Іркінді сумен араластыру өлшемін анықтау әдісі
Су тоғандарындағы судың химиялық заттарының ШРЕК (ПДК) анықтау методикасы. Қатаер кластары және зияндылықтың мемлекеттік көрсеткіші туралы түсінік.
Су тоғандарындағы судың зиянды заттарының гигиеналық ШРЕК – бұл максимальді концентрация, яғни ол қазіргі уақыттығы адам организміне және оның ұрпақтарына тікелей және жанама әсерлерін көрсетпейді, адам организмін зиянды заттар әсер етсе, оны жаңа методтармен зерттеп табады. Және тұрғындар су пайдалануына гигиеналық шарттарды төмендетпейді.
Су тоғандарындағы судың химиялық заттары негізгі зиянды көрсеткіштері бойынша нөмірленеді: органолептикалық, жалпы санитарлық және санитарлы-уытты әсерлі.
Органолептикалық құрамына химиялық заттардың әсерін зерттеу өзгінің табалдырықты концентрациясына мақсат қоюуы: дәміне, иісіне, түсіне, көпіршік және қабыршақтың түзіуіне әсері бар.
Жалпы санитарлық зияндыкөрсеткіштер бойынша химиялық заттардың зерттеудің, су тоғандардың санитарлық режиміне олардың әсерін анықтау және табалдырықты концнтрациясын келесі көрсеткіштер бойынша қою мақсаты бар: оттекті биохимияның қолдану, азот құрамды органикалық заттардың минерализациясы, судың сапрофитті микрофлорасының дамуы.
Химиялық заттардың уытты әсерін зерттеу әсер етпейтін концнтрациясын максимальды рұқсат. ..... орнату мақсаты бар – зияндылықтың көрсеткішін санитарлы – уыттылығы бойынша заттардың табалдырық алды концентрациясы – лабораториялық жануарларға эксперементте немесе берілген адамдардың экстрополяция МНК ұзындығын бағылыу жолымен.
Жануарларға эксперимент жүргізудің нәтижесінде сонымен қоса химялық заттардың уыттылығын, кумулятивті құрамын және қауіп-қатердің деңгейін анықтайды.
Уыттылық – заттардың денсаулықпен сәйкес келмеуі. Уыттылықтың сандық көз-қарсы бойынша 1-орында.............................. доза, яғни 50% жануарларға эксперимент жасағанда 1 енгізгеннен өлім болатын доза.
Кумулятивтілік – адам организмінде химиялық заттардың жиналуы немесе көп қатарлы әсерден болатын эффект. Кумуляцияның сандық көзқарасы болып коэффициент болады, яғни ол минимальды әсер ететін дозаға ЛД50 қатынасы бойынша анықталады. Кіші кулклятивті заттарға бұл көрсеткіш-10, орта кумулятивті-100 децін, жоғары кумулятивтіге-1500 дейінү өте жоғары кумулятивтіге – 10500 дейін.
Заттардың қауіптілігі – бұл мүмкін өзгеруінің деңгейі немесе заттардың концентрациясы белгілі деңгейде өзгеруінен жағымсыз эффектілердің пайда болу жылдамдығы.. Сондықтан заттардың көрсеткіші бөлінеді:
І – төтенше қауіпті;
ІІ – жоғары қауіпті;
ІІІ – орташа қауіпті;
ІV – аз қауіпті.
ШРЕК (ПДК) биіктігін табалдырықты немесе табалдырықанды концентрациямен сипатталатын зияндылық көрсеткшімен бекітеді.
ШРЕК (ПДК) бойынша қойылатын көрсеткіш – лимиттеуші деп аталады.
Су қоймаларының жағдайын бақылау.
Су қоймаларының жағдайын бақылыған кезде, және іркінді сулардың әсерін зерттеген кезде тұрақты пунктерде жүйелік сынамалар алынады. Су сынамасы жақын жерлерден, жағалаудан 5-10 м-ден, тереңдігі бойынша 0,5 м жерден алынады. Сынама бір немесе екі жағалаудан алынады, оны су көздерін пайдалану шарттары бойынша қадағаланған су қоймаларынан сынама алғанда толқындар және бағыты және жел күші байқалады, су пайдаланған пунктен тұнбаға түскен заттар және олардың мөлшері, сипаты, құрамы анықталады.
Сынама жиналады:
Жазғы уақытта – айыеа 1 рет; қыс айларында 2 рет. Реттелген су тоғандарында сынама мерзімі су қоймаларындағы экплуатация қабылдаған режимі бойынша қойылады. Су қоймаларында маусымдық реттеу – күз-қыс айларында – 2 рет; жаз айларында – 3-4 рет.
