Т. Тәжібаевтың педагогикалық көзқарасы мен идеялары. Ауыл балаларының тәрбиесі туралы.

Тәжібаев Төлеген - қазақтың тұңғыш психолог ғалымы, академик (1910-1964).1910 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы, Арыс ауданы, 9-ауылда туған. 1928 жылы Шымкенттегі Педагогикалық техникумды, 1935 жылы Москвадағы Н. К. Крупская атындағы Коммунистік тәрбие академиясын бітірді. Еңбек жылын 1938 жылы Абай атындағы педагогикалық инсти-тутының педагогика және кафедра меңгерушісі қызметпен бастаған 1957-1961 жылдары Үндістандағы СССР елшілігінің кеңесті-өкілі болды. Ал, 1961 жылдан әл-Фараби атындағы ұлттық университетінің педагогика және психология кафедрасының профессоры және меңгерушісі қызметін атқарады.938 жылы педагогика ғылымының кандидаты, 1962 жылы педагогика ғылымының докторы дәрежесіне ие болды. 1954 жылдан Қазақ ССР ғылым академиясының академигі Т.Тәжібаев Қазақ ССР педагогика қоғамының президенті, жоғары және арнаулы орта білім Министрлігінің педагогика және психология саласындағы ғылыми-әдістемелік кеңесінің төрағасы т.б. қоғамдық жұмыстар атқарды.Т. Тәжібаев жауапты қоғамдық, мемлекеттік қызметтер атқарумен бірге, зор ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Оның К. Д. Ушинскийдің психологиялық көзқарасы туралы зерттеулерінің зор ғылыми маңызы болды. Ол жас ғалым-психологтарды даярлауда көп еңбек сіңірді. Тәжібаев Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірдің, оқу-ағарту ісінің дамуы және мектептер тарихын, Абай Құнанбаевтың философиялық, психологиялық және педагогикалық көзқарастарын жан-жақты зерттеген ғалым.«ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы оқу-ағарту ісімен педагогикалық ой-пікір дамуы», «Қазақстанда ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы ағарту ісі мен мектеп», «Қазақстанда ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы педагогикалық ой пікірлердің дамуы» атты зерттеулері көлемді, әрі маңызды зерттеулер қатарынан саналады. Оның мақалаларында қамтылған мәселелерле ана тілімізде психология ғылымының қалыптасуы мен дамуына, психологиялық терминдердің бір ретке келуіне елеулі үлес қосты.Ең алғаш Қазақстандағы психологиялық терминологиясының ғылыми жүйесінің негізін қалады.

Халықтық педагогика негіздерін қолдану. Баланы отбасында еңбекке тәрбиелеуді психологиялық тұрғыдан қарау. Дене тәрбиесінің негіздері. Саналы тәртіпті тәрбиелеу, оқушылардың өзін-өзі басқару мәселесі. Тәрбие әдістері мен құралдары. Тұтас педагогикалық процесс жайлы идеялар. Оқытудың тиімділігін арттыру, оқушылардың білімін есепке алу және бағалау, дидактикалық принциптер мәселелері. Педагогика тарихы мәселелерін оқу.

Халық педагогикасымен айналысушылар қоғам дамуының алғашқы сатыларында–ақ тәрбиеге өзіндік көзқарас болғандығын, мақсатқа сай тәрбиелеудің жолдары ойластырылғандығын мәлімдейді. Қазақ этнопедагогиксының қайнар-бұлағы біздің заманымызға дейінгі дәуірден бастау алады. Ұлттық мәдениеттің тегі сол ұлттың ұлт болып қалыптаспай тұрған кезінен бастап–ақ жеке ұлыстардың ұрпағын тәрбиелеуден туындағаны белгілі. Балалардың жан-жақты дамуы үшін, әсіресе сұлулық пен сымбаттылыққа қанық болулары үшін оқу-тәрбие үрдісінде халықтық педагогиканы қолдану өте маңызды. Біз әр адамның адамгершілікті тұлғалық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр баланың сезімін нәзіктігін, көркемдікті, әсем нәрсені сүйенетіндей етіп дамытуымыз керек. Адамның әсемдікті және жексұрындықты, сәулеттілік және ождансыздықты, қуаныш пен қайғыны т.б. түсінуіне байланысты, оның саналы тәртібі мен мінез – құлқы айқындалады. Осыдан келіп адамның әсемділікке шынайы көзқарасы мен мұраттары болуы керек екендігі шығады. Оқушылардың жалпы мәдениеті, яғни эстетикалық тәрбиенің маңызды жақтары ізеттілік, ұқыптылық, жылы шырайлылық, қайырымдылық, тазалықты сақтау т.б. Жалпы эстетикалық мәдениет – бұл қатынас эстетикасы, киім-кешек эстетикасы, үй-жағдай эстетикасы, манера, дене қимылы, т.б. А.С. Макаренко еңбектерінде бұл проблемаға зор мән берілген. Жеке адамның сыртқы мәдениеті мен ішкі дүниесінің ұштасып жатуы эстетикалық сұлулықтың белгісі. А.П. Чеховтың сөзімен айтқанда адамда: бет, киім, жан, ой – бәрі сұлу болу керек«Педагогика тарихы» ғылым ретінде. Педагогика тарихы тәрбиенің, мектеп және педагогикалық теорияның әр түрлі тарихи кезеңдерде, ерте заманнан бүгінгі күнге дейінгі, дамуын зерттейтін ғылым ретінде.Педагогика тарихының негізгі ұғымдары: тәрбие, білім беру, оқыту, ағарту, білім беру жүйесі, мектеп, педагогикалық ой, педагогикалық идеялар, педагогикалық көзқарастар, педагогикалық теория, этнопедагогика, халықтық тәрбие.

Бержановтың педагогикалық мұрасы. Қазақ ұлттық мектептерінің даму тарихы, осы дамудағы қазақ және орыс мұғалімдердің ынтымақтастығы.

Педагогика ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бержанов Қазақстан педагогика ғылымының дамуына елеулі үлес қосқан ғалым-ұстаз. Ол 1924 жылы Батыс Қазақстан облысының Тайпақ ауданында дүниеге келген. Ата-анадан ерте жетім қалған ол балалар үйінде тәрбиеленеді. Бержанов 1943 жылы орал қаласында орта мектеппен қоса, музыка мектебінің скрипка класын да үздік бітірелі.Қ.Бержанов 1951жылы ірі ғалым Р.Г. Лембергтің жетекшілігімен «Қазақстан мұғалімдерінің қоғамдық және мәдени ағартушылық қызметі тарихының» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Ол диссертациясында «Совет үкіметінің алғашқы жылдарында Қазақстан мұғалімдерінің әлеуметтік ағартушылық рөлі, олардың қызметінің ерекшелігі, мұғалім кадрларын дайындау жолы» туралы мәселелерді зерттейді.Қ.Биржанов ондаған монографиялық еңбектердің авторы. Олардың ішінде «Қазақстан мұғалімдерінің қоғамдық және мәдени ағартушылық қызметі», «халық ағарту саласындағы орыс-қазақ ынтымағы». «Педагогика тарихы», «Тәрбие мен білім берудің бірлігі», «Қазіргі педагогиканың актуалды мәселелері т.б.» ғылыми еңбектерін ерекше атауға болады. «Оқу-ағартудағы орыс-қазақ ынтымақтастығы» атты еңбегінде автор қазақ даласының тұңғыш ашылған қазақ мектептері мен Орынбор, Омбы қалаларында ашылған әскери шендегі офицерлерін сөз етеді. Ал «Тәрбие мен білім берудің бірлігі» деген еңбегінде тәрбие, білім беру, оқыту ұғымдарының бір-бірімен байланысы, мән-мағынасы жағынан теориялық тұрғыдан баяндайды. Автор жастарға білім беру ісін тәрбие ісімен тығыз байланыстыра жүргізуді қуаттап «Жастарға біліммен қарулана отыра, олар бұрынғы ұрпақтардың тарихи тәжірибесін меңгеруді, онсыз қоғамның дамуы болмақ емес. Білімді меңгеру үстінде адамның көзқарасы мен нанымдары қалыптасады. Тәрбие мен білім бірін-бірі Қазақстанда оқу тәрбие ұйымдарының негiзiнен, eкi түрлi жүйесi қалыптасқан.Оның бiрi ерте заманнан берi өмip сүрiп келе жатқан мұсылманның конфессиондық дiни мектептерi, ал екiншiсi –патша өкіметі қазақ балаларына арнап ұйымдастырған орысша оқытатын мектептерi болатын. Мектептердiң бұл eкi жүйесi мен түрлерiнiң алдына қойған мақсаттары мен мiндеттерi, бағдарламалың материалдарының ғылыми-практикалық деңгейi, сабақтарының түрлерi мен мазмұндары, шәкiрттердi оқыту әдicтерi мен қолданатын көрнекi құралдары, мектеп үйлерi мен жабдықталуы, оқулықтары мен кемекшi кұралдары, ұстаздарының бiлiм дәрежелерi, дүние танымдары мен көзқарастары бiр-бiрiнен түгелдей өзгеше болатын. Себебi, орта ғасырларда қалыптасқан о дүниелiк танымдарды уағыздайтын дiни мектептер мен осы дүниелiк өмip қажетiн етеуге арналған деректердi оқытатын орыс мектептерi, бiр-бiрiнен тым алшақ, әpi бiр-бiрiне барынша жат оқу-тәрбие жүйелерi едi. Оның үстіне патша өкіметі оларды әдейi шағыстырып отырды. Сондықтан, олар бiрiгiп, бiр бағытта оқу-тәрбие жұмыстарын жүргiзе алмады. Бiрi жастарды Шығыс халықтарының мәдени және рухани мұраларының табыстары мен таныстырса, екiншiсi -батыс халықтарының, оның iшiнде орыс мәдениетi мен ғылымының табыстарымен таныстырып, тәрбиеледi.