Оликристалдардың пластикалық деформацияның дислокациондық механизмі.

Пластикалық деформация сырғанаудың немесе еселенудің нәтижесінде болады. Ертеректе сырғанау кезінде кристалдың бір бөлігі периодтың бүтін санына басқа бөлігіне қатысты бір бүтін ретінде жылжиды деп қарастырған. Бұл кернеуге қажеттілік шынайы өзгермелі кернеуден бірнеше қатарға жоғары.

Темір үшін өзгермелі кернеудің теориялық мәні: tтеор=13300 МПа, t реал=20

Пластикалық деформацияның жаңа заманғы теориясының негізі ретінде келесі жағдайлар алынған:

-сырғанау жылжу жазықтығында бір уақытта емес тізбектей таралады

-сырғанау кристалдың оны жүктеу кезінде пайда болатын кристалдық торының бұзылған жерінен басталады.

Деформация механизімінің сұлбасы 6.6 суретте келтірілген. Деформация тепе-тең күйде қозғалмайды. Экстражазықтық кернеудің әсерімен атомдардың орналасуының елеусіз жагдайында оңнан солға қарай орын ауыстырады . PS (SR) жазықтығының төменгі бөлігі оңға қарай ығысады және PQ экстражазықтығының төменгі шетімен бірігеді.

QR- қалдық деформация. Дислокация алдағы қозғалыстарда бүкіл сорғылау жазықтығынын өтеді және дән бетіне шығады. Бұл кезде дәннің жоғарғы бөлігі төменгі бөлігіне қатысты тордың атомаралық бір периодына жылжиды. (6.6.б сурет). Дислокацияның әрбір бір қадам орын ауыстыруы кезінде сырғанау жазықтығының жоғарғы және томенгі бөліктерінде орналасқан бүкіл атомдар арасындағы емес , тек PS жазықтығының екі қатарының атомдарының арасындағы байланысты үзу керек. Бұл кезде қажетті өзгермелі кернеу аз,практикалық шынайыға тең .

Сурет11..6. Пластикалық деформациянын дислокациялық механизімінің сұлбасы. а- шеткі дислокацияның қозғалысы кезінде атодардың бір атомаралық қашықтыққа орын ауыстыруы ; б- дислокацияның бүкіл кристалл арқылы ауысуы.

Бақылау сұрақтары:

1.Металлдардың созылу диаграммасын келтіріңдер.

2.Металдардың серпімді деформациясы

3.Металдардың пластикалық деформациясы

4.Екілену үрдісі

5.Пластикалық деформацияның дислокациондық механизмі.

Глоссарий:

Беріктік шегі-ең үлкен жуктемеге сай, үлгінің бұзылуына әкелетін

А нуктесіндегі жуктеме, пропорционалды шегі деп аталады

0,2 % тең жуктеме аққыштық шегі деп аталады

Пластикалық –металдың пластикалық деформацияға бейімділігі

Еселену-кристалдың бір бөлігінің басқа бір бөлігіне симметриялық жағдайдағы бұрылысы.

Пластикалық деформация сырғанаудың немесе еселенудің нәтижесінде болады.

Пропорциональдышегі деформация мен кернеу арасындағы сызықтық тәуелділікті сақтайтын жоғарғы кернеу.

Блиц-тест:

1.Кристалдың бір бөлігінің басқа бір бөлігіне симметриялық жағдайдағы бұрылысы

1. Өту
2. Аударма
3. Жылжу
4. Еселену

2.Металдың пластикалық деформацияға бейімділі

1. Серпімдік
2. Тұтқұрлық
3. Пластикалық
4. Тұтастық

3. Ең үлкен жуктемеге сай, үлгінің бұзылуына әкелетін .....аталады

1. Беріктік шегі
2. Тұтқұрлық шегі
3. Сыну шегі
4. Шыдамдылық шегі

4.Материалдың пластикалық деформацияға бейімділігі, басқаша айтқанда сыртқы пішінің бүзбай формаларымен өлшемдері қалдық деформация алуы.....

A. Сынуы

B. Аусуы

C. Жылжуы

D. Деформациялауы

5.Үлгі қымасының аудан бірлігіне әсер ететін күш ....

A. Жүктеме

B. Аусуы

C. Жылжуы

D. Өзгеруіы

Негізгі әдебиет

1.Лившиц Б.Г. Металлография М, Металлургия, 1990.

2.Вегман Е.Ф., Руфанов Ю.Т., Федорченко И.Н., «Кристаллография, минералогия и рентгенография» М, Металлургия, 1990г.

3.Миловский А.В. «Минералогия и петрография» М, Москва 1979г.

4.Торопов Н.А. , Булак Л.Н. «Кристаллография и минералогия» М, Москва 1972г.

5.Захаров А.М.Диаграммы состояний двойных и тройных систем.М, Металлургия ,1978г.

6.Ермолов В.А. Геология: Учебник .Часть 1.М.МГТУ.2004г

7.ЕрмоловВ.А.Геология,Учебное пособие.Часть5 «Кристаллография, минералогия и геология камнесамоцветного сырья».М.МГТУ.2007г.

8.ЕрмоловВ.А, ПоповаГ.В, МосейкинВ.В.и др.Учебник. «Месторождения полезных ископаемых»М.МГТУ.2007г.

9.ЕрмоловА,ПоповГ.Б,МосейкинВ.В. и др.; Под ред.В.А.Ермолова. Месторождения полезных ископаемых .М.:Изд.МГГУ, 2004год (электр.библ.)

Қосымша әдебиет

10.Емельянов Н.А. «Практика руководства по минералогии» М, Москва 1972г.

11.Юшко С.А. Руководство для лабораторного исследования руд. Методы лабор. исследования руд.

12.Смагулов Д.У. Металлография: Окулык/ Д.У. Смагулов. - Алматы: КазУТУ, 2007

ріс 12

Қатты фазаның құрлысы.

Жұмыстың мақсаты: қатты фазаның құрлысымен танысу.

1. Қатты ерітінділер. Қатты ерітінділерді еңгізу және орналастыру.Шектелген және шектелмеген қатты ерітінділер.

2. Қатты ерітінділер құрамындағы компоненттердің еруіне әсер ететін факторлар. Аралық фаза.

Кілт сөздер: шектелген және шектелмеген қатты ерітінділер, механикалық қоспа, химиялық қосындылар, компонент, фаза, микроқұрылыс.