусы.

Семей 2008

Пәннің оқу бағдарламасы – (Syllabus)

1.1. Оқытушы туралы деректер.

Оқытушының аты-жөні: Құнанбаева Нұргүл Сериковна

Мекен - жайы: Жалпы биология кафедрасы, 3-ші ғимарат, Екебай Қашаған көшесі 1, 2 қабат 227 аудитория.

Байланыс телефоны: 52-38-15.

Пән:Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы.

Кредиттер:2

Өту орны: 3 ғимарат, 228 аудитория.

Оқу жоспарынан үзінді:

Курс	семестр	Кредиттер	Дәріс Сағат саны	Прак. Сағат саны	СӨБОЖ	СӨЖ	Барлығы	Бақылау нысаны
								емтихан

Осы пәнді игеру үшін қажет білім:

1. Адам анатомиясы мен физиологиясы.

2. Тірек-қимыл аппараты

3. Қан. Қан айналу және лимфа жүйесі.

4. Тыныс алу жүйесі.

5. Ас қорыту жүйесі. Зат және энергия алмасу.

6. Несеп-жыныс жүйесі.

7. Тері құрылысы.

8. Ішкі скрециялық бездер.

9. Жүйке жүйес және сезім мүшелері.

10. Организм біртұтас жүйе. Организмнің маңызды қорғаныс реакциялары.

1.4. Осы пәнмен байланысты пәндер:

1. Адам анатомиясы

2.Адам физиологиясы.

3. Педагогика

4. Психология.

5. Жалпы гигиена.

Пәннің мақсаты мен міндеттері:

Жасерекшелік физиологиясы организм функцияларының қалыптасуы мен даму заңдылықтарын зерттейтін. Ол жалпы гигиена, педагогика және психология пәндерімен тығыз байланысты. Мектеп гигиенасы балалар мен жасөспірімдердің организмінің функционалдық мүмкіндіктерін жетілдіруге, үйлесімді дамуына, денсаулық сақтау, нығайтуға бағытталған гигиеналық нормативтер мен талаптарды жасау мақсатында бала организмінің сыртқы ортамен өзара әсерін оқытатын ғылым.

Курсты оқыту міндеттері: Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы болашақ өсіп келе жатқан оқушылардың денсаулығын сақтау және нығайту, олардың оқу және дене процесстерін жақсарту. Студенттерге қоршаған ортаның абиотикалық және биотикалық факторлар әсері туралы ғылыми деректер негізінде жағдай мен өз денсаулығының қиындығын бағалауға мүмкіндік беру. Курста балалар мен жасөспірімдердің организміндегі тіршілік әрекеттерінің сандық және сапалық белгілері қарастырылады. Бұл пәннің негізгі міндеті өсіп отыратын организмнің тіршілік әрекетері процестерінің қалыпты өтуін қамтамасыз ететін жағдайлар мен ауруларды болдырмауға бағытталған гигиеналық шараларды алдын ала жасау. Сонымен қатар зиянды әсер ететін факторларды жою немесе әлсірету және еңбек, оқу, өмір жағдайларын жақсарту, денсаулықты нығайту жөнінде ұсыныстар қарастырылады.

Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы курсының міндеттеріне студенттерді болашақ мұғалімдер мен тәрбиешілерді дамып келе жатқан организмнің жасқа байланысты ерекшеліктері туралы мәліметермен қаруландыру. Ал бұл оқушылардың денсаулығын сақтау және нығайтудың, олардың түрлі оқу мен еңбек әрекеті кезінде жұмысқа қабілеттілігінің жоғары болуына негіз болып табылады

1.5. Әдебиеттер тізімі:

Негізгі әдебиеттер:

1.А.Г.Хрипкова. Возрастная физиология и школьная гигиена. М., 1990.

2.Ю.А.Ермолаева. Возрастная физиология. М.,1985.

3.Н.Н.Леонтева, К.Б.Маринова. анатомия и физиология детского организма. М.,1986.

4.С.Жұмабаев. жасеркшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А., 1991.

5.Белицкая В. И., Громова З. П., Егорова Т. И. Школьная гигиена. М. Медицина, 1983.

6.Советов С. Е. Школьная гигиена А., 1988.

7.Антропова М. В. Гигиена детей и подростков. М., 1982.

8.Антропова М. В. Основы гигиены учащихся.

9.Антропова М. В. Школьная гигиена. М., 1970.

10.Габович Р. Д. Гигиена М., 1977.