Зерттеу көлемі.
1. Визуальді қараудың мәләметтері (жағалаудың ластануы және мұнаймен. Майлармен, жүзгіш пленкалармен т.б. ластануы).
Су қоймаларында қосымша су көгерудің пайда болу жиілігін көрсетеді, қалған іздерінің сипаты (дәмі, иісі, су тазалау жұмысындағы қиындықтар, тұрғындардың шағымы).
2. Су температурасы.
3. Табиғи судың мөлдірлігі, мөлдірлігі бойынша 20 см төмен - өлшенген заттар.
4. Платино кобальтті шкала бойынша градустық көгеруі.
5. Балдағы иісі, иістің сипаты.
6. р4
7. Хлоридтер
8. Амиак азоты
9. Қышқылдығы
10. Өрітілген оттегі
11. БПК-5
12. Колония саны 1 мл-де
13. Коли-индекс
Суда бөлек зиянды заттардың болуы қосымша анықтамалар жүргізуді қажет етеді.
Су тоғандарындағы судың
іркінді сумен араластыру өлшемін анықтау әдісі
Өзендердегі араластыру жиелігін анықтау мына формула бойынша (И.Д.Родзиллер) анықтау:
Мұнда: Q - өзендегі судың есептелген шығыны
g- іркінді судың шығыны
a –есептеу пунктінде іркінді судың өзен шығынымен араластыруға қатысатын бөлігіне көрсететін араластыру коэффициенті
Есептелген шығынның әсерінен (Q) «Санитарлы ережелерге сай суқоймаларындаңы іркінді сулрдан орташа есепті өзіеннің шығыны аз сулы гидрологиялық жылдың айына 0,5% қамтамасыз етеді, яғни жылдағы аз сулы ай болып табылады, бұл 20жылда орташа есеппен бір рет қайталанады.
Араластыру коэффициенті мына формуламен есептеледі:
Онда: в- формула бойынша табылатын көлемі
Мұнда: L-есептелген пунктпен іркінді сулар шығарылатын жерге дейінгі қашықтық
S-гидравликалық шартпен өзендегі араласқан коэффициенті және мына формуламен есептеледі
Мұндағы: r- иірімділік коэффициенті, ол іркінді сулардың қашықтығымен табылады, есептеу
С шығару орнына байланысты коэффициент
Е турбулентті диффузияны анықтау формуласы
Онда: V- есептеу пуктінде өзеннің орташа жылдамдығы
H-бұл учаскедегі орташа тереңдігі
Интегралды көрсеткіштермен сулардың химиялық ластануының баға деңгейі
Комплексті заттармен ластануының дәрежесікелесі формуламен табылады
Мұнда: Pb-судың ластануыдың интегральды көрсеткіші
к1i-жоғарлаудың қысқаша қауіпінің 1класты әкелуі
Шектеулі рұқсат етілген концентрацияның әртүрлі класты қауіпті мына формуламен есептеледі:
Мұнда: с суда химиялық заттардың фактілі концентрациясы (мг/л)
Сш.р.е.к заттың шектеулі рұқсат етілген концентрациясы
К «келтіру» коэффициенті
Бірінші класс үшін бұл коэффициент 1,0тен, 2 класта0,5, 3 класта -0,3, 4 класта -0,25
Судың ластануының қауіпінің интегралды баға деңгейі
№ 1 таблица
| Судың ластануының қауіп деңгейі | Судың ластануының интегралды көрсеткіші |
| Рұқсат етілген Шектелген Жоғары өте жоғары | 3тен аз (дейін) 3-0 10-100 100-ден көп |
Адам ағзасыныңы химиялық жүктемесініңі санау (есептеу) методикасы мен бағасы
Нағыз химиялық жүктеу (НХЖ) адам ағзасына жанама және тікелей әсер ететін, қоршаған ортаның химиялық факторлардың жиынтығы.
Адам ағзасына химиялық заттардың түсуі су, ауа және тағам арқылы болады.
Нағыз химиялық жүктеулерді есептеу үшін оның судағы, ауадағы, негізгі тағамдардағы адам ағзасына тәуліктік қажеттілігін білу керек.
Есептеу мына формуламен жүреді
Мұнда: НХЖ -нағыз химиялық жүктеу
С -заттың белгілі ортадағы концентрациясы (мг/м кг/л мг/кг)
П - адамның тәуліктік қажеттілігі
Нағыз химиялық жүктеудің бағасы тәуліктік химиялық жүктеудің рұқсат етілуімен салыстыру